ضمیرهایِ اندازه بندهایِ پردازه‌ای هستند که بر انـدازه‌یِ پدیده یا ویژگی‌ای تکیه دارند.
آ. ساختار
در زبانِ پارسی، قیدهایِ اندازه‌یِ پردازه‌شده نقشِ ضمیرِ اندازه را بازی می‌کنند:
- برایِ نزدیک:
- بندِ پردازه‌دارِ چندین /ʧænd-in/
(= ا[NPا[NPچند /ʧænd/] [DetPضمیرِ اشاره‌یِ پی‌بستِ «این» /-in/]]) به معنیِ «این چند» و «این انـدازه». - بندِ پردازه‌دارِ این همه /in hæmæ/
(= ا[DetPا[NPضمیرِ اشاره‌یِ «این» /in/] [NPضمیرِ همگانیِ «همه» /hæmæ/]]) به معنیِ «به این زیادی».
- بندِ پردازه‌دارِ چندین /ʧænd-in/
- برایِ دور:
- بندِ پردازه‌دارِ چندان /ʧænd-ɒn/
(= ا[NPا[NPچند /ʧænd/] [DetPضمیرِ اشاره‌یِ پی‌بستِ «آن» /-ɒn/]]) به معنیِ «آن چند» و «آن انـدازه». - بندِ پردازه‌دارِ آن همه /ɒn hæmæ/
(= ا[DetPا[NPضمیرِ اشاره‌یِ «آن» /ɒn/] [NPضمیرِ همگانیِ «همه» /hæmæ/]]) به معنیِ «به آن زیادی».
- بندِ پردازه‌دارِ چندان /ʧænd-ɒn/
ب. بندِ اندازه‌ایِ اسمی
در زبانِ پارسی، بندهایِ پردازه‌دارِ اسمی با ضمیرِ اندازه ویژگی‌هایِ زیر را دارا هستند:
- همیشه نمودِ شناختیِ شناس دارند (بر خلافِ بندهایِ پردازه‌دارِ اسمی با ضمیرهایِ چگونگی).
- همواره سوم‌شخص هستند.
- نمودِ شمارشی‌شان مطابق با نمودِ شمارشیِ کانون‌شان می‌باشد.
برایِ نمونه:
بوستان‌بانا! حـال و خبرِ بستان چی‌ست؟
و اندر این بستان چندین طربِ مستان چی‌ست؟
منوچهریِ دامغانی (سده‌یِ پنجم خورشیدی)
که دانست که‌از تو مرا دید باید
به چندان وفا این همه بی‌وفایی؟!
فرّخیِ سیستانی (سده‌یِ چهارم و پنجم خورشیدی)
قاضی اسراف می‌کند در جور
این همه مسرفی نمی‌شاید
خاقانیِ شروانی (سده‌یِ ششم خورشیدی)
آن همه باد و بارنامه و لاف
داشتم من بر آن کل ارزانی
سوزنیِ سمرقندی (سده‌یِ ششم خورشیدی)
پ. بندِ اندازه‌ایِ صفتی
ضمیرهایِ اندازهِ پارسی می‌توانند در نقشِ بندِ پردازه برایِ پایه‌سنجیِ بندهایِ صفتی نیز به کار بروند:
با قیمتِ بلندِ تو این خاکدانِ پست
چندین شگفت نیست که چندان پدید نیست
کمال اسماعیل (سده‌یِ ششم و هفتم خورشیدی)
بدین خواسته نیست ما را نیاز
سخن چند گوییم چندین دراز؟!
فردوسی (سده‌یِ چهارم خورشیدی)
چرخ چون چرخ‌زنان نالان‌ست
دل زِ چرخ این همه نالان چه کنم؟!
خاقانیِ شروانی (سده‌یِ ششم خورشیدی)
