بنِ گمانی بنی‌ست که در گویشِ تاجیکی در ساختمانِ فعل‌هایِ گمانی به چشم می‌خورد. این بن از افزودنِ پس‌وندِ /-i/ به بنِ نقلی پدید می‌آید. در این روند همواره آوایِ میانجیِ /g/ به کار می‌رود (نگاه کنید به جستارِ ۲۰×۲×پ.).
بنِ گمانی در گویشِ تاجیکی کاربردهایِ زیر را دارد:
- به عنوانِ سازه در ساختارِ بندِ فعلی در روی‌کردِ گمانی (نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۴.)
- با صفت‌شدنِ بن‌هایِ گمانیِ متعدّی می‌توان صفتِ کنش‌پذیر ساخت: کشتگی /koʃtægi/، نوشتگی /neveʃtægi/، بریدگی /boridægi/
مکتوبِ دیروز نوشتگیِ /neveʃtægi/ من در بالایِ میزست.
- بن‌هایِ گمانیِ لازم می‌توانند از راهِ صفت‌شدن تبدیل به صفتِ کنش‌گرِ نقلی گردند: رفتگی /ræftægi/، مردگی /mordægi/، نشستگی /neʃæstægi/
آدمِ به خانه‌یِ ما آمدگی /ɒmædægi/ از دوست‌م مکتوبه آورد.
- به عنوانِ صفتِ کنش‌گرِ ساده، با اداتِ پیش‌بستِ /meː-/ (نگاه کنید به جستارِ ۴×۲×آ×آ.):
دخترِ در این جا کار می‌کردگی /meː-kærdægi/ کاتبه‌یِ رییسِ دانشگاه‌ست.
- صفتِ کنش‌گرِ پیش‌رو با الگویِ ا[VPا[Vا[APبنِ نقلی] [Vبنِ نقلی] [Vبنِ گمانیِ /istɒdægi/]]] به دست می‌آیند (نگاه کنید به جستارِ ۴×۲×آ×پ.):
ماشینِ رفته ایستادگی /ræftæ istɒdægi/ ناگهان از حرکت باز ماند.
