دستورِ زبانِ پارسی

A demonstrative pronoun is a determinative pronoun which renders its determinative focus definite, and distinguishes it from other entities.

The determinative focus (as well as the generated determiner phrase) is always affirmative and in the third person, and it can be adopted any every subcategory of number (singular or plural).

a. Syntax

In Persian (as in most other languages), there are two types of demonstrative pronouns regarding the relative distance of the determinative focus to the speaker:

1. The demonstrative pronoun /in/ این and its intensive form /hæm-in/ همین (with the proclitical intensive pronoun /hæm-/) are used for close-up entities:

   این کتاب /in ketɒb/، این کودک /in kudæk/

   این دو نفر /in do næfær/، این کشورها /in keʃværhɒ/

   ماهِ شعبان منه از دست قدح! که‌این خورشید /in xorʃid/

   از نظر تا شبِ ماهِ رمضان خواهد شد

   Hafez (14^th Century AD)

   همین کتاب /hæm-in ketɒb/، همین کودک /hæm-in kudæk/

   همین دو نفر /hæm-in do næfær/، همین کشورها /hæm-in keʃværhɒ/

   همی در به در خشک‌نان باز جست

   مر او را همین پیشه /hæm-in piʃe/ بود از نخست

   Abu-Shakur Balkhi (10^th Century AD)

   The proclitical demonstrative pronoun /em-/ is also used for the close-up range, but only for the determinative focuses /ruz/ روز, /ʃæb/ شب and /sɒl/ سال (= /em-ruz/ امروز, /em-ʃæb/ امشب, /em-sɒl/ امسال).

   These determiner phrases can also be intensified by the proclitical intensive pronoun /hæm-/ in colloquial speech (= /hæm-em-ruz/ هم‌امروز, /hæm-em-ʃæb/ هم‌امشب, /hæm-em-sɒl/ هم‌امسال).

2. The demonstrative pronoun /ɒn/ آن and its intensive form /hæm-ɒn/ همان (with the proclitical intensive pronoun /hæm-/) are applied for far-ranging entities:

   آن خانه /ɒn xɒne/، آن مرد /ɒn mærd/

   آن سه پسر /ɒn se pesær/، آن برادران /ɒn bærɒdærɒn/

   به پیشِ خیلِ خیال‌ش کشیدم ابلقِ چشم

   بدآن امید که آن شه‌سوار /ɒn ʃæh-sævɒr/ باز آید

   Hafez (14^th Century AD)

   زِ شستِ صدق گشادم هزار تیرِ دعا

   وز آن هزار /ɒn hezɒr/ یکی کارگر نمی‌آید

   Hafez (14^th Century AD)

   تاجوران تاجورش خوانده‌اند

   وآن دگران /ɒn degærɒn/ آن دگرش /ɒn degær/ خوانده‌اند

   Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

   همان خانه /hæm-ɒn xɒne/، همان مرد /hæm-ɒn mærd/

   همان سه پسر /hæm-ɒn se pesær/، همان برادران /hæm-ɒn bærɒdærɒn/

   همان منزل /hæm-ɒn mænzel/ است این جهانِ خراب

   که دیده‌ست ایوانِ افراسیاب

   Hafez (14^th Century AD)

3. Demonstrative pronouns are rarely used as enclitics, largely in the following quantificative and multiplicative pronouns:
   • The determiner phrase /ʧænd-in/ چندین (= [_NP[_NP/ʧænd/ چند] [_DetPenclitical demonstrative pronoun /-in/ این]]) with the meaning “this amount”.
   • The determiner phrase /ʧænd-ɒn/ چندان (= [_NP[_NP/ʧænd/ چند] [_DetPenclitical demonstrative pronoun /-ɒn/ آن]]) with the meaning “that amount”.

   با قیمتِ بلندِ تو این خاکدانِ پست

   چندین شگفت نیست که چندان پدید نیست

   Kamaloddin Esmail (12^th and 13^th Century AD)

   که دانست که‌از تو مرا دید باید

   به چندان وفا این همه بی‌وفایی؟!

   Farrukhi Sistani (10^th and 11^th Century AD)

4. One can note the proclitical allomorph [i-] (instead of the demonstrative pronoun /in/ این) in the following postpositional phrases (see the article of Dr. Ali Ashraf Sadeghi in مجلهء زبانشناسی, ۳۸^rd issue, page 1):
   • In /i-rɒ/ ایرا, /æz i-rɒ/ از ایرا and /z-i-rɒ/ زیرا (as adpositional focus of the postposition /rɒ/ را and the circumpositions /æz ~ rɒ/ and /ze ~ rɒ/, respectively). In this case, this demonstrative pronoun is applied as placeholder of content clause (see 18•۲•f. Grammaticalized Content Clause as Causal Clause).
   • In archaic idioms in /i-dær/ ایدر and its intensive form /hæm-i-dær/ هم‌ایدر (with the proclitical intensive pronouns /hæm-/), with the meaning “this place” or “this moment” (as adpositional focus of the postposition /dær/ در):

     حاصل آید یک زمان از آسمان

     می‌رود، می‌آید ایدر کافران

     Nasir Khusraw (11^th Century AD)

     هم‌ایدر مرا پشت‌گرمی بدوست

     که هم پهلوان‌ست و هم شاه‌دوست

     Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

     ایدر‌ست آن که همی خوانند او را طوبی

     ایدر‌ست آن که همی خوانند او را کوثر

     Farrukhi Sistani (10^th and 11^th Century AD)

     نباید مر تو را مرزِ خراسان

     هم‌ایدر باش دل‌شاد و تن‌آسان!

     Fakhroddin Asad Gorgani (11^th Century AD)

b. Remarks about Demonstrative Determiner Phrases

• Demonstrative pronouns can have also determinative focuses, which are deictic by means of the enclitical article /-e/:

  این آقاهه /in ɒɣɒ-he/ همانی نیست که دیشب دیدیم؟

  همین پسره /hæm-in pesær-e/ چند روز پیش هم این جا آمده بود.

• Demonstrative determiner phrases are always in the third Person except /in ʤɒneb/ این جانب and /in ʤɒnebɒn/ این جانبان, which are used in the first person in modern idioms (see 3•۳•a•a.)

c. Nominalization of Demonstrative Pronouns

(see 5•c. Nominalization of Determinative Phrases and 6•۱•d. Nominalization of Counting Numerals.)

The determinative focus of a demonstrative determiner phrase can be deleted (by proximate or obviative redundancy). In this case, the demonstrative pronoun is nominalized, because it is the only constituent of the determiner phrase:

گفت‌گوهاست در این راه که جان بگدازد

هر طرف عربده‌ای، این که: «مبین!»، آن که: «مپرس!»

Hafez (14^th Century AD)

از آن محتشم‌تر در آن روزگار از اهلِ قلم کسی نبود

Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

همین را می‌گفتم.

همانی که دیروز گفته بودم خریدم.

آن گوی مرا که دوست داری

گر خلق تو را همان بگوید

Nasir Khusraw (11^th Century AD)

تو را گر دوستی با ما همین بود

وفایِ ما و عهدِ ما همان‌ست

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

If such a nominalized demonstrative pronoun refers to several entities, it must become pluralized. This process generates the following demonstrative pronouns:

• /inhɒ/ این‌ها, /hæm-inhɒ/ همین‌ها, /ɒnhɒ/ آن‌ها and /hæm-ɒnhɒ/ همان‌ها (generated by attaching the suffix /-hɒ/ to the demonstrative pronouns /in/ این, /ɒn/ آن, /hæm-in/ همین and /hæm-ɒn/ همان).

  گفت: «من این‌ها ندانم حجّتی

  که بود در پیشِ عامه آیتی

  Rumi (13^th Century AD)

  گر آن‌ها که می‌گفتمی کردمی

  نکوسیرت و پارسا بودمی

  Saadi (12^th and 13^th Century AD)

  همه تفاخرِ آن‌ها به علم و دانش بود

  همه تفاخرِ این‌ها به غاشیه‌ست و جناغ

  Mondjik Termezi (10^th Century AD)

  همین‌ها را می‌گفتم.

  همان‌هایی که دیروز گفته بودم خریدم.

• /inɒn/ اینان and /ɒnɒn/ آنان (generated by attaching the suffix /-ɒn/ to the demonstrative pronouns /in/ این and /ɒn/ آن):

  شرابِ لعل‌کش و روی مه‌جبینان بین!

  خلافِ مذهبِ آنان جمالِ اینان بین!

  Hafez (14^th Century AD)

d. Nominalized Demonstrative Pronouns as Nuclei

In archaic idioms, of Persian, nominalized demonstrative pronouns /ɒn/ آن and /in/ این can become nuclei of possessive genitive phrases. In this case, they mean “holding”:

نه آیینِ شاهان بود این نشـان

نه آنِ سواران و گردن‌کشان /ɒn-e sævɒrɒn o gærdæn-keʃɒn/

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

جانوری‌ست در دریای و دو دست دارد، و دنبال‌ش چون آنِ مرغ /ɒn-e morɣ/.

Biruni (10^th and 11^th Century AD)

گرگانج شهری‌ست که اندر قدیم آنِ ملک خوارزم‌شاه /ɒn-e mælek xɒræzm-ʃɒh/ بودی، و اکنون پادشاهی‌اش جداست.

From the book “Hodud Olalam” (۱۰^th Century AD)

این طنابِ خیمه را بر هم مزن!

خیمه آنِ تو /ɒn-e to/ است، ای سلطان مکَن!

Rumi (13^th Century AD)

گاه سویِ وفا روی، گاه سویِ جفا روی

آنِ من /ɒn-e mæn/ ی، کجا روی؟! بی تو به سر نمی‌شود

Rumi (13^th Century AD)

جاجرم … بارکده‌یِ گرگان‌ست و اینِ کومش و نشابور /in-e kævmeʃ o neʃɒbur/ است.

From the book “Hodud Olalam” (۱۰^th Century AD)

One can also note adpositional phrases consisting of the preposition /æz/, and such possessive genitive phrases in the role of predicative complements (= “from the holdings”):

پرسید که: «این از آنِ کی /æz ɒn-e ki/ است؟»، گفتند: «از آنِ وزیر /æz ɒn-e væzir/.»

Nasir Khusraw (11^th Century AD)

شهری به فتنه شد که: «فلانی از آنِ ما /æz ɒn-e mɒ/ است

ما عشق‌بازِ صادق و او عشق‌دانِ ماست»

Khaqani (12^th Century AD)

مرا هر چه ملک و سپاه‌ست و گنج

همه زانِ تو /z ɒn-e to/ و تو را زوست خنج

Asadi Tusi (11^th Century AD)

هر طایفه‌ای به من گمانـی دارند

من زانِ خود /z ɒn-e xod/ م، چنان که هستم هستم

Omar Khayyam (11^th and 12^th Century AD)

In modern idioms, the noun /mɒl/ مال is used instead of a demonstrative pronoun for these proposes:

من هر چه می‌گردم نمی‌توانم کفش‌های‌م را پیدا کنم. می‌شود مالِ تو /mɒl-e to/ را بپوشم؟

این جریان مالِ پارسال /mɒl-e pɒr-sɒl/ است.

مضمونِ غیر مالِ سخنور /mɒl-e soxænvær/ نمی‌شود

وز دست این که حسرتِ اسباب می‌برد

Mohsen Tasir Tabrizi (17^th and 18^th Century AD)

e. The Attributive Demonstrative Pronouns /ɒn ʧe/ آن چه and /ɒn koʤɒ/ آن کجا

The determiner phrase /ɒn ʧe/ آن چه (= [_NP[_DetPdemonstrative pronoun /ɒn/ آن] [_NPinterrogative pronoun /ʧe/ چه]]) can be used to substitute inanimates.

It appears exclusively as an attributive focus (it must be attributed by a relative clause), and the relative clause must follow directly after the attributive demonstrative pronoun.

This attributive demonstrative pronoun is always in the 3^rd person singular:

به خنده گفت که: «من شمعِ جمـع‌م ای سعدی!

مرا از آن چه که پروانه خویش‌تن بکشد»

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

نشستند بر نرم‌ریگِ کبود

به اشتاب خوردند آن چه که بود

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

بدیشان بگفت آن چه بایست گفت

همان نیز با مریم اندر نهفت

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

آن چه خواهی که مدروی‌ش، مکار!

وآن چه خواهی که مشنوی‌ش، مگوی!

Nasir Khusraw (11^th Century AD)

Owing to metrical conformation, the final vowel /e/ can be elided in front of vowels from this attributive demonstrative pronoun (= /ɒn ʧ/ آنچ):

تو آنچ از پیمبر رسیدت به گوش

به فرمان به جای آر و آن را بکوش!

Asadi Tusi (11^th Century AD)

بیاورد جاماسب آنچ او بخواست

بپوشید و آن گاه بر پای خاست

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

In archaic idioms, the determiner phrase /ɒn koʤɒ/ آن کجا (= [_NP[_DetPdemonstrative pronoun /ɒn/ آن] [_NPinterrogative pronoun /koʤɒ/ کجا]]) is also applied with this function:

یکایک بگفت آن کجا دیده بود

دگر هر چه از کار پرسیده بود

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

بر آمیختند آن کجا داشتند

به گاه خورش دوک بگذاشتند

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

f. Indefinitive Demonstrative Pronouns

In Persian, simple demonstrative pronouns can be substituted by indefinitive demonstrative pronouns, if the speaker cannot name or does not want to name an entity:

• The following indefinitive demonstrative pronouns can act as determiners, with determinative focuses as well as nominalized:
  • /folɒn/ فلان

    در فلان تاریخ /folɒn tɒrix/ دیدم که‌از جهان

    چون فرو شد بهمن، اسکندر بزاد

    Khaqani (12^th Century AD)

    در تواریخ می‌خوانند که فلان پادشاه /folɒn pɒdʃɒh/ فلان سالار /folɒn sɒlɒr/ را به فلان جنگ /folɒn ʤæng/ فرستاد.

    Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

    یک شاه بسنده بود این مایه جهان را

    با ملک چه کارست فلان را و فلان را؟!

    Manuchehri (10^th and 11^th Century AD)

  • In archaic idioms, /bɒstɒr/ باستار:

    هر که پندارد که فلان حادثه را سبـبِ وجود فلان چیزست و همان چیز را سبـبِ وجود باستار چیز /bɒstɒr ʧiz/ است ، باطل‌ست و به عاقبت آخرِ این اسباب حق‌ست.

    Ayn al-Quzat Hamadani (11^th and 12^th Century AD)

    بادامِ تر و سیکی و بهمان و باستار

    ای خواجه! کن همی بر رهی شمار

    Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

• The following noun phrases are used exclusively as substituents of nominalized demonstrative pronouns (and only for persons):
  • The nominalized adjectival phrase /folɒni/ فلانی (= generated by attaching the suffix /-i/ to the indefinitive demonstrative pronoun /folɒn/ فلان):

    ای صبا! نکهتی از کویِ فلانی به من آر!

    زار و بیمارِ غم‌م، راحتِ جانی به من آر!

    Hafez (14^th Century AD)

  • /bæhmɒn/ بهمان:

    گویی که مرا فلان چنین گفت

    وآورد مرا خبر ز بهمان

    Nasir Khusraw (11^th Century AD)

  • /bisɒr/ بیسار and /bistɒr/ بیستار
  • Some indefinitive demonstrative pronouns appear to be obsolete and are noted only in the literary form:
    • The nominalized adjectival phrase /bæhmɒni/ بهمانی (= generated by attaching the suffix /-i/ to the indefinitive demonstrative pronoun /bæhmɒn/ بهمان):

      من نگویم همی که این شر و شور

      از فلانی‌ست یا ز بهمانی‌ست

      Masud Saad Salman (11^th and 12^th Century AD)

    • /bɒhmɒn/ باهمان:

      زِ مطرب سرود آرزویم نخواهم

      نگویم فلان‌ی تو یا باهمان‌ی

      Bakhzari (11^th and 12^th Century AD)

    • /bæhmædɒn/ بهمدان:

      شب که یک شهر چو من داشت خرابات خراب

      بهمدان بود و فلان بود نمی‌دانستم

      Ali Naghi Kamarai (17^th Century AD)

  • The following indefinitive demonstrative pronouns are used in colloquial speech with deictic definiteness:
    • The determiner phrase /jɒr-u/ یارو (= [_NP[_Nnoun /jɒr/ یار] [_Detenclitical article /-u/]], see 3•۲•b•a•a.):

      اسـمِ یارو را از کجا گیر آوردی؟

    • /tæræf/ طرف:

      طرف حسابی پکر بود.

---

Indefinitive demonstrative pronouns can be used in direct discourse (if one is either unable to name a certain entity, or if that entity should not be named):

گفت: «من فلان‌‌م و این همان سنگ‌ست که در فلان تاریخ بر سرِ من زدی.»

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

This method is frequent in colloquial speech with either direct or indirect discourse, if the speaker does not wish to name him/herself:

برو به او بگو: «فلانی سلام رساند و گفت که یک تُکِ پا بیایی این جا.»

شایعه کرده‌اند که فلانی ۱۰ سال پول‌هایِ شرکت را بالا می‌کشیده.