دستورِ زبانِ پارسی

Der Subjunktiv bezieht sich auf einen Vorgang oder einen Zustand, an dessen Stattfinden oder Existenz der Sprecher nicht glaubt. Der Subjunktiv wird im Persischen in folgenden Fällen beobachtet:

1. Bei Subordination mit Modalverben (siehe 18•۲•e•a. und 18•۲•e•b.):

   باید زودتر از این‌ها با او رو به رو می‌شدیم.

2. Bei Subordination mit Konditionalsätzen (siehe 18•۴•f.):

   اگر می‌توانست، ایران را با خاک یک‌سان می‌کرد.

3. Zur Äußerung unmöglicher oder unwahrscheinlicher Wünsche (siehe 18•۲•c.):

   ای کاش سر از خوابِ گران بر می‌داشت.

   دل‌م می‌خواست می‌شد سری به او بزنیم.

4. In archaischen Idiomen zur Wiedergabe von Träumen:

   چنین دید در خواب، که‌از پیشِ تخت

   برستی یکی خسروانی‌درخت

   شهنشاه را دل بیاراستی

   می و رود و رامش‌گران خواستی

   ابا وی بر آن گاهِ آرام و ناز

   نشستی یکی تیزدندان‌گراز

   نشستیّ و می‌خوردن آراستی

   می از جامِ نوشین‌ر‌وان خواستی

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   چنین دید گوینده یک شب به خواب

   که یک جامِ می داشتی چون گل‌آب

   دقیقی زِ جایی پدید آمدی

   بر آن جامِ می داستان‌ها زدی

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   دیدم به خواب دوش که ماهی بر آمدی

   که‌از عکسِ رویِ او شبِ هجران سر آمدی

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

a. Allgemeiner Subjunktiv

Verbalphrasen im allgemeinen Subjunktiv haben in allen “Primärzeiten” (Präteritum, Präsens und Futur) denselben Aufbau.

Vor allem in modernen Idiomen werden die Muster von Verbalphrasen im Indikativ Präteritum Imperfektiv auch für den allgemeinen Subjunktiv verwendet (siehe 14•۱•b.):

اگر الاغ او را نمی‌دید (Präteritum) ، شاید اصلاً توجّهی به او نمی‌کرد (Präteritum).

Bozorg Alawi (20. Jh. n. Chr.)

اگر نمی‌توانستم (Präsens) ، داوطلب هم نمی‌شدم (Präsens).

اگر زرنگ بودم (Präsens) ، شاید سالِ آینـده در کنکور شانسی داشتم (Futur).

Dabei können Verbalphrasen aus den Verbalwurzeln /bu/ (Infinitiven /budæn/ بودن und /bodæn/ بدن) und /dɒʃ/ (Infinitiv /dɒʃtæn/ داشتن) auch mit dem proklitischen Adverb /mi-/ می verwendet werden:

اگر زرنگ می‌بودم ، شاید سالِ آینـده در کنکور شانسی می‌داشتم.

چاک‌پیراهنی اگر می‌بود

به تو ای صبح می‌نمودم من

Omid Esfahani (18. – 19. Jh. n. Chr.)

دل نهـادِ نفسِ جسم نمی‌شد صائب!

دلِ سرگشته اگر راه به جایی می‌داشت

Saeb Täbrisi (17. Jh. n. Chr.)

---

In archaischen Idiomen werden Verbalphrasen im allgemeinen Subjunktiv in der Regel (zur Differenzierung) mit dem verbalen Flexionssuffix /-i/ verwendet:

به جانِ او که گرَم دست‌رس به جان بودی

کمینه پیش‌کشِ بندگان‌ش آن بودی

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

من بنده را به شعر بسی دست‌گه نبود

زین پیش، ور نه مدحِ تو ‌می‌گفتمی به جان

Farrokhi Sistani (10. – 11. Jh. n. Chr.)

Dabei fallen folgende Punkte auf:

1. Auf das proklitische Adverb /mi-/ می wird in diesem Fall meistens verzichtet:

   گر سر برون کردی مه‌ش روزی زِ قرصِ آفتاب

   ذرّه به ذرّه در هوا لیلیّ و مجنون آمدی

   Rumi (13. Jh. n. Chr.)

   نزادی مرا کاشکی مادرم

   نگشتی سپهرِ بلا بر سرم

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   اگر من پذیرفتمی تاج و تخت

   نبودی تو را این بزرگیّ و بخت

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   کاش آنان که عیبِ من گفتند

   روی‌ت ای دل‌ستان بدیدندی

   Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

   گر آن‌ها که می‌گفتمی کردمی

   نکوسیرت و پارسا بودمی

   Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

2. Es wird beobachtet, dass vor dem verbalen Flexionssuffix /-i/ nicht nur das andere verbale Flexionssuffix /-i/ (für die 2. Person Singular), sondern sogar das verbale Flexionssuffix /-æm/ (für die 1. Person Singular) entfällt:

   اگر من نرفتی (۱. Person Singular) به مازندران

   به گردن برآورده گرزِ گران

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   همه روز ماکان متأسّف بود که: «من طاهر بدیدی (۱. Person Singular) تا خدمتی کردمی.»

   Schams Ghais Razi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

   اگر من هراسان شدی (۱. Person Singular) در سخن

   نماندی مرا در جهان هیچ بن

   Aus dem Werk „Timor-Nameh“ von Hatefi Khargerdi (16. Jh. n. Chr.)

3. Man begegnet auch dem Fall, dass grammatikalisierte Possessivpronomina im Plural als Subjunktiv-Flexionssuffixe vor dem verbalen Flexionssuffix /-i/ eingesetzt werden:

   اگر شایستی، همه به یک بار برفتمانی (۱. Person Plural) تا زود به خدمتِ شاه رسیدمانی (۱. Person Plural) و این بندیان را با خود ببردیمی.

   Aus dem Werk „Samak Ajjar“ von Faramarz Khodadad (12. Jh. n. Chr.)

   اگر بایستی، چون شما را ناسپاسی معلـوم شد، غوغا نکردتانی (۲. Person Plural).

   Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

4. Durch das verbale Flexionssuffix /-i/ können auch aus Verbalphrasen im (allgemeinen) Indikativ Präsens Verbalphrasen im allgemeinen Subjunktiv gebildet werden:

   این تن اگر کم تندی /tænædi/، راهِ دل‌م کم زندی /zænædi/

   راه شدی تا نبدی این همه گفتار مرا

   Rumi (13. Jh. n. Chr.)

   با لبِ دم‌سازِ خود گر جفتمی /ʤoft-æmi/

   هم‌چو نی من گفتنی‌ها گفتمی

   Rumi (13. Jh. n. Chr.)

   باید که کارِ تو از این بهترستی /behtær-æsti/.

   Balami (10. Jh. n. Chr.)

   بر خوانِ شیران یک شبی بوزینه‌ای هم‌راه شد

   استیزه‌رو گر نیستی /nisti/، او از کجا، شیر از کجا؟!

   Rumi (13. Jh. n. Chr.)

   چون دو رخِ او گر قمرستی /ɣæmær-æsti/ به فلک بر

   خورشید یکی ذرّه زِ نورِ قمرستی /ɣæmær-æsti/

   Onsuri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   جهان‌دار اگر نیستی /nisti/ تنگ‌دست

   مرا بر سرِ گاه بودی نشست

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   کاشکی اندر جهان شب نیستی /nisti/

   تا مرا هجرانِ آن لب نیستی /nisti/

   Daqiqi (10. Jh. n. Chr.)

b. Subjunktiv Progressiv

Verbalphrasen im Subjunktiv Präteritum Progressiv und Subjunktiv Präsens Progressiv haben denselben Aufbau:

نه! اگر آن زمان که تو رسیدی داشت باران می‌آمد (Präsens)، ناودان دوباره سروصدا راه می‌انداخت.

نه! اگر الان داشت باران می‌آمد (Präsens)، ناودان دوباره سروصدا راه می‌انداخت.

Wie diese Beispiele zeigen werden die Muster von Verbalphrasen im Indikativ Präteritum Progressiv für den Subjunktiv Progressiv verwendet (siehe 14•۱•d.). Dabei stehen die Konstituenten natürlich im Subjunktiv und nicht im Indikativ.

c. Subjunktiv Vor-Präteritum und Vor-Präsens

Die Muster des Indikativ Vor-Präteritum werden auch für Verbalphrasen im Subjunktiv Vor-Präteritum sowie Vor-Präsens verwendet (siehe 14•۱•f.):

اگر به خانه رسیده بود (Vor-Präsens)، حتماً به من یک زنگی می‌زد.

اگر هنوز نمرده بود (Vor-Präteritum)، بیمارستان را خبر می‌کردم.

Dabei steht die konjugierende Konstituente der Verbalphrase im (allgemeinen) Subjunktiv Präteritum. Daher kann sie in archaischen Idiomen auch mit dem verbalen Flexionssuffix /-i/ erscheinen:

اگر به دشمنی آورده بودندی، او را بی‌بنـد و زندان نداشتندی.

Aus dem Werk „Samak Ajjar“ von Faramarz Khodadad (12. Jh. n. Chr.)

d. Subjunktiv Nach-Präteritum und Nach-Präsens

Verbalphrasen im Subjunktiv Nach-Präteritum und Nach-Präsens werden nach den Mustern des Indikativ Nach-Präteritum gebildet (siehe 14•۱•g.):

اگر غذا داشت سر می‌رفت (Nach-Präteritum)، حتماً برادرم متوجّه می‌شد.

اگر می‌خواست فاسد شود (Nach-Präsens)، حتماً بویِ بد می‌داد.