دستورِ زبانِ پارسی

شماره‌یِ نسبی بندی اسمی‌ست که انـدازه‌ای را نسبت به شماره‌ای آمارشی می‌سنجد.

آ. ساختار

• شماره‌هایِ نسبی می‌توانند بندِ آمارشی از ضمیرهایِ نسبی (چندان /ʧænd-ɒn/، برابر /bær-ɒ-bær/ و وی /væj/) با شماره‌هایِ آمارشیِ زیر باشند:
  • شماره‌هایِ ساده: پنج چندان /pænʤ ʧænd-ɒn/، سد برابر /sæd bær-ɒ-bær/، ده چندان /dæh ʧænd-ɒn/

    نعمتِ ما به چشمِ هم‌سایه

    سد برابر /sæd bær-ɒ-bær/ فزون کند پایه

    رشیدِ یاسمی (سده‌یِ سیزدهم و چهاردهم خورشیدی)

    دو چندان /do ʧænd-ɒn/ که رشتی به روزی برشت

    شمارَش همی بر زمین بر نوشت

    فردوسی (سده‌یِ چهارم خورشیدی)

    گر هزارم جفا و جور کنی

    دوست دارم هزار چندان‌ت /hezɒr ʧænd-ɒn/

    سعدی (سده‌یِ ششم و هفتم خورشیدی)

    گر صالح و گر فاسق، بر فطرتِ خویش‌م من

    گو: «تخمِ نکو بفشان، از ما بستان ده وی /dæh væj/»

    نزاریِ فهستانی (سده‌یِ هفتم و هشتم خورشیدی)

  • شماره‌هایِ مرکّب: سه برابر و نیم /se bær-ɒ-bær o nim/
  • شماره‌هایِ اعشاری: دوازده ممیّز هفتاد و سه برابر /dævɒzdæh momæjjez hæftɒd o se bær-ɒ-bær/
• شماره‌هایِ بخشی بی دگرگونیِ ساختاری نقشِ شماره‌یِ نسبی را بازی می‌کنند (نگاه کنید به جستارِ پایین).

ب. کاربرد

شماره‌هایِ نسبی می‌توانند هسته‌یِ پیوندِ بخشی شوند و با پیوسته‌هایِ جمع یا بخش‌شدنی بیآیند. چنین بندهایِ پیوندی نمودِ شناختیِ شناس دارند (نگاه کنید به جستارِ ۱۰×۴×ت×آ. و ۱۰×۴×ت×ب.):

ما دو برابرِ شما /do bær-ɒ-bær-e ʃomɒ/ دویده‌ایم.

وزنِ او یک‌سوم برادرش /jek-sevvom-e bærɒdær-æʃ/ است.

جمعیّتِ این کشور هفتاد و چهارسدمِ کشورِ هم‌سایه /hæftɒd o ʧæhɒr-sædom-e keʃvær-e hæmsɒje/ است.

ما به انـدازه‌یِ چهل در سدِ شما /ʧehel dær sæd-e ʃomɒ/ حقوق می‌گیریم.

ممکن‌ست پیوسته‌یِ شماره‌هایِ نسبی خودش مرجعِ مقایسه نباشد، بلکه هنگام یا اختلافِ زمانیِ میانِ دو حالتِ مقایسه‌شده را نشان بدهد:

انـدازه‌یِ او سه برابرِ سابق شده.

پارسال قدِّ او نصفِ امسال بود.