دستورِ زبانِ پارسی

Das Personalpronomen ist die klassische Grundform nominaler Pronomina und substituiert definite Nominalphrasen.

a. Aufbau

Im Persischen werden (wie in den meisten Sprachen) je nach Person und Numerus unterschiedliche Personalpronomina eingesetzt:

	۱. Person	۲. Person	۳. Person
Singular	/mæn/ من	/to/ تو	/u/ او /væj/ وی In archaischen Idiomen auch: /uj/ اوی
Plural	/mɒ/ ما /mɒhɒ/ ماها /mɒjɒn/ مایان In archaischen Idiomen auch: /æmɒ/ اما /hæmɒ/ هما /imɒ/ ایما	/ʃomɒ/ شما /ʃomɒhɒ/ شماها /ʃomɒjɒn/ شمایان	/iʃɒn/ ایشان /uʃɒn/ اوشان

Zum Beispiel:

من ار چه در نظرِ یار خاک‌سار شدم

رقیب نیز چنین محترم نخواهد ماند

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

بت‌پرستی گرفته‌ایم همه

این جهان چون بت‌ست و ما شَمَن‌یم

Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

ما نگوییم بد و میل به ناحق نکنیم

جامه‌یِ کس سیه و دلقِ خود ازرق نکنیم

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

سال‌ها دفعِ بلاها کرده‌ایم

وهم حیران زآن چه ماها کرده‌ایم

Rumi (13. Jh. n. Chr.)

تمامِ پهلوانانِ زبورشاه گفتند: «ای پادشاه! مایان منّت داریم و فرمان‌بُرداریم.»

Aus dem Werk „Ghandiyya“ (۱۲. Jh. n. Chr.)

اکنون ایشان را و ما را جان همی کند یا نه ایما ماند و نه ایشان

Aus dem Werk „Tarikh Sistan“ (۱۱. Jh. n. Chr.)

خرد چشمِ جان‌ست چون بنگری

تو بی چشم شادان جهان نسپری

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

تو که‌از محنتِ دیگران بی‌غم‌ی

نشاید که نام‌ت نهند آدمی

Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

ای صبا! با ساکنانِ شهرِ یزد از ما بگو

که: «ای سرِ حق‌ناشناسان گویِ چوگانِ شما!»

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

گفت سلطان: «امتحان خواهم در این

که‌از شماها کی‌ست در دعوی گزین؟»

Rumi (13. Jh. n. Chr.)

قوم را گفتم: «چون‌ید شمایان به نبید؟»

همه گفتند: «صواب‌ست، صواب‌ست، صواب»

Farrokhi Sistani (10. – 11. Jh. n. Chr.)

بزرگ غلطا که شمایان را افتاده است، که اگر قدمِ شما از خراسان بجنبد هیچ جای بر زمین بر قرار نباشد.

Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

ای دل! طریقِ رندی از محتسب بیاموز!

مست‌ست و در حقِ او کس این گمان ندارد

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

که رستم دلیرست و پهلونژاد

مبادا که رزمِ وی آرد به یاد!

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

کنون آمد از کارِ وی آگهی

که تازه شد آن فرِّ شاهنشهی

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

برفتند پیران به نزدیکِ اوی

چو دیدند آن رایِ تاریکِ اوی

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

سپسِ بی‌هُشانِ دهر مرو!

گر نخوردی تو هم‌چو ایشان بنگ

Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

و ایشان خلافِ دل نکنند.

Aus dem Werk „Asrar Ottowhid“ (۱۲. Jh. n. Chr.)

بپرسید رستم از ایشان سخن

که دستانِ سام این نراند زِ بـن

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

چاه پر کرباسه و پر کژدمان

خوردِ ایشان پوستِ رویِ مردمان

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

خوبان همه سپاه‌ند، اوشان خدایگان‌ست

مر نیک‌بختی‌ام را بر رویِ او نشـان‌ست

Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

Zu den obsolet gewordenen Personalpronomina /æmɒ/ اما, /hæmɒ/ هما und /imɒ/ ایما siehe auch den Artikel von Dr. Ali Ashraf Sadeghi in مجلهء زبانشناسی, ۳۳. Ausgabe, Seite 5 und den Artikel von Ali Mohammad Bahonar in مجلهء زبانشناسی, ۱۸. Ausgabe, Seite 21.

Im Aufbau der persischen Personalpronomina sind folgende Punkte zu beachten:

1. /mɒhɒ/ ماها und /ʃomɒhɒ/ شماها werden durch das Anbinden des pluralisierenden Suffixes /-hɒ/ an die Personalpronomina /mɒ/ ما und /ʃomɒ/ شما gebildet.
2. /mɒjɒn/ مایان und /ʃomɒjɒn/ شمایان entstehen durch das Anbinden des pluralisierenden Suffixes /-ɒn/ an die Personalpronomina /mɒ/ ما und /ʃomɒ/ شما.
3. Sollte das Personalpronomen /mæn/ من zum Adpositionalfokus der Postposition /rɒ/ werden, kann es in das proklitische Allomorph [mæ-] umgewandelt werden:

   با دل‌آرامی مرا /mæ-rɒ/ خاطر خوش‌ست

   که‌از دل‌م یک‌باره برد آرام را

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

4. Ebenso kann das Personalpronomen /væj/ وی in dieser Position aus metrischen Gründen in das proklitische Allomorph [væ-] umgewandelt werden:

   هر آن چیز که‌آید همی در شمار

   سزد گر نخوانی وَرا /væ-rɒ/ پای‌دار

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   هشیوار دیوانه خواند وَرا /væ-rɒ/

   همان خویش بیگانه خواند وَرا /væ-rɒ/

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

b. Anmerkungen zur Anwendung

1. /mɒhɒ/ ماها und /mɒjɒn/ مایان beziehen sich immer auf mehrere Personen und werden daher nicht im Pluralis modestiae verwendet.
2. Auch /ʃomɒhɒ/ شماها und /ʃomɒjɒn/ شمایان beziehen sich stets auf mehrere Personen und werden nicht im Pluralis majestatis verwendet.
3. Die Personalpronomina in 3. Person werden in modernen Idiomen des Persischen nur für Animate (Lebewesen) verwendet. Für Inanimate (Unbelebte) werden die Demonstrativpronomina eingesetzt.

   In archaischen Idiomen wurden Personalpronomina der 3. Person dagegen auch für Inanimate verwendet:

   از وی تیغ و شمشیر خیزد باقیمت، که اوی را دوتاه توان کرد.

   Aus dem Werk „Hodud Olalam“ (۱۰. Jh. n. Chr.)

   نگه کن بر این گنبدِ تیزگرد!

   که درمان از اوی‌ست، زوی‌ست درد

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   سرایی‌ست بر وی گشاده دو در

   یکی آمدن را، شدن زآن به در

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   این خانه که پیوستـه در او بانـگِ چغانه‌ست

   از خواجه بپرسید که این خانه چه خانه‌ست؟!

   Rumi (13. Jh. n. Chr.)

   اندرون از طعام خالی دار!

   تا در او نورِ معرفت بینی

   Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

   یک زمینِ خرّمی با عرض و طول

   اندر او بس نعمت و چندین اکول

   Rumi (13. Jh. n. Chr.)

   هر شهری که اندر او پادشاهی بود بفرمود تا گرداگردِ شهر خندقی کندند.

   Balami (10. Jh. n. Chr.)

   شتورکث، سبکث، بحاکث … شهرک‌هایی‌ند از چاچ، و از ایشان کمان‌هایِ چاچی خیزد

   Aus dem Werk „Hodud Olalam“ (۱۰. Jh. n. Chr.)

4. Die Personalpronomina /mæn/ من und /to/ تو können Nuklei des Qualitativgenitivs werden. Solche Qualitativgenitivphrasen sind ebenfalls definit und stehen in derselben Person und demselben Numerus wie das Personalpronomen:

   آسمان بارِ امانت نتوانست کشید

   قرعه‌یِ کار به نامِ منِ دیوانه زدند

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   بد گشت چرخ با منِ بی‌چاره

   وآهنگِ جنگ دارد و پتیاره

   Kasai Marvzi (10. Jh. n. Chr.)

   شیدا شده‌ام، چرا همی ننهی

   زنجیرِ دو زلف بر منِ شیدا؟!

   Masud Saad Salman (11. – 12. Jh. n. Chr.)

   تا تویِ لب‌بسته گشادی نفس

   یک سخنِ نغز نگفتی به کس

   Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

5. In archaischen Idiomen konnten die Personalpronomina /to/ تو, /u/ او, /uj/ اوی und /væj/ وی zu Determinativfokussen des proklitischen Intensivpronomens /hæm-/ werden (= /hæm-to/ هم‌تو, /hæm-u/ همو, /hæm-uj/ هموی und /hæm-væj/ هم‌وی):

   سیاهِ مرا هم‌تو hæm-to گردان سپید!

   مگردان‌م از دَرگَهَ‌ت ناامید

   Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

   یارِ تو باید که بخرّد تو را

   هم‌تو hæm-to خودی خیره خریدارِ خویش

   Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

   همو /hæm-u/ کلاهِ سری می‌دهد به تاجوران

   که از کلاهِ سلاطین به پای‌ش افزارست

   Amir Khusro Dahlavi (13. – 14. Jh. n. Chr.)

   گفت: «به جان و سرِ خداوند سوگند که هم‌وی /hæm-væj/ اندر آن بیاندیشید و دانست که خطاست آن را پاره کرد.»

   Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

6. Sowohl definite als auch indefinite Nominalphrasen können Personalpronomina als Apposition begleiten:

   تو نمی‌توانی با من، پدرت، چنین رفتار بکنی. (definit)

   از تو، دوستِ خوب‌م، بسیار سپاس‌گزارم. (definit)

   ما، آموزگارانِ دبیرستانِ البرز، با سیستمِ مدیریّتِ شما موافق نیستیم. (definit)

   با شما آیندگان‌م، ای جهان‌سازانِ خشنود!

   ای برابرهایِ فردا! قرنِ ما قرنی چنین بود

   Iraj Janatie Ataie (20. – 21. Jh. n. Chr.)

   دولت حاضرست با شما، نمایندگانِ کارگران، جداگانه قرارداد ببندد. (definit)

   شما، آقایِ بهرامی، خودتان از پیچیدگی قضیّه باخبر هستید. (definit)

   من، پسری ساده از روستا، به دامِ نیرنگ‌هایِ او گرفتار شدم. (indefinit)

   تو، دانش‌جویی از ایران، توانستی به شهرتِ جهانی برسی. (indefinit)

7. Eine Besonderheit der archaischen Idiome des Persischen ist die Determinativierung des Personalpronomens /mæn/ من. Dadurch wird dieses Substantiv zur einzigen Konstituente einer Determinativphrase, die lediglich in zwei Determinansphrasen verwendet wird:
   • /mæn bændæ/ من بنده (= [_NP[_DetP[_NPersonalpronomen /mæn/ من]] [_NP/bændæ/ بنده]])
   • /mæn ræhi/ من رهی (= [_NP[_DetP[_NPersonalpronomen /mæn/ من]] [_NP/ræhi/ رهی]])

   Beide Phrasen sind auch definit und stehen in der 1. Person:

   به جم گفت شه که: «ای جهان‌شهریار!

   زِ من بنده بر بدگمانی مدار!»

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   به بزمِ خویش مرا پیشِ خواجگان بنشاند

   به دستِ خویش به من بنده دوستگانی داد

   Mu’izzi (11. – 12. Jh. n. Chr.)

   منّت خدای را! که به تیرِ خدایگان

   من بنده بی‌گنه نشدم کشته رایگان

   Mu’izzi (11. – 12. Jh. n. Chr.)

   چنان که بخت‌ش دیوانه است بر جاه‌ش

   به خاکِ پای‌ش من بنده آرزومندم

   Hayati Gilani (17. Jh. n. Chr.)

   شنیده‌ای خبرِ من رهی که چون بودم

   به جبرِ محض گرفتارِ خدمتِ دشخوار؟

   Mu’izzi (11. – 12. Jh. n. Chr.)

   من رهی پیر و سست‌پای شدم

   نتوان راه کرد بی بالاد

   Faralavi (10. Jh. n. Chr.)

   من رهی تا بِزیَم مدح و ثنایِ تو کنم

   شرف آن را بفزاید که ثنایِ تو کند

   Manoutchehri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   In den modernen Idiomen hat nur die Kurzform /bændæ/ بنده überlebt:

   مثالِ بنده و تو ای نگارِ دل‌برِ من

   به قرصِ شمس و به وَرتاج سخت می‌ماند

   Aghadji (10. Jh. n. Chr.)

c. Das appellative Personalpronomen /ɒdæm/ آدم

In der persischen Umgangssprache wird das appellativ-definite Substantiv /ɒdæm/ آدم (= “Mensch”) auch als Personalpronomen verwendet (= appellatives Personalpronomen). Mit Hilfe dieses Pronomens wird eine allgemein gültige Regel ausgedruckt:

چرا آدم باید دست به چنین کاری بزند؟

آدم زهره‌ترک می‌شود!

آدم نمی‌داند از دستِ این‌ها چه کار کند!

Die Verwendung des appellativen Personalpronomens überlappt sich mit der der indefiniten Pronomina in vielen anderen indoeuropäischen Sprachen (z.B. “man” im Deutschen). Der Unterschied besteht jedoch darin, dass sich der Sprecher bei der Verwendung des appellativen Personalpronomens nicht von der Aussage ausschließen möchte, sondern sogar eher betont, dass sie auch für ihn gilt. Deshalb kann z.B. das indefinite Pronomen “man” im deutschen Satz “Man hat mich zu Ihnen geschickt.” im Persischen nicht mit dem appellativen Personalpronomen /ɒdæm/ آدم übersetzt werden.

Dieser Aspekt legt die Möglichkeit nahe, dass der Einsatz von /ɒdæm/ آدم als Personalpronomen auch vom altpersischen /ædæm/ (Personalpronomen in 1. Person) beeinflusst ist.