دستورِ زبانِ پارسی

a. Determinans

Determinans (Kategorialsymbol: D) bezeichnet ein grammatisches Morphem, das als Konstituente in Phrasen vorkommt, um Ihre Identifizierbarkeit oder Quantität zu bestimmen. Im Gegensatz zu Adjektiven weisen Determinantien keine Kategorie Komparation auf (d.h. sie lassen sich nicht steigern):

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

Die Konstituente, die durch das Determinans erweitert wird, wird als Determinativfokus bezeichnet.

Determinantien werden im Persischen im Aufbau folgender Phrasen beobachtet, die deshalb auch Determinansphrasen genannt werden:

• Nominalphrasen (= nominale Determinansphrasen): [_NP[_Din] [_Nkeʃvær]] این کشور.
• Adjektivphrasen (= adjektivale Determinansphrasen): [_AP[_Dbesjɒr] [_Abozorg]] بسیار بزرگ
• Zusammengesetzte Adpositionen (= adpositionale Determinansphrasen): [_P[_Dhæm-] [_Pʧon]] هم‌چون
• Determinativphrasen ↓ (= determinative Determinansphrasen): [_DetP[_Dhæm-] [_Din]] همین

Wie man hieran erkennen kann, gibt es sowohl freie als auch klitische Determinantien.

b. Determinativphrase

Determinativphrase (Kategorialsymbol: DetP) wird als Oberbegriff für die Sprachelemente verwendet, die als Konstituenten in Phrasen vorkommen, um Ihre Identifizierbarkeit oder Ihre Quantität zu bestimmen. Diese sind im Persischen:

• Artikel. Diese werden zur Bestimmung der Definitheit der Nominalphrasen eingesetzt (siehe 3•۲.):

  دید شخصی فاضلی، پرمایه‌ای

  آفتابی در میانِ سایه‌ای

  Rumi (13. Jh. n. Chr.)

• Zählnumeralia werden hauptsächlich als Determinativphrasen verwendet. Sie können mit Nominalphrasen Numeralphrasen bilden:

  پنج سرباز [_NP[_DetPpænʤ] [_NPsær-bɒz]]

  سه کیلو گوشت [_NP[_DetPse kilu] [_NPguʃt]]

  Dazu zählen auch Zählwortzahlen wie:

  • /færsænghɒ/ فرسنگ‌ها in /færsænghɒ rɒh/ فرسنگ‌ها راه (siehe 6•۱•۴•a)
  • /dæm-i/ دمی in /dæm-i sæbr/ دمی صبر (siehe 6•۱•۴•a)
  • /bæs-i/ بسی in archaischen Idiomen (siehe 6•۱•۴•a):

    اندر این شهر بسی ناکس بر خاسته‌اند

    همه خرطبع و همه احمق و بی‌دانش و دند

    Labibi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  In den archaischen Idiomen des Persischen werden /bæs/ بس, /besjɒr/ بسیار und /færɒvɒn/ فراوان wie Zählnumeralia als Determinantien mit Nominalphrasen im Singular eingesetzt:

  کارِ بی‌علم بار و بر ندهد

  تخمِ بی‌مغز بس ثمر ندهد

  Sanai (11. – 12. Jh. n. Chr.)

  بسیار سفر باید، تا پخته شود خامی

  صوفی نشود صافی، تا در نکشد جامی

  Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  فراوان پرستنده پیش‌ش به خاک

  زِ زربفت پوشیده مکّی‌قبای

  Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  Dabei kann /bæs/ بس auch selbst Determinativfokus von Exklamativphrasen /æj bæs-ɒ/ ای بسا, /bæs-ɒ/ بسا und /æj bæs/ ای بس werden (siehe 7•۱۵•c.):

  ای بسا ابلیسِ آدم‌رو که هست!

  پس به هر دستی نشاید داد دست

  Rumi (13. Jh. n. Chr.)

  خنده‌یِ جامِ می و زلفِ گره‌گیرِ نگار

  ای بسا توبه که چون توبه‌یِ حافظ بشکست!

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  بسا عقلِ زورآورِ چیردست

  که سودایِ عشق‌ش کند زیردست!

  Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  بسا تلخ‌عیشان و تلخی‌چشان

  که آیند در حلّه دامن‌کشان

  Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  غرّه مشو بدآن که جهان‌ت عزیز کرد!

  ای بس عزیزکرده‌یِ خود را که کرد خوار

  Omara Marvzi (10. Jh. n. Chr.)

  ای بس شهِ پیل‌افکن که‌افکنـد به شه پیلی

  شترنجیِ تقدیرش در مات‌گهِ حرمان

  Khaqani (12. Jh. n. Chr.)

• Im Persischen werden Ordinalzahlen (im Gegensatz zu den meisten anderen indoeuropäischen Sprachen) auch als Determinativphrasen eingesetzt, wie zum Beispiel:
  • /pænʤomin/ پنجمین in /pænʤomin ruz/ پنجمین روز
  • /ɒxærin/ آخرین in /ɒxærin færmɒn/ آخرین فرمان
• Adjektivphrasen im Superlativ werden im Persischen determinativiert eingesetzt: /bozorgtærin sæbæd/ بزرگ‌ترین سبد, /gerɒntærin kæfʃ/ گران‌ترین کفش
• /tænhɒ/ تنها, /jegɒn/ یگـان und /jegɒnæ/ یگانه. Die entstandene Determinansphrase bezieht sich auf das einzige Element der Obermenge:

  تنها فرزندِ خود را در جنگ از دست داد.

  یگـان کاری که برای‌م مانده زاری‌ست.

  یگانه دخترش را به خانه‌یِ شوهر فرستاد.

• Determinativphrasen zur Graduierung von Adjektivphrasen (siehe 4•d.), wie zum Beispiel:
  • /nesbætæn/ نسبتاً in /nesbætæn særd/ نسبتاً سرد
  • /ændæk-i/ اندکی in /ændæk-i bishtær/ اندکی بیشتر
• Viele Pronomina, wie zum Beispiel:
  • /in/ این in /in kudækɒn/ این کودکان
  • /ʧe/ چه in /ʧe sud/ چه سود
  • /folɒn/ فلان in /folɒn ruz/ فلان روز

c. Substantivierung von Determinativphrasen

(Siehe 6•۱•d. Substantivierung von Zählnumeralia und 7•۶•c. Substantivierung von Demonstrativpronomina.)

Wenn die Determinativphrase ein Zählnumerale oder ein Pronomen ist, begegnet man häufig dem Phänomen, dass ihr Determinativfokus getilgt wurde. Somit ist die Determinativphrase substantiviert, da sie die einzige Konstituente der Determinansphrase darstellt.

Diese Tilgung kann in folgenden Fällen beobachtet werden:

• Proximate Redundanz: Wenn die Entität, auf die sich der Determinativfokus bezieht, gerade erwähnt wurde:

  او سه پسر دارد. هر سه [_NP[_DetP/se/]] (= هر سه پسر [_NP[_DetP/se/] [_NP/pesær/]]) دانش‌جو هستند.

  من دیروز کتابی خریدم. امروز نمی‌توانم آن [_NP[_DetP/ɒn/]] (= آن کتاب [_NP[_DetP/ɒn/] [_NP/ketɒb/]]) را پیدا کنم.

• Obviative Redundanz: Wenn die Entität, auf die sich der Determinativfokus bezieht, gerade nicht der Angesprochene aber dennoch weiß um was es geht, oder wenn seine Aufmerksamkeit mit der Äußerung gerade darauf gelenkt werden soll:

  دو تا [_NP[_DetP/do tɒ/]] (= دو تا انسان [_NP[_DetP/do tɒ/] [_NP/ensɒn/]]) داشتند در باره‌یِ بچّگی‌شان با هم گپ می‌زدند.

  این [_NP[_DetP/in/]] (= این چیز [_NP[_DetP/in/] [_NP/ʧiz/]]) را ببین!