Eine Ordinalzahl wird verwendet, um die Position eines Elements in einer Folge anzugeben.
In den meisten indoeuropäischen Sprachen zählen Ordinalzahlen zu den Adjektivphrasen, obwohl sie keine Graduierung erlauben (immer im Positiv stehen) und eher die logischen Voraussetzungen von Determinativphrasen erfüllen:
در گامِ نخست بود مانده
آن که‌او همه عمر در سفر بود
Attar Nischapuri (12. – 13. Jh. n. Chr.)
مرا ده ساقیا جامِ نخستین!
که من مخمورم و میل‌م به جام‌ست
Manoutchehri (10. – 11. Jh. n. Chr.)
چندان که نگه می‌کنم ای رشکِ پری!
بارِ دومین زِ اوّلین خوب‌تری
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
الهی! به فریادِ جان‌م رسی!
در آن دم که باشد دمِ واپسی
Nasari Ghohestani (13. – 14. Jh. n. Chr.)
چه دوستی کند ایّامِ اندک-اندک‌بخش
که بارِ بازپسین دشمنی‌ست جملـه‌ربای؟!
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
ای شاه‌زاده بانویِ ایران به هفت جد!
اقلیمِ چارم از تو چو فردوسِ هشتم‌ست
Khaqani (12. Jh. n. Chr.)
بدین روزِ ششم خلوت کردی خاصگان را.
Biruni (10. – 11. Jh. n. Chr.)
در آن دیدارِ نخستین جرأت نکردم نظرِ خویش را دلیرتر بگویم.
Saeed Nafisi (19. – 20. Jh. n. Chr.)
Trotzdem gibt es im Persischen die Tendenz, Ordinalzahlen als Determinativphrasen zu verwenden:
نخست آفرینش خرد را شنـاس!
نگهبانِ جان‌ست، زو دان سپاس!
Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)
نخست ولایت که پدرش وی را داد، آن ناحیت بود.
Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)
نخستین خدیوی که کشور گشود
سرِ پادشاهان، کیومرث بود
Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)
نخستین بار که این دیدگانِ ناصبورِ من بر چهره‌یِ زیبایِ تو افتاد چهار ماه پیش بود.
Saeed Nafisi (19. – 20. Jh. n. Chr.)
گر تیغ بر کشد که «محبّان همی زنم»
اوّل کسی که لافِ محبّت زند من‌م
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
اوّلین شخص گفت با بهرام
که: «ای شده دشمنِ تو دشمن‌کام!»
Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
بهرِ دوباره‌زادنِ جان‌ت زِ اُمَّهات
زین واپسین مَشیمه‌یِ دیگر گذشتنی‌ست
Khaqani (12. Jh. n. Chr.)
آن که سرش زرکشِ سلطان کشید
بازپسین لقمه ز آهن چشید
Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
گفتیم: «هلا! ما سپاس داریم
کوبیم درِ مدحت و ثنا را
نی از پیِ آن که صلت آریم
لیکن زِ پی بازپس هجـا را»
Suzani Samarqandi (12. Jh. n. Chr.)
سوم روز خوان را به مرغ و بره
بیاراست‌ش گونه‌گون یک‌سره
Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)
پنجمین کشور از تو آبادان
وز تو شش کشورِ دگر شادان
Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
Wie man an den oberen Beispielen sieht, kann jede Ordinalzahl grundsätzlich als Adjektiv- oder Determinativphrase verwendet werden. In den modernen Idiomen gibt es jedoch die Tendenz, für jede der beiden Rollen ein spezielles Muster zu verwenden:
- Bei Adjektivphrasen:
- Anbinden des Suffixes /-om/ an Kardinalzahlen: /sædom/ سدم, /pænʤom/ پنجم, /hæftɒd o dovvom/ هفتاد و دوم
- Die Adjektivphrasen /næxost/ نخست, /ævvæl/ اوّل, /væsæt/ وسط, /ɒxær/ آخر, /vɒpæs/ واپس und /bɒzpæs/ بازپس (siehe 19•a. Umwandlung von Adverbialen zu Adjektiven).
Zum Beispiel:
جلدِ دهم /ʤeld-e dæhom/، شبِ اوّل /ʃæb-e ævvæl/، حرفِ آخر /hærf-e ɒxær/
- Zur Substantivierung der Ordinalzahlen aus der ersten Gruppe wird das Suffix /-i/ verwendet: /sædomi/ سدمی, /pænʤomi/ پنجمی, /hæftɒd o dovvomi/ هفتاد و دومی, /ævvæli/ اوّلی, /væsæti/ وسطی, /ɒxæri/ آخری, /bɒzpæsi/ بازپسی, /vɒpæsi/ واپسی
هنوز پنجمی را ندیده‌ام.
آخری هم آمد.
سومی جواب داد.
Eine Ausnahme stellen substantivierte Ordinalzahlen in den Monatstagen dar (siehe 6•۱•b.): (/ruz-e/) /siom-e tir/ (روزِ) سیُمِ تیر, (/ruz-e/) /bist o haʃtom-e æmordɒd/ (روزِ) بیست و هشتم امرداد
اوّلِ اردیبهشت‌ماهِ جلالی
بلبلِ گوینده بر منابرِ قضبان
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
In archaischen Idiomen werden /do-digær/ دودیگر und /se-digær/ سه‌دیگر (Determinativkomposita aus den Kardinalzahlen /do/ دو bzw. /se/ سه mit dem Differentialpronomen /digær/ دیگر) als nominale Ordinalzahlen zur Differenzierung der zweiten bzw. dritten Entitäten aus einer Obermenge verwendet:
یکی عصا، دودیگر دست و سه‌دیگر قحط و چهارم توفان.
Balami (10. Jh. n. Chr.)
یکی مُقلّی که به ابنِ مُقلّه باز خوانند، دیگر مهلهلی که به ابنِ مهلهل باز خوانند، سه‌دیگر مُقفّعی که به ابنِ مُقفّع باز خوانند.
Omar Chajjam (11. – 12. Jh. n. Chr.)
- Bei Determinativphrasen: Durch das Anbinden des Suffixes /-in/ an Ordinalzahlen aus der ersten Gruppe: /sædomin/ سدمین, /pænʤomin/ پنجمین, /hæftɒd o dovvomin/ هفتاد و دومین, /næxostin/ نخستین, /ævvælin/ اوّلین, /ɒxærin/ آخرین, /bɒzpæsin/ بازپسین, /vɒpæsin/ واپسین
سومین ردیف /sevvomin rædif/، دهمین پسر /dæhomin pesær/، دومین سخن /dovvomin soxæn/
Homophone
Die Adverbphrasen /næxost/ نخست, /næxostin/ نخستین und /ævvæl/ اوّل (mit der Bedeutung “am Anfang”) sowie die Adverbphrase /ɒxær/ آخر (mit der Bedeutung “am Ende”) werden als Temporativadverbiale verwendet und dürfen nicht mit Ordinalzahlen verwechselt werden:
به سگسار مازندران بود سام
نخست از جهان‌آفرین برد نام
Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)
اگر طالب‌ی که‌این زمین طی کنی
نخست اسبِ بازآمدن پی کنی
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
چو آیی به کاخِ فریدون فرود
نخستین ز هر دو پسر ده درود!
Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)
نخستین که آتش زِ جنبش دمید
ز گرمی‌ش پس خشکی آمد پدید
Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)
تا کی کند او خوارم؟! تا کی زند او شنگم؟!
فرسوده شوم آخر گر آهن و گر سنگ‌م
Abu-Shakur Balkhi (10. Jh. n. Chr.)