دستورِ زبانِ پارسی

روی‌کردِ گمانی تنها در گویشِ تاجیکی به چشم می‌خورد. این روی‌کرد روند یا حالتی را نشـان می‌دهد که گوینده انجام آن را محتمل می‌داند (نگاه کنید به دفترِ “Tadschikische Studiengrammatik” از پروفسور لوتس ژهاک، رویه‌یِ ۸۷، و نوشته‌یِ فیروزه‌یِ امانوا در مجلهء زبانشناسی، پیاپیِ ۱۵ و ۱۶، رویه‌یِ ۵ و ۶):

بندهایِ فعلیِ گمانی و گزارشی از دیدِ ساختاری دارایِ تفاوت‌هایِ زیر هستند:

1. به جایِ بنِ حال و نقلی، بنِ گمانی می‌آید.
2. برایِ فعل‌پردازیِ بنِ گمانی، فعل‌هایِ پایه‌یِ پرداخت‌داده به کار می‌روند.

از این گونه، الگوهایِ زیر پدید می‌آیند:

• حال و آینده‌یِ گمانی، از راهِ جای‌گزینیِ بنِ حال:

  پدر و مادرم پگاه از مسکو می‌آمدگی‌ستند. (= شاید فردا پدر و مادرم از مسکو بیایند.)

  قرآنِ شریف را او هر روز می‌خواندگی‌ست. (= فکر می‌کنم هر روز قرآن می‌خواند.)

• پیش‌وازِ حال و پیش‌وازِ آینده‌یِ گمانی، از راهِ جای‌گزینیِ بنِ نقلی:

  او کی‌ها از آن جا گریختگی‌ست. (= لابد او مدّت‌هاست که از آن جا گریخته است.)

  وی امروز طبیب را دیدگی‌ست. (= وی شاید امروز طبیب را دیده باشد.)

• حالِ پیش‌رو گمانی، از راهِ جای‌گزینیِ بنِ نقلی:

  شما به نزدِ ما آمده ایستادگی‌ستید. (= لابد شما دارید به نزدِ ما می‌آیید.)

  باوگان به خانه رفته ایستادگی‌ستند. (= فکر می‌کنم که کودکان دارند به خانه می‌روند.)