دستورِ زبانِ پارسی

In Persian differential pronouns represent the subsets of the superset, which differ from an entity that has already been mentioned in another context (proximate Deixis) or is nevertheless known to the hearer or reader (obviative Deixis). This entity is referred in this website as differential reference.

a. Adjectival Differential Pronouns

In most Indo-European languages, differential pronouns count as adjectival phrases, although they cannot have any gradation (they are always positive) and instead match the logical conditions of determinative phrases:

• /digær/ دیگر:

  آتشِ هجران‌ت را هیزم من‌م

  وآتشِ دیگرت /ɒtæʃ-e digær/ را هیزم بده!

  Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

  ناحیتی از ناحیتی دیگر /nɒhiæt-i digær/ به سه چیز جدا شود.

  From the book Hodud Olalam (10^th Century AD)

  به یک ماه بالا گرفت آن نهال

  فزون زآن که دیگر درختان /digær deræxtɒn/ به سال

  Onsuri (10^th and 11^th Century AD)

  امیر دیگر روز /digær ruz/ بر نشست و به صحرا آمد.

  Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

• /degær/ دگر:

  گر بود عمر و به می‌خانه رسَم بارِ دگر /bɒr-e degær/

  به جز از خدمتِ رندان نکنم کارِ دگر /kɒr-e degær/

  Hafez (14^th Century AD)

  و اگر دگر بار /degær bɒr/ این آواز شنوی، بر جای بایست!

  Abolfotuh Razi (12^th Century AD)

  بزیاد آن مَلِکِ راد! که در دولتِ او

  نبود حاجت هرگز به کسانِ دگرم /kæsɒn-e degær/

  Farrukhi Sistani (10^th and 11^th Century AD)

• In archaic idioms, also /digærom/ دیگرم (generated by attaching the suffix /-om/ to the differential pronoun /digær/ دیگر):

  دیگرم روز /digærom ruz/ صباح که گذشتند دیدند آن درختِ انجیر خشک شده بود از بیخ.

  From the book “Translation of Diatessaron” (۱۳^th Century AD)

Adjectival differential pronouns can be attached to proper nouns. Such qualitative genitive phrases stand for entities, which have a particular set of features in common with that proper noun (see 3•۲•b.):

گمانم که تو رستمِ دیگر /rostæm-e digær/ ی

به مردیّ و گُردیّ و فرمان‌بری

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

شاعر و مهتردل‌ست و زیرک و والا

رودکیِّ دیگر /rudæki-jje digær/ است و نصرِ بـن احمد

Manuchehri (10^th and 11^th Century AD)

و امیر طاهر که شیرِ باریک خوانند ماند، دیگرم رستمِ دستان /digærom rostæm-e dæstɒn/ بر آمد و عالم همه از او رنگ گرفت.

From the book “Tarikh Sistan” (۱۱^th Century AD)

b. Nominal Differential Pronouns

Differential pronouns can be used in the following forms as indefinite noun phrases:

1. In archaic idioms, the aforementioned differential pronouns can become nominalized like other adjectival phrases:

   یکی شاد و دیگر پر از درد و رنج

   چنین‌ست رسمِ سرایِ سپنج

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   یکی از شما گر کنم من گزین

   دگر گردد از من پر از درد و کین

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   نسبتِ نخستین مؤلّف شود از نسبتِ یکی از آن دو به میانه و از نسبتِ میانه به دیگرم.

   Biruni (10^th and 11^th Century AD)

   If such a nominalized differential pronoun refers to several entities it is used in the pluralized form, not only in archaic but also modern idioms. This process generates the following differential pronouns:

   • /digærhɒ/ دیگرها and /degærhɒ/ دگرها (generated by attaching the suffix /-hɒ/ to the differential pronouns /digær/ دیگر and /degær/ دگر):

     چه دانی از بلاغت‌ها؟! چه خوانی از سخاوت‌ها؟!

     که یزدان‌ش نداده‌ست آن و سد چندان و دیگرها

     Saadi (12^th and 13^th Century AD)

     کنون رزمِ سهراب و رستم شنو!

     دگرها شنیده‌ستی، این هم شنو!

     Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   • /digærɒn/ دیگران and /degærɒn/ دگران (generated by attaching the suffix /-ɒn/ to the differential pronouns /digær/ دیگر and /degær/ دگر):

     تو نزادیّ و دیگران زادند

     تو خداییّ و دیگران بادند

     Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

     ای که بر پشتِ زمینی! همه وقت آنِ تو نیست

     دیگران در شکمِ مادر و پشتِ پدرند

     Saadi (12^th and 13^th Century AD)

     هنوز چشم‌ش نگران‌ست که مُلک‌ش با دگران‌ست.

     Saadi (12^th and 13^th Century AD)

2. In addition, there are differential pronouns which appear exclusively as noun phrases:
   • The nominalized adjectival phrases /digæri/ دیگری and /degæri/ دگری (= generated by attaching the suffix /-i/ to the differential pronouns /digær/ دیگر and /degær/ دگر) are in the singular:

     تو به خودت تکیه کن، نه به دیگری!

     خدا را دادِ من بستان از او، ای شحنه‌یِ مجلس!

     که می با دیگری خورده‌ست و با من سر گران دارد

     Hafez (14^th Century AD)

     بیمِ آن‌ست که جایِ تو بگیرد دگری

     آگه‌ت کردم و گفتم سخنِ بازپسین

     Farrokhi Sistani (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   • /mærdom/ مردم in the plural:

     چرا مزاحمِ مردم می‌شوی؟

     چه حرف‌هایی که مردم نمی‌زنند!

     نگاه‌هایِ مردم آدم را می‌کشد!

     تا تو مردم را ستایی در بلایی با همه

     چون تو را مردم ستایند آن بلا بدتر بود

     Khaqani (12^th Century AD)

     می‌خورد خون دل‌م مردمکِ دیده، سزاست!

     که چرا دل به جگرگوشه‌یِ مردم دادم

     Hafez (14^th Century AD)

   • /ɣæjr/ غیر (and /ɣæjreh/ غیره) in the singular and /æɣjɒr/ اغیار in the plural:

     تو آن نکرده‌ای از فعـلِ خیر با من و غیر

     که دستِ فضل کند دامنِ امید رها

     Saadi (12^th and 13^th Century AD)

     بزرگی رساند به محتاج خیر

     که ترسد که محتاج گردد به غیر

     Saadi (12^th and 13^th Century AD)

     همه از دست غیر ناله کنند

     سعدی از دست خویش‌تن فریاد

     Saadi (12^th and 13^th Century AD)

     خانه دربسته دار بر اغیار

     تا در او این غریب مهمان‌ست

     Khaqani (12^th Century AD)

     دل عاشقِ خاص آمد زاغیار نیندیشد

     زری که خلاص آمد از نار نیندیشد

     Khaqani (12^th Century AD)

     The differential reference can attribute the differential pronoun /ɣæjr/ غیر in two ways:

     1. As a modifier of possessive genitives:

        به جز ابرویِ تو محرابِ دلِ حافظ نیست

        طاعتِ غیرِ تو در مذهبِ ما نتوان کرد

        Hafez (14^th Century AD)

        سعدی! بشوی لوحِ دل از نقشِ غیرِ دوست

        علمی که ره به حق ننماید ضلالت‌ست

        Saadi (12^th and 13^th Century AD)

        جهد کن تا ترکِ غیرِ حق کنی

        دل از این دنیایِ فانی بر کَنی

        Rumi (13^th Century AD)

        It is interesting that even adjectival phrases can appear as attributes. In such cases, the generated possessive genitive phrases are adjectival phrases too, and present the negative form of the modifier (see 4•c•b. and 10•۴•c): /ɣæjr-e ɒddi/ غیرِ عادّی, /ɣæjr-e mostaɣim/ غیرِ مستقیم

     2. As origative adverbials (cf. /ʤoz/ جز):

        ناپسندیده‌ست پیشِ اهلِ دل

        هر که غیر از فسق را پی می‌زند

        Saadi (12^th and 13^th Century AD)

     A prominent application of such phrases are exceptional adverbials (see 15•۴•m.). In this case, they can appear with or without the preposition /be/:

     طرفه کورِ دوربینِ تیزچشم

     لیک از اشتر نبیند غیرِ پشم

     Rumi (13^th Century AD)

     نمِ چشم آب‌رویِ من ببرد از بس که می‌گریم

     چرا گریم؟! که‌از آن حاصل به غیر از نم نمی‌بینم

     Saadi (12^th and 13^th Century AD)

   • In colloquial speech also /bæɣijjæ/ بقیّه in the plural:

     زحمت‌ش را ما می‌کشیم، سودش را بقیّه می‌برند!

Nominal differential pronouns can become definite by means of the demonstrative pronoun /ɒn/ آن (see 6•۱•d.):

او مرا بر شتری نشاند و از دستِ آن دیگر /ɒn digær/ تازیانه خورده‌ام.

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

هر دو یک گوهرند، لیک به طبع

این بیفسرد و آن دگر /ɒn degær/ بگداخت

Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

تاجوران تاجورش خوانده‌اند

وآن دگران /ɒn degærɒn/ آن دگرش /ɒn degær/ خوانده‌اند

Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)