دستورِ زبانِ پارسی

Der Potentialis bezieht sich auf einen Vorgang oder einen Zustand, über dessen Wahrscheinlichkeit der Sprecher keine Angaben machen kann. Er wird lediglich in Nebensätzen oder in indirekter Rede verwendet:

• Relativsätze (siehe 18•۱•e.):

  هر که پری طلب کند چهره‌یِ خود بدو نما!

  هر که زِ مشک دم زند زلف گشا که: «هم‌چون این»!

  Rumi (13. Jh. n. Chr.)

• Inhaltssatz (siehe 18•۲•c.):

  گر نکوبی شیشه‌یِ غم را به سنگ

  هفت رنگ‌ش می‌شود هفتاد رنگ

  Fereydoon Moshiri (20. Jh. n. Chr.)

• Indirekte Rede (siehe 18•۲•d.):

  مادرت گفت بروی به برادرت سر بزنی.

• Nebensatz im Aufbau von temporalem Limitativadverbial (siehe 18•۳•b.):

  تا سبیل‌شان چرب نشود، بیلی به زمینِ هیچ مسلمانی نمی‌زنند.

  Sadeq Hedajat (20. Jh. n. Chr.)

• Temporalsatz (siehe 18•۴•a.):

  حتماً تا آزاد بشود دوباره دنبالِ تریاک می‌رود.

• Kausalsatz (siehe 18•۴•d.):

  گر به طغرا نظری می‌کنی امروز بکن

  بلکه از دردِ فراقِ تو به فردا نرسد!

  Toghra Mashadi (17. Jh. n. Chr.)

• Finalsatz (siehe 18•۴•e.):

  امشبِ باران به ما ده گوشه‌ای

  تا بیابی در قیامت توشه‌ای

  Rumi (13. Jh. n. Chr.)

---

a. (Allgemeiner) Potentialis Präsens

Verbalphrasen im Potentialis Präsens wurden (genau wie im Indikativ-Modus) ursprünglich dadurch gebildet, dass Präsenspartizipien durch Präsens-Flexionssuffixe konjugiert wurden:

ساقی ار باده از این دست به جام اندازد

عارفان را همه در شربِ مدام اندازد

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

گر سیل عالم‌بر شود، هر موج چون اشتر شود

مرغانِ آبی را چه غم تا غم خورد مرغِ هوا؟!

Rumi (13. Jh. n. Chr.)

من آن نیم که دل از مهرِ دوست بر دارم

و گر زِ کینه‌یِ دشمن به جان رسد کارم

Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

درختِ تلخ هم تلخ آورد بر

و گر چه ما دهیم‌ش آبِ شکّر

Fakhroddin Asad Gorgani (11. Jh. n. Chr.)

Die Polarität dieser Verbalphrasen entspricht der Polarität ihrer Präsenspartizipien:

تا که خراب‌م نکند، کی دهد آن گنج به من؟!

تا که به سیل‌م ندهد، کی کشدم بحرِ عطا؟!

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

اگر باران به کوهستان نبارد

به سالی دجله گردد خشک‌رودی

Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

In modernen Idiomen werden affirmative Verbalphrasen im Potentialis Präsens grundsätzlich mit Präsenspartizipien gebildet, deren affirmative Polarität durch das Präfix /be-/ betont wird:

گر تو سری قدم شوم، ور تو کف‌ی عَلَم شوم

ور بروی عدم شوم، بی تو به سر نمی‌شود

Rumi (13. Jh. n. Chr.)

و گر با من ایدر بیایی به جنگ

نتابی تو با کاردیده پلنگ

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

شاید که به خون بر سرِ خاک‌م بنویسند

که: «این بود که با دوست به سر برد وفایی»

Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

Dabei sind folgende Punkte zu beachten:

1. In archaischen Idiomen werden Verbalphrasen im Potentialis Präsens (zur Differenzierung) mit dem verbalen Flexionssuffix /-i/ eingesetzt:

   تو را سلامت باد ای گلِ بهار و بهشت!

   که سویِ قبله‌یِ روی‌ت نماز خوانندی

   Shahid Balkhi (9. – 10. Jh. n. Chr.)

   کاشکی قیمتِ انفاس بدانندی خلق

   تا دمی چند که مانده‌ست غنیمت شمرند

   Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

2. Verbalphrasen im Potentialis Präsens aus dem Präsenspartizip /bov/ (Infinitiv /budæn/ بودن) erscheinen ohne das Präfix /be-/:

   چو خواهی که یابی زِ هر بد رها

   سر اندر نیاری به دامِ بلا

   بوی /bovi/ در دو گیتی زِ بد رستگار

   نکوکار گردیِ برِ کردگار

   نگه کن از این گنبدِ تیزگرد!

   که درمان از اوی‌ست، زوی‌ست درد

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   Das gilt auch für das Präsenspartizip /bɒʃ/:

   از این توسنی به که باشیم رام

   که سیلی خورد مرکبِ بدلگام

   Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

   In archaischen Idiomen begegnet man aber auch Fällen mit dem Präfix /be-/:

   پارسا شو تا بباشی پادشا بر آرزو!

   آرزو هرگز نباشد پادشا بر پارسا

   Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

   همی ترسم که هم‌چون خودنمایان

   اسیرِ بنـدِ قرّایی بباشم

   Attar Nischapuri (12. – 13. Jh. n. Chr.)

3. Affirmative Verbalphrasen im Potentialis Präsens treten in folgenden Fällen meist ohne das Präfix /be-/ auf:
   • Wenn die Verbalphrase eine Verbpartikel enthält:

     برایِ این که او را برایِ خودش نگه دارد = برایِ این که او را برایِ خودش نگه بدارد

   • Wenn das Prädikat von einem Prädikativ begleitet wird:

     تا بیماری‌ش خوب شود = تا بیماری‌ش خوب بشود

   • Wenn das Prädikat von einem Aktionalobjekt begleitet wird:

     اگر تحمّل کند = اگر تحمّل بکند

4. Verbalphrasen im Potentialis Präsens aus der Verbalwurzel /dɒʃ/ (Infinitiv /dɒʃtæn/ داشتن) mit der Bedeutung “besitzen” werden nach dem Muster für den Potentialis Vor-Präsens ↓ gebildet:

   گفتی: «سرِ خود گیر و برو از سرِ کو‌ی‌م!»

   این را به کسی گوی که پا داشته باشد

   Saeb Täbrisi (17. Jh. n. Chr.)

   Sollten solche Verbalphrasen “halten für etwas” bedeuten, können sie nach beiden Mustern erscheinen:

   اگر او را دوست داشته باشی = اگر او را دوست بداری.

5. Verbalphrasen im Potentialis Präsens aus dem Präsenspartizip /tævɒn/ (Infinitiv /tævɒnestæn/ توانستن) können auch ohne Flexionssuffixe gebildet werden. Sie haben weder Numerus noch Person (= Impersonalverb, vergleiche 12•۱•d. Infinitus) und werden als Prädikat von Hauptsätzen von Inhaltssätzen eingesetzt (siehe 14•۱•c•b. und 18•۲•e•b•a.):

   اینان را آثاری نبوده‌ست که از آن باز توان گفت.

   Ebn-e Balkhi (11. – 12. Jh. n. Chr.)

   هاتفِ خلوت به من آواز داد:

   «وام چنان کن که توان باز داد»

   Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

   شود ز عدلِ تو گیتی چُنان که بام به بام

   به بیتِ مقدس بتوان شدن ز چین و تراز

   Suzani Samarqandi (12. Jh. n. Chr.)

b. Potentialis Präsens Progressiv

Solche Verbalphrasen weisen lediglich im tadschikischen Idiom einen gesonderten Aufbau auf (siehe den Artikel von Firuza Amanova in مجلهء زبانشناسی, ۱۵. und 16. Ausgabe, Seite 5 und 6). Dieser Aufbau ist mit dem des Indikativ Präsens Progressiv in diesem Idiom identisch (siehe 14•۱•d.). Die Konjugation wird aber nicht von Suppletiv-Verben vorgenommen, sondern von Verbalphrasen im (allgemeinen) Potentialis Präsens aus den Präsenspartizipien /bɒʃ/ (Infinitiv /budæn/ بودن):

آن‌ها از ماشینِ خیلی دور کار کرده ایستاده باشند هم شلوغیِ خاموش نشونده‌یِ آن نمی‌ماند که آوازِ هم‌سایه‌یِ خود شنوند.

دخترِ بی‌چاره احتمال خواب دیده ایستاده باشد که «پولاد! پولاد!» گفته ایستاده است.

c. Potentialis Vor-Präsens

Diese Verbalphrasen werden aus Perfektpartizipien gebildet. Als konjugierende Konstituenten dienen dabei Verbalphrasen im (allgemeinen) Potentialis Präsens aus dem Präsenspartizip /bɒʃ/ (Infinitiv /budæn/ بودن):

اگر به ناحق گرفته باشم، باطل کنم آن عقوبت را و برداشت کنم آن کسان را که در باب ایشان سیاست فرموده باشم.

Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

تا مرد سخن نگفته باشد

علم و هنرش نهفته باشد

Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

d. Potentialis Nach-Präsens

Diese Verbalphrasen (wie im Falle des Indikativ Nach-Präsens) sind aus einer Subordination mit Inhaltssatz mit einem Modalverb des Infinitivs /xɒstæn/ خواستن entstanden (siehe 14•۱•g. und 18•۲•e•b•c.).

Sowohl das Modalverb als auch das Prädikat des Inhaltssatzes stehen im Potentialis Präsens:

اگر تایرش بخواهد سوراخ شود، سیستم خودش فوری جلوی‌ش را می‌گیرد.

Dagegen werden für diese Verbalphrasen keine Muster mit einem Modalverb des Infinitivs /dɒʃtæn/ داشتن verwendet (siehe 18•۲•e•b•d.), wahrscheinlich weil sie im Potentialis zu aufwändig wirken würden: *اگر تایرش داشته باشد سوراخ شود …

e. Potentialis Futur, Vor-Futur und Nach-Futur

Da in den indoeuropäischen Sprachen ursprünglich offensichtlich nicht zwischen Präsens und Futur unterschieden wurde (siehe 14•۱•e.), kann der Aufbau von Verbalphrasen im (allgemeinen) Potentialis Präsens im Persischen auch für den Potentialis Futur verwendet werden.

Allerdings werden in dieser Sprache den Potentialis Futur interessanterweise auch Muster des Indikativ Präteritum verwendet:

• Potentialis Futur Perfektiv nach dem Muster des Indikativ Präteritum Perfektiv (siehe 14•۱•a.):

  اگر آمد، همه چیز را با چشمِ خودش می‌بیند.

  هر وقت کتاب را تمام کردی، پس‌ش بده!

  تا سر و کلّه‌اش پیدا شد، فوری بفرست‌ش به دفترِ من!

  اگر او را دیدی، بگو روغن‌ش را که وعده کرده بود یادش نرود!

  Sadeq Hedajat (20. Jh. n. Chr.)

  نشاط عمر باشد تا چهل سال

  چهل آمد، فرو ریزد پر و بال

  Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  اگر بمرد عدو، جایِ شادمانی نیست

  که زندگانیِ ما نیز جاودانی نیست

  Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  گر از بنده لغوی شنیدی، مرنج!

  جهان‌دیده بسیار گوید دروغ

  Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

• Potentialis Futur Imperfektiv nach dem Muster des Indikativ Präteritum Imperfektiv (siehe 14•۱•b.):

  سرزده به بخش برو! اگر پرستاران اصولِ بهداشتی را به انـدازه‌یِ لا‌زم رعایت نمی‌کردند، به آن‌ها گوش‌زد کن!

• Potentialis Futur Progressiv nach dem Muster des Indikativ Präteritum Progressiv (siehe 14•۱•c.):

  اگر غذا داشت سر می‌رفت، زیرش را خاموش کن!

Analog dazu werden auch folgende Verbalphrasen gebildet:

• Potentialis Vor-Futur nach dem Muster des Indikativ Vor-Präteritum:

  برو یک سری به ماشین بزن! اگر روغن‌ش کم شده بود، یک کمی سرش بریز!

• Potentialis Nach-Futur nach dem Muster des Indikativ Nach-Präteritum:

  اگر شاخه‌اش می‌خواست از سنگینی بشکند، هَرَس‌ش کن!

  اگر بهایِ نفت داشت به سطحِ سالِ پیش می‌رسید، من را خبر کنید!