۱۱. Adposition und Adpositionalphrase

Als Adposition (Kategorialsymbol: P) wird ein grammatisches Morphem bezeichnet, das andere Phrasen begleiten, um ihre grammatische Rolle zu modifizieren. Die Phrase, die begleitet wird, heißt Adpositionalfokus.

Folgende Phrasen können im Persischen als Adpositionalfokusse verwendet werden:

  • Nominalphrasen: [PP[Pbe] [Ntehrɒn]] به تهران
  • Adverbphrasen: [PP[Ptɒ] [Advkonun]] تا کنون
  • Adjektivphrasen: [PP[P/æj/] [Adæriɣ] [P-ɒ]] ای دریغا
  • Adpositionalphrasen: [PP[Ptɒ] [PPbe soræjjɒ]] تا به ثریّا
  • Flexionsphrasen: [PP[Ptɒ] [IPpedær-æʃ bidɒr ʃod]] تا پدرش بیدار شد

Adpositionen werden hinsichtlich ihrer relativen Position zum Adpositionalfokus folgendermaßen klassifiziert:

  • Die Präposition wird ihrem Fokus vorangestellt: [PP[Pæz] [Nʃomɒ]] از شما
  • Die Postposition folgt ihrem Fokus: [PP[Nʃæb] [Prɒ]] شب را
  • Die Zirkumposition kommt nur in archaischen Idiomen vor und besteht aus zwei Segmenten, die den Fokus umgeben, um die Rolle einer einzigen Adposition zu erfüllen: [PP[Pbe] [Ndærjɒ] [Pdær]] به دریا در

Adpositionen sind wie Determinativphrasen nicht satzgliedfähig. Viele Linguisten vertreten die Meinung, dass Adpositionen durch Grammatikalisierung von Adverbien entstanden sind.

Obwohl Adpositionen per Definitionem Morpheme sind, zählen im Persischen auch die intensiven Determinansphrasen /hæm-ʧo/ هم‌چو und /hæm-ʧon/ (/hæm-ʧun/) هم‌چون dazu, da diese bereits grammatikalisiert sind und von Sprechern nicht als zusammengesetzt empfunden werden.

Inhaltsverzeichnis

a. Adpositionalphrase

Aus der Zusammensetzung von Adposition und ihrem Fokus entsteht eine Adpositionalphrase (Kategorialsymbol: PP).

Adpositionalphrasen werden meistens als Satzkonstituenten eingesetzt, und zwar in folgenden Rollen:

  1. Als Objekt: /kæfʃ-æʃ rɒ/ کفش‌ش را, /be pedær-æʃ/ به پدرش
  2. Als Adverbial: /æz xiɒbɒn/ از خیابان, /tɒ sobh/ تا صبح
  3. Als Vokativ: /jɒr-ɒ/ یارا, /æj bærɒdær/ ای برادر
  4. In archaischen Idiomen als Prädikativ (siehe 15•۵.):

    عدو را نباید به کوچک شمرد

    که کوهِ کلان دیدم از سنگِ خرد

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    هیچ کس را تو استوار مدار!

    کارِ خود کن! کسی به یار مدار!

    Sanai (11. – 12. Jh. n. Chr.)

Abgesehen von Ihrer Rolle als Satzkonstituenten werden adpositionale Adverbiale (und Objekte) auch als Konstituenten von Nominal- und Adjektivphrasen verwendet:

  • Als einfache Attribute: جامی از بلور, سبزی‌پلو با ماهیِ کپور, شش در چهار, خیلی از دوستان‌مان, بزرگ‌تر از دیگران, خود را باختن, بر باد رفته

    بر همگان گر زِ فلک زهر ببارد همه شب

    من شکر اندر شکر اندر شکر اندر شکرم!

    Rumi (13. Jh. n. Chr.)

  • Als Modifikatoren des Qualitativgenitivs (siehe 10•۱•c.): عشقِ به میهن, برابرِ با سوم اکتبر
  • Als Modifikatoren der exozentrische Qualitativkomposition (siehe 10•c•b.): سر در گم, گوش به فرمان
  • Als Konjunkte der Kopulativkomposition (siehe 9•b.): جور وا جور, سر به سر, سر تا پا

b. Die Präposition /mær/ مر, die Postposition /rɒ/ را und die Zirkumposition /mær ~ rɒ/

Diese Adpositionen sind in modernen Idiomen des Persischen bis auf die Postposition /rɒ/ را obsolet geworden. Adpositionalphrasen mit diesen Adpositionen können folgendermaßen verwendet werden:

  1. Als direktes Objekt (siehe 15•۳•a•a.):

    ملوکِ پیشین مر این نعمت به سعی اندوخته‌اند.

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    غلامی را بخرید و او را تربیتِ بسیار کرد.

    Owfi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    بی‌هنران مر هنرمندان را نتوانند که ببینند، هم‌چُنان که سگانِ بازاری مر سگِ صید را مشغله بر آرند و پیش‌آمدن نیارند.

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  2. Als Benefaktivobjekt (siehe 15•۳•b.):

    سوداییانِ عالمِ پندار را بگو:

    «سرمایه کم کنید! که سود و زیان یکی‌ست»

    Hafes (14. Jh. n. Chr.)

    پسرم را چشم زده‌اند.

  3. Als Temporativadverbial (siehe 15•۴•b.):

    ششم ماه را روی بر تافتند

    سویِ باده و بزم بشتافتند

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    شب‌ها را کار می‌کرد.

  4. In archaischen Idiomen finden sich auch folgende Anwendungen:
    • Als Separativobjekt (siehe 15•۳•c.):

      غرورِ حسن اجازت مگر نداد ای گل!

      که پرسشـی نکنی عندلیبِ شیدا را؟!

      Hafes (14. Jh. n. Chr.)

    • Als Respektivobjekt (siehe 15•۳•e.):

      امّتی را یک نبی بس، ملّتی را یک کتاب

      عالمی را یک ملِک بس، لشکری را یک امیر

      Mu’izzi (11. – 12. Jh. n. Chr.)

    • Als Possessivobjekt (siehe 15•۳•f.):

      فقرِ ظاهر مبین! که حافظ را

      سینه گنجینه‌یِ محبّتِ توست

      Hafes (14. Jh. n. Chr.)

    • Als Finaladverbial (siehe 15•۴•l.):

      خود تو آماده بُدی برخاسته

      جنگِ او را خویش‌تن آراسته

      Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

Sollte das Personalpronomen /mæn/ من zum Adpositionalfokus der Postposition /rɒ/ را werden, kann es in das proklitische Allomorph [mæ-] umgewandelt werden:

با دل‌آرامی مرا /mæ-rɒ/ خاطر خوش‌ست

که‌از دل‌م یک‌باره برد آرام را

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

Das Personalpronomen /væj/ وی kann in dieser Position aus metrischen Gründen auch in das proklitische Allomorph [væ-] umgewandelt werden:

هر آن چیز که‌آید همی در شمار

سزد گر نخوانی وَرا /væ-rɒ/ پای‌دار

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

هشیوار دیوانه خواند وَرا /væ-rɒ/

همان خویش بیگانه خواند وَرا /væ-rɒ/

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

Bei der Adpositionalphrase /i-rɒ/ ایرا wird anstelle des Demonstrativpronomens /in/ این sein proklitisches Allomorph [i-] beobachtet. In diesem Fall spielt das Demonstrativpronomen die Rolle des Platzhalters des Inhaltssatzes (siehe 18•۲•f. Grammatikalisierter Inhaltssatz als Kausalsatz):

زِ بهرِ چیزِ بی‌حاصل نرنجی به بود، ایرا /i-rɒ/

بسی بهتر سویِ دانا زِ مردِ ژاژخا ابکم

Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

c. Die Präpositionen /æz/ از und /ze/ زِ und die Zirkumpositionen /æz ~ rɒ/ und /ze ~ rɒ/

Diese Adpositionen kommen in modernen Idiomen des Persischen bis auf die Präposition /æz/ از kaum noch vor.

Die Präposition /ze/ زِ wird meist nur noch aus metrischen Gründen verwendet:

در هوای‌ت بی‌قرارم روز و شب

سر زِ کوی‌ت بر ندارم روز و شب

Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

همه موبدان را زِ لشکر بخواند

به چربی چه مایه سخن‌ها براند!

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

Adpositionalphrasen mit diesen Adpositionen können folgendermaßen verwendet werden:

  1. Als Separativobjekt (siehe 15•۳•c.):

    قرار و خواب زِ حافظ طمع مدار ای دوست!

    قرار چی‌ست؟! صبوری کدام؟! خواب کجا؟!

    Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  2. Als Origativadverbial (siehe 15•۴•c.):

    بشد چارشنبه هم از بامداد

    بدین باغ که امروز باشیم شاد

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    مهر دیدم بامدادان چون بتافت

    از خراسان سویِ خاور می‌شتافت

    Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

  3. Als Kausaladverbial (siehe 15•۴•k.):

    از قضا را بود عالی‌منظری

    بر سرِ منظر نشسته دختری

    Attar Nischapuri (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    گر چه اندوهِ تو و بیمِ تو از کاستن‌ست

    ای فزوده! ز چرا چاره نیابی تو زِ کاست

    Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

  4. In archaischen Idiomen auch als Direktivadverbial (siehe 15•۴•d.):

    فرسته چو از پیشِ ایوان رسید

    زمین بوسه داد، آفرین گسترید

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  5. In archaischen Idiomen auch als Modaladverbial (siehe 15•۴•g.):

    یک غریبی خانه می‌جست از شتاب

    دوستی بردش سویِ خانه‌ی خراب

    Rumi (13. Jh. n. Chr.)

Folgende Punkte sind zu diesen Adpositionen zu bemerken:

  • Possessivpronomina können in der Umgangssprache Adpositionalfokusse der Präposition /æz/ از werden (siehe 7•۲•a.):

    می‌خواستم یک چیزی ازت بپرسم.

    Sadeq Hedajat (20. Jh. n. Chr.)

    اگر ازمان بر آمد، کاری بکنیم.

    Jalal Al-e Ahmad (20. Jh. n. Chr.)

  • Der Vokal /e/ kann aus der Präposition /ze/ زِ elidiert werden, wenn ihr Fokus mit einem Vokal beginnt. In diesem Fall wird die Präposition proklitisch verwendet (siehe die Adpositionalphrase /z-i-rɒ/ زیرا):

    ای صنم! گر من بمیرم ناچشیده زآن لبان /z-ɒn læbɒn/

    دادِ من از تو بخواهد دادگر روزِ حسیب

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    ز انـدازه /z-ændɒze/ بیرون تشنه‌ام، ساقی بیار آن جام را!

    اوّل مرا سیرآب کن، وآن گه بده اصحاب را!

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    زین سو /z-in su/ کشان سویِ خوشان، زآن سو /z-ɒn su/ کشان با ناخوشان

    یا بگذرد یا بشکند کشتی در این گرداب‌ها

    Rumi (13. Jh. n. Chr.)

    دوش رفتم به کویِ باده‌فروش

    زآتشِ عشق /z-ɒtæʃ-e eʃɣ/ دل به جوش و خروش

    Hatef Esfahani (17. – 18. Jh. n. Chr.)

  • Viele Experten vertreten durch Untersuchung verwandter Sprachen die Hypothese, dass /ʤoz/ جز im Persischen durch Elision aus /ʤodɒ æz/ جدا از entstanden ist. Somit ist /ʤoz/ جز keine Präposition. Ein grammatischer Beleg für diese Hypothese ist die Tatsache, dass Phrasen mit /ʤoz/ جز als Konjunkte von kopulativen Koordination mit Nominalphrasen erscheinen können:

    دانست باید این و جز این، زیرا

    دانسته به بود زِ ندانسته

    Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

    پوشیده بر وی مشرفان داشت از مردم، چون غلام و فرّاش و پیرزنان و مطربان و جز ایشان.

    Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    In diesen Beispielen sind /ʤoz in/ جز این und /ʤoz iʃɒn/ جز ایشان daher keine Adpositional-, sondern Nominalphrasen mit Attributen /æz in/ از این und /æz iʃɒn/ از ایشان.

    Dennoch ist /ʤoz/ جز im Persischen so tief grammatikalisiert, dass es auch (analog zum nominalen Differentialpronomen /ɣæjr/ غیر) als Nominalphrase verstanden und wiederum durch ein Origativadverbial attribuiert werden kann:

    و در مجلس چند قول آن روز بشنود از من و جز از من.

    Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    زِ گیتی یکی کنج ما را بس‌ست

    که تختِ مهی را جز از ما کس‌ست

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    Analog zum Differentialpronomen /ɣæjr/ غیر werden solche Phrasen häufig als Exzeptionaladverbiale verwendet (siehe 15•۴•m.). Dabei erscheinen sie mit oder ohne die Präposition /be/ به:

    مرا از تو فرخنج جز درد نیست

    چو من سوخته در جهان مرد نیست

    Assadi Tusi (11. Jh. n. Chr.)

    نفرمود ما را به جز راستی

    که دیو آورد کژّی و کاستی

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    بدین دوده اکنون کدام‌ست مه

    جز از تو پسندیده و روزبه؟!

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    شاهی که بر او هیچ ملک چیر نباشد

    شاهی که شکارش به جز از شیر نباشد

    Manoutchehri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

d. Die Zirkumpositionen /æz ~ dær/ und /æz ~ ændær/

Diese Zirkumpositionen sind in modernen Idiomen des Persischen obsolet geworden.

Adpositionalphrasen mit diesen Zirkumpositionen werden als lokale Origativadverbiale eingesetzt (siehe 15•۴•c.):

وز درخت اندر گواهی خواهد اوی

تو بدآن گاه از درخت اندر بگوی!

Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

e. Die Zirkumposition /æz ~ færɒz/

Diese Zirkumposition ist in modernen Idiomen des Persischen ebenfalls obsolet geworden. Adpositionalphrasen mit ihr werden als temporale Origativadverbiale eingesetzt (siehe 15•۴•c.):

وآن که به شادی یکی قدح بخورد زوی

رنج نبیند از آن فراز و نه احزان

Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

تا جهان بود از سرِ آدم فراز

کس نبود از راهِ دانش بی‌نیاز

Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

گر نبودم به مرادِ دل او دیّ و پریر

به مرادِ دل او باشم از امروز فراز

Farrokhi Sistani (10. – 11. Jh. n. Chr.)

f. Die Präposition /bæ/ به

(Siehe auch 19•b•a. Grammatikalisierung zum Präfix /be-/.)

Adpositionalphrasen mit dieser Präposition können folgerndermaßen verwendet werden:

  1. Als Benefaktivobjekt (siehe 15•۳•b.):

    چه قیامت‌ست جانا که به عاشقان نمودی!

    رخِ هم‌چو ماهِ تابان، دلِ هم‌چو سنگِ خارا!

    Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  2. Als Temporativadverbial (siehe 15•۴•b.):

    دهقان به سحرگاهان که‌از خانه بر آید

    نه هیچ بیارامد و نه هیچ بپاید

    Manoutchehri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  3. Als Lokativadverbial (siehe 15•۴•a.):

    همو کلاهِ سری می‌دهد به تاجوران

    که از کلاهِ سلاطین به پای‌ش افزارست

    Amir Khusro Dahlavi (13. – 14. Jh. n. Chr.)

  4. Als Direktivadverbial (siehe 15•۴•d.):

    چو زین کرانه شهِ شرق دست برد به تیر

    بر آن کرانه نماند از مخالفان دیّار

    Farrokhi Sistani (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  5. Als Instrumentaladverbial (siehe 15•۴•i.):

    همه شب در این امیدم که نسیمِ صبح‌گاهی

    به پیامِ آشنایی بنوازد آشنا را

    Hafes (14. Jh. n. Chr.)

    به خلق و لطف توان کرد صیدِ اهلِ نظر

    به دام و دانه نگیرند مرغِ دانا را

    Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  6. Als Modaladverbial (siehe 15•۴•g.):

    نفس آن روز بر آرم به خوشی از تهِ دل

    که دلِ سوخته در بزمِ تو مجمر گردد

    Salman Savaji (14. Jh. n. Chr.)

  7. Als Quantifikativadverbial (siehe 15•۴•g.):

    آسمان گو: «مفروش این عظمت! که‌اندر عشق

    خرمنِ مه به جویی، خوشه‌یِ پروین به دو جو!»

    Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  8. In archaischen Idiomen gibt es auch folgende Verwendungen:
    • Als Junktivobjekt (siehe 15•۳•d.):

      دام من نیست به آهویِ تو لایق، بگذار

      تا به دامِ سرِ زلفِ تو شکارِ تو کنم!

      Saeb Täbrisi (17. Jh. n. Chr.)

    • Als Prädikativ (siehe 15•۵. Das Prädikativ):

      عدو را نباید به کوچک شمرد

      که کوهِ کلان دیدم از سنگِ خرد

      Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

Folgende Punkte sind zu der Präposition /bæ/ به zu bemerken:

  • Diese Präposition entstammt dem Mittelpersischen /pæð/ und kann als Relikt jener Sprache vor Personal- oder Demonstrativpronomina stehen, die mit einem Vokal beginnen, in der Form /bæd/ بد erscheinen:

    بدو /bæ/ + /u/ = /bæd u/

    بدوی /bæ/ + /uj/ = /bæd uj/

    بدیشان /bæ/ + /iʃɒn/ = /bæd iʃɒn/

    بدوشان /bæ/ + /uʃɒn/ = /bæd uʃɒn/

    بدآن /bæ/ + /ɒn/ = /bæd ɒn/

    بدین /bæ/ + /in/ = /bed in/

    مردی جلدسخن‌گوی از معتمدانِ خویش بدو فرستاد.

    Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    زاهد، از ما به سلامت بگذر! که‌این میِ لعل

    دل و دین می‌برد از دست بدآن سان که مپرس

    Hafes (14. Jh. n. Chr.)

    چو ایران نباشد تنِ من مباد!

    بدین بوم و بر زنده یک تن مباد!

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    جهان را فزوده بدو آبِ روی

    فروزان شده تختِ شاهی بدوی

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    بدیشان چنین گفت رستم که: «من

    بدین کین نهادم دل و جان و تن»

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  • Possessivpronomina können in der Umgangssprache Adpositionalfokusse der Präposition /be/ به werden. Dabei wird die Epenthese /he/ eingesetzt (siehe 7•۲•a.):

    به‌ش گفتم.

    Jalal Al-e Ahmad (20. Jh. n. Chr.)

  • Der finale Vokal dieser Präposition kann aus metrischen Gründen elidiert werden, wenn ihr Fokus mit einem Vokal beginnt. In diesem Fall wird die Präposition proklitisch verwendet:

    بیامد سیه‌دیو با ترس و باک

    همی به‌آسمان /b-ɒsmɒn/ بر پراکند خاک

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

g. Die Präpositionen /færɒ/ فرا, /fɒ/ فا, /hɒ/ ها und /zi/ زی

Diese Präpositionen sind in modernen Idiomen des Persischen obsolet geworden, Adpositionalphrasen mit ihnen wurden in archaischen Idiomen aber folgendermaßen verwendet:

  1. Als Benefaktivobjekt (siehe 15•۳•b.):

    فرمان‌بردار نباشد که فرا پادشاه تواند گفت: «کن!» و «مکن!»

    Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    جادویِ کمپیر از غصه بمرد

    روی و مویِ زشت فا مالک سپرد

    Rumi (13. Jh. n. Chr.)

    نرمک او را یکی سلام زدم

    کرد زی من نگه به چشم آغیل

    Hakkak Marghzi (10. Jh. n. Chr.)

  2. Als Direktivadverbial (siehe 15•۴•d.):

    رفت و نهانی‌ش فرا خانه برد

    بَدره‌یِ دینار به صوفی سپرد

    Nasari Ghohestani (13. – 14. Jh. n. Chr.)

    وز آن جا سپه برد زی زنگبار

    بشد تا جزیری به دریا کنار

    Assadi Tusi (11. Jh. n. Chr.)

Siehe auch den Artikel von Dr. Ali Ashraf Sadeghi in مجلهء زبانشناسی, ۳۳. Ausgabe, Seite 5 und den Artikel von Dr. Iran Kalbasi in مجلهء زبانشناسی, ۴۱. und 42. Ausgabe, Seite 57 über die Präposition /hɒ/ ها.

h. Die Präpositionen /bɒz/ باز und /vɒ/ وا

(Siehe auch 19•a. Grammatikalisierung zu den Präfixen /bɒz-/ und /vɒ-/.)

Adpositionalphrasen mit diesen Präpositionen werden als Direktivadverbial eingesetzt (siehe 15•۴•d.):

همی تا باز مرو آیی همه راه

نیاسایی زِ رفتن گاه و بی‌گاه

Fakhroddin Asad Gorgani (11. Jh. n. Chr.)

چو از خاور بر آمد ماهِ تابان

شهنشه باز مرو آمد شتابان

Fakhroddin Asad Gorgani (11. Jh. n. Chr.)

کبوتر چون پرید از پس چه نالی؟!

که وا برج آید ار باشد حلالی

Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

که بسیار ناید برِ اندکی

یکی وا سد آید، نه سد وا یکی

Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

رستمان را ترس و غم وا پیش برد

هم زِ ترس آن بددل اندر خویش مرد

Rumi (13. Jh. n. Chr.)

Diese Präpositionen sind in modernen Idiomen weitgehend obsolet geworden, und werden nur in wenigen Beispielen beobachtet: /bɒz pæs kæʃidæn/ باز پس کشیدن, /vɒ pæs ræftæn/ وا پس رفتن, /ʤur vɒ jɒr/ جور وا جور, /ræng vɒ ræng/ رنگ وا رنگ

i. Die Präpositionen /bær/ بر und /æbær/ ابر und die Zirkumpositionen /bær ~ bær/ und /bæ ~ bær/

Diese Adpositionen sind in den modernen Idiomen des Persischen mit Ausnahme der Präposition /bær/ بر obsolet geworden.

Adpositionalphrasen mit diesen Adpositionen können folgendermaßen verwendet werden:

  1. Als Benefaktivobjekt (siehe 15•۳•b.):

    به دردِ دل آوخ که بریان شوند!

    چه بر حـالِ من زار گریان شوند

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    ای سلسله‌یِ مُشک فکنده به قمر بر!

    خندیده لبِ پرشکرِ تو به شکر بر

    Masud Saad Salman (11. – 12. Jh. n. Chr.)

  2. Als Lokativadverbial (siehe 15•۴•a.):

    این همه نقشِ عجب بر در و دیوارِ وجود

    هر که فکرت نکند نقش بود بر دیوار

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    به ره بر یکی پیش‌م آمد جوان

    به تک در پِیَ‌ش گوسفندی دوان

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  3. Als Direktivadverbial (siehe 15•۴•d.):

    هم‌ایدون جهان بر تو سازم سیاه

    ابر خاک آرم تو را این کلاه

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    نهـاد افسرش بر سرِ خاک بر

    همی خواند نفرین به ضحّاک بر

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  4. In archaischen Idiomen finden sich auch folgende Verwendungen:
    • Als Respektivobjekt (siehe 15•۳•e.):

      مگر رنجِ سرما بر او بس نبود

      که جورِ سپهر انتظارش فزود؟!

      Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    • Als Temporativadverbial (siehe 15•۴•b.):

      بمرد اندر رمضان بر دویست و پنجاه و پنج.

      Aus dem Werk „Modjmal Ottavarikh va alghesas“ (۱۲. Jh. n. Chr.)

    • Als Guantifikativadverbial (siehe 15•۴•g.):

      سه شهرند بر کرانه‌یِ رودِ چاچ نهاده، از خوارزم بر ده منزل.

      Aus dem Werk „Hodud Olalam“ (۱۰. Jh. n. Chr.)

    • Als Finaladverbial (siehe 15•۴•l.):

      ای غافل از شمار! چه پنداری؟!

      که‌ت خالق آفرید نه بر کاری؟!

      Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

j. Die Zirkumpositionen /æz ~ bær/ und /ze ~ bær/

Diese Zirkumpositionen sind in modernen Idiomen des Persischen obsolet geworden. Die Zirkumposition /ze ~ bær/ wird nur noch aus metrischen Gründen verwendet.

Adpositionalphrasen mit diesen Zirkumpositionen werden als Benefaktivobjekte eingesetzt (siehe 15•۳•b.):

به جم گفت شه: ای جهان‌شهریار!

زِ من بنده بر بدگمانی مدار!

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

k. Die Präpositionen /dær/ در und /ændær/ اندر

Die Präposition /ændær/ اندر ist ein Erbe des Mittelpersischen, das in modernen Idiomen des Persischen obsolet geworden und weitgehend vom Allomorph [dær] در abgelöst ist, das nach der Samanidischen Epoche (11. Jh. n. Chr.) immer mehr die Oberhand gewann.

Adpositionalphrasen mit diesen Präpositionen können folgendermaßen verwendet werden:

  1. Als Temporativadverbial (siehe 15•۴•b.):

    به مغلظه سوگند خورم که هر چه در خشم فرمان دهم تا روز آن را امضا نکنند.

    Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    بمرد اندر رمضان بر دویست و پنجاه و پنج.

    Aus dem Werk „Modjmal Ottavarikh va alghesas“ (۱۲. Jh. n. Chr.)

  2. Als Lokativadverbial (siehe 15•۴•a.):

    گل در بر و می در کف و معشوقه به کام‌ست

    سلطانِ جهان‌م به چنین روز غلام‌ست

    Hafes (14. Jh. n. Chr.)

    اندر دلِ من هزار خورشید بتافت

    آخر به کمال ذرّه‌ای راه نیافت

    Avicenna (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  3. Als Direktivadverbial (siehe 15•۴•d.):

    نمودی چهره در آیینه تا سوزی دلِ زاهد

    به دل‌سوزی چرا در آب می‌رانی مسلمان را؟!

    Assefi (16. Jh. n. Chr.)

    همان خشم و پیکار باز آورد

    بدین غم تن اندر گداز آورد

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  4. In archaischen Idiomen als Benefaktivobjekt (siehe 15•۳•b.):

    از توام، ای شهره‌قمر! در من و در خود بنگر!

    که‌از اثرِ خنده‌یِ تو گلشنِ خندنده شدم

    Rumi (13. Jh. n. Chr.)

    زِ تو آیتی در من آموختن

    زِ من دیو را دیده بردوختن

    Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

Possessivpronomina können in der Umgangssprache auch Adpositionalfokusse der Präposition /dær/ در werden (siehe 7•۲•a.):

ابتدا دو عامل را ضرب می‌کنیم، سپس پرانتز را درش اثر می‌دهیم.

l. Die Postpositionen /dær/ در und /ændær/ اندر und die Zirkumpositionen /dær ~ dær/, /bæ ~ dær/, /bæ ~ dærun/, /bæ ~ ændær/, /bæ ~ ændærun/ und /bær ~ ændær/

Diese Adpositionen sind in modernen Idiomen des Persischen obsolet geworden. Adpositionalphrasen mit ihnen können folgenermaßen verwendet werden:

  1. Als Lokativadverbial (siehe 15•۴•a.):

    گه ببینی خواب در خود را دو نیم

    تو درست‌ی چون بخیزی، نی سقیم

    Rumi (13. Jh. n. Chr.)

    سیاوخش‌ست پنداری میانِ شهر و کوی اندر

    فریدون‌ست پنداری میانِ دَرع و خوی اندر

    Daqiqi (10. Jh. n. Chr.)

    گردِ گلِ سرخ اندر خطی بکشیدی

    تا خلقِ جهان را بفکندی به خلالوش

    Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

    سمن‌بر وِیس لرزان گشت چون بید

    چو در آبِ ر‌وان در عکسِ خورشید

    Fakhroddin Asad Gorgani (11. Jh. n. Chr.)

    طاعت‌ش موجبِ قربت‌ست و به شکر اندرش مزیدِ نعمت.

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    به آتش درون بر مثالِ سمندر

    به آب اندرون بر مثالِ نهنگان

    Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

    به دریا در منافع بی‌شمارست

    اگر خواهی سلامت، بر کنارست

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  2. Als Direktivadverbial (siehe 15•۴•d.):

    این بگفت و گریه در شد های‌های

    اشک غلتـان بر رخِ او جای‌جای

    Rumi (13. Jh. n. Chr.)

    شنیده‌ام به حکایت که مردِ مشک‌فروش

    نهان کند جگرِ سوخته به مشک اندر

    Mu’izzi (11. – 12. Jh. n. Chr.)

    همه راستی کن!، که از راستی

    نیاید به کار اندرون کاستی

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    پوپک دیدم به حوالیِ سرخس

    بانگک بر برده بر ابر اندرا

    Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

An dieser Stelle fällt auf, dass in den Adpositionalphrasen /i-dær/ ایدر und ihrer intensive Form /hæm-i-dær/ هم‌ایدر (mit der Bedeutung “diese Stelle” oder “dieser Moment”), anstelle des Demonstrativpronomens /in/ این sein proklitisches Allomorph [i-] verwendet wurde:

حاصل آید یک زمان از آسمان

می‌رود، می‌آید ایدر کافران

Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

هم‌ایدر مرا پشت‌گرمی بدوست

که هم پهلوان‌ست و هم شاه‌دوست

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

ایدر‌ست آن که همی خوانند او را طوبی

ایدر‌ست آن که همی خوانند او را کوثر

Farrokhi Sistani (10. – 11. Jh. n. Chr.)

نباید مر تو را مرزِ خراسان

هم‌ایدر باش دل‌شاد و تن‌آسان!

Fakhroddin Asad Gorgani (11. Jh. n. Chr.)

Adpositionen wie /dær/ در und /ændær/ اندر, die sowohl als Prä- als Postpositionen erscheinen können, werden als Ambipositionen bezeichnet.

m. Die Präposition /tɒ/ تا

Adpositionalphrasen mit dieser Präposition werden als Limitativadverbiale verwendet (siehe 15•۴•e.):

به نام و کنیت‌ت آراسته بادا

ستایش‌گاهِ شعر و خطبه تا حشر

Onsuri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

از آن باغ تا جایِ پرمود شاه

تنِ بی‌سران بُد فتاده به راه

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

n. Die Präpositionen /bɒ/ با und /æbɒ/ ابا

(Siehe auch 19•a. Grammatikalisierung zu den Präfixen /bɒ-/ und /æbɒ-/.)

Die Präposition /æbɒ/ ابا ist in modernen Idiomen des Persischen obsolet geworden.

Adpositionalphrasen mit diesen Präpositionen können folgendermaßen verwendet werden:

  1. Als Junktivobjekt (siehe 15•۳•d.):

    با ورقِ آس و گنجفه آشناتر بود تا با ورقِ درس و کتاب.

    Mohammad Ali Dschamalzade (19. – 20. Jh. n. Chr.)

    جوانی‌ش را خویِ خوش یار بود

    ابا بد همیشه به پیکار بود

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  2. Als Instrumentaladverbial (siehe 15•۴•i.):

    یکی با چشم دل بنگر در این زندانِ خاموشان

    که این جا سد هزاران کس ندیمانِ ندم بینی

    Sanai (11. – 12. Jh. n. Chr.)

  3. Als Komitativadverbial (siehe 15•۴•j.):

    ز بهرِ طلایه یکی کینه‌توز

    فرستاد با لشکری رزم‌یوز

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    سویِ شاهِ هپتال شد ناگهان

    ابا لشکر و گنج و چندی مهان

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  4. Als Modaladverbial (siehe 15•۴•g.):

    گرامی خرامید با خشمِ تیز

    دل از کینه‌یِ خستگان پُرسِتیز

    Daqiqi (10. Jh. n. Chr.)

  5. Als Konzessivadverbial (siehe 15•۴•o.):

    با این همه نگشتی هرگز فریفته

    چون دیگران به گربه در انبانِ روزگار

    Anvari (12. Jh. n. Chr.)

  6. In archaischen Idiomen als Direktivadverbial (siehe 15•۴•d.):

    عنان بگردانید و با پیل نشست.

    Ravandi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

Possessivpronomina können in der Umgangssprache Adpositionalfokusse der Präposition /bɒ/ با werden. Dabei wird die Epenthese /hɒ/ eingesetzt (siehe 7•۲•a.).

o. Die Präpositionen /bi/ بی, /æbeː/ ابی und /bedune/ بدونِ

(Siehe auch 19•a. Grammatikalisierung zu den Präfixen /bi-/ und /æbeː-/.)

Die Präposition /æbeː/ ابی ist in modernen Idiomen des Persischen obsolet geworden.

Adpositionalphrasen mit diesen Präpositionen können folgendemaßen verwendet werden:

  1. Als Instrumentaladverbial (siehe 15•۴•i.):

    همه زار با شاه گریان شدند

    ابی آتش از درد بریان شدند

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    مغنّی! مدار از غنا دست باز!

    که این کار بی ساز نآید به ساز

    Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  2. Als Komitativadverbial (siehe 15•۴•j.):

    بی همگان به سر شود، بی تو به سر نمی‌شود

    داغِ تو دارد این دل‌م، جایِ دگر نمی‌شود

    Rumi (13. Jh. n. Chr.)

    ابی تو مبادا جهان یک زمان!

    نه اورنگِ شاهی، نه تاجِ کیان

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    رولوسیون بدونِ اولوسیون یک چیزی‌ست که خیالِ آن هم نمی‌تواند در کلّه داخل شود.

    Mohammad Ali Dschamalzade (19. – 20. Jh. n. Chr.)

Die Präposition /bedune/ بدونِ ist in der klassischen persischen Literatur nicht anzutreffen und scheint erst seit dem 19. Jh. n. Chr. verwendet zu werden. Vermutlich ist sie das Ergebnis der Grammatikalisierung und Bedeutungsumwandlung von /be dun-e/ به دونِ, was “zu jemandem oder etwas Geringeres als …” oder “zu jemandem oder etwas außer …” bedeutet, wie es in folgenden Beispielen beobachtet werden kann:

چاکرانِ او به دونِ حق فرو نآرند سر

بندگانِ او قدم بر اولی و اخری زنند

Fakhroddin Iraki (13. Jh. n. Chr.)

مردی که به راهِ عشق جان فرساید

آن به که به دونِ یارِ خود نگراید

Sanai (11. – 12. Jh. n. Chr.)

گر کرده بدی تو آزمونِ دلِ من

دل بسته نداری تو به دونِ دلِ من

Sanai (11. – 12. Jh. n. Chr.)

وآن چه باشد به دونِ این اسباب

اضطراری‌ست نامِ آن، در یاب!

Dschami (15. Jh. n. Chr.)

p. Die Präpositionen /mægær/ مگر und /ellɒ/ الاّ

Adpositionalphrasen mit diesen Präpositionen werden als Exzeptionaladverbiale eingesetzt (siehe 15•۴•m.):

پزشکان بماندند حیران در این

مگر فیلسوفی زِ یونان‌زمین

Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

جان جامه نپوشد مگر از بافته حکمت

مر حکمت را معنی پودست و سخن تار

Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

کارش الاّ می و شکار نبود

با دگر کارهاش کار نبود

Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

اگر پهلوان‌یّ و گر تیغ‌زن

نخواهی به در بردن الاّ کفن

Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

q. Die Präpositionen /ʧo/ چو und /ʧon/ (/ʧun/) چون und ihre Intensivformen /hæm-ʧo/ هم‌چو und /hæm-ʧon/ (/hæm-ʧun/) هم‌چون

Die Präpositionen /hæm-ʧo/ هم‌چو und /hæm-ʧon/ (/hæm-ʧun/) هم‌چون sind ursprünglich intensive Determinansphrasen (= [DetP[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [DetPPräposition /ʧo/ چو]] und [DetP[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [DetPPräposition /ʧon/ (/ʧun/) چون]]).

Adpositionalphrasen mit diesen Präpositionen werden als Modaladverbiale verwendet (siehe 15•۴•h.):

سالارِ سپاهان چو ملک شد به سپاهان

بر شد به هوا هم‌چو یکی مرغِ هوایی

Manoutchehri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

یاری گزیدم از همه مردم پری‌نژاد

زآن شد به پیشِ چشمِ من امروز چون پری

Daqiqi (10. Jh. n. Chr.)

هم‌چو گل‌برگِ طری هست وجودِ تو لطیف

هم‌چو سروِ چمنِ خلد سراپایِ تو خوش

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

دگر با ما مگو ای بادِ گل‌بوی

که هم‌چون بلبل‌‌م دیوانه کردی

Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

هر که بگویدت: «زِ مَه ابر چگونه وا شود؟»

باز گشا گره‌گره بندِ قبـا که: «هم‌چون این!»

Rumi (13. Jh. n. Chr.)

Wenn die Demonstrativpronomina /ɒn/ آن oder /in/ این zu Adpositionalfokussen von diesen Präpositionen werden, treten folgende Besonderheiten auf:

  1. Diese Adpositionalphrasen sind in modernen Idiomen des Persischen grammatikalisiert worden und werden von den meisten Sprechern nicht als Präpositionalphrasen aufgefasst. Meistens werden sie /ʧenɒn/ چنان, /hæm-ʧenɒn/ هم‌چنان, /ʧenin/ چنین und /hæm-ʧenin/ هم‌چنین ausgesprochen.
  2. Die Adpositionalphrase /ʧon ɒn/ (/ʧun ɒn/) چنان، چونان wird durch das Intensivpronomen /ɒn/ آن intensiviert:

    زِ قلب آن چنان سویِ دشمن بتاخت

    که از هیبت‌ش شیرِ نر آب تاخت

    Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

    زِ سیری مباش آن چنان شادکام

    که از هیضه زهری در افتد به جام

    Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  3. Analog dazu erfolgt die Intensivierung der Adpositionalphrase /ʧon in/ (/ʧun in/) چنین، چونین durch das Intensivpronomen /in/ این:

    شد از خون راه‌راه آخر تنِ خاکستری‌پوش‌م

    شهیدان را لباسِ کربلایی این چنین باید

    Mohammad Saeed Ashraf (17. Jh. n. Chr.)

    بپرسید از بریدانِ جهان‌گرد

    که: «در گیتی که دیده‌ست این چنین مرد؟»

    Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    گر فزونی نپذیرد جز کاهنده

    چه همی بایدت این چونین افزونی؟!

    Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

r. Die Präpositionen /æj/ ای und /æjɒ/ ایا, die enklitische Postposition /-ɒ/ und die Zirkumposition /æj ~ -ɒ/

Diese Adpositionen sind in modernen Idiomen des Persischen mit Ausnahme der Präposition /æj/ ای unproduktiv.

Diese Adpositionen können folgendermaßen verwendet werden:

  1. Adpositionalphrasen mit diesen Adpositionen erscheinen im Satz als Vokative (siehe 15•۶.):

    ای برادر! تو همه اندیشه‌ای

    مابقی خود استخوان و ریشـه‌ای

    Rumi (13. Jh. n. Chr.)

    ایا شاه‌محمودِ کشورگشای!

    زِ کس گر نترسی بترس از خدای!

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    تا برده‌ای دل را گرو، شد کشتِ جان‌م در درو

    اوّل تو ای دردا برو! آخر تو درمانا بیا!

    Rumi (13. Jh. n. Chr.)

    Diese Adpositionen sind offensichtlich durch die Grammatikalisierung der Adverbien /ɒj/ آی und /ɒhɒj/ آهای entstanden, die im Satz als Invokativadverbiale erscheinen:

    آی آدم‌ها که بر ساحل نشسته شاد و خندان‌ید!

    Nima Youschidsch (19. – 20. Jh. n. Chr.)

    Diese Invokativadverbiale benötigen aber keine Präpositionalfokusse, obwohl sie häufig vor Vokative platziert werden.

  2. Außerdem können diese Adpositionen in archaischen Idiomen zu Exklamativpronomina determinativiert werden (siehe 7•۱۵•c.):

    من بانـگ بر کشیدم و گفتم که: «ای دریغ!

    اسلامیان به کعبه و ما در کلیسیا»

    Khaqani (12. Jh. n. Chr.)

    صبح آهِ آتشین زِ جگر بر کشید و گفت:

    «دردا که کارهایِ خراسان خراب شد!»

    Khaqani (12. Jh. n. Chr.)

    ای خوشا دولتِ آن مست که در پایِ حریف

    سر و دستار نداند که کدام اندازد!

    Hafes (14. Jh. n. Chr.)

    Somit sind die entstandenen Phrasen keine Adpositionalphrasen, denn wie andere Determinativphrasen ändern diese Exklamativpronomina nicht den Phrasentyp: Aus Adjektivphrasen bilden sie neue Adjektivphrasen und aus Nominalphrasen neue Nominalphrasen, wie die oberen Beispiele zeigen.

    Diese Beispiele zeigen außerdem, dass wenn solche Exklamativphrasen im Satz als Prädikative oder Subjekte auftreten, wird das Prädikat (= das Verb aus dem Infinitiv /budæn/ بودن) immer getilgt.

Sollte sich die enklitische Postposition /-ɒ/ an ein Morph anlehnen, das ein Allomorph auf den Konsonanten /j/ hat, wird dieses Allomorph eingesetzt (siehe 20•۲•a. Das Suffix /-ɒn/):

خدایا [xodɒ] + /-ɒ/ → /xodɒj-ɒ/

زیبارویا [zibɒ-ru] + /-ɒ/ → /zibɒ-ruj-ɒ/

خداجویا [xodɒ-ʤu] + /-ɒ/ → /xodɒ-ʤuj-ɒ/

Gegenbeispiel:

آهوا /ɒhu/ + /-ɒ/ → /ɒhu-ɒ/

s. Die Präposition /jɒ/ یا

Adpositionalphrasen mit dieser Präposition werden als Vokative eingesetzt (siehe 15•۶.):

به جز «یا دوست» حرفی بر سرِ راه‌ش نمی‌گویم

تکلّف بر طرف اشرف گدایی این چنین باشد

Mohammad Saeed Ashraf (17. Jh. n. Chr.)

بر زد دو بالِ خود را بر هم

از چی‌ست آن؟ ندانم یا رب!

Masud Saad Salman (11. – 12. Jh. n. Chr.)

Schreibe einen Kommentar