دستورِ زبانِ پارسی

A verb phrase in the indicative mood represents a process or a certain state, which the speaker believes.

The syntax of Persian verb phrases in this mood (with regards also to other grammatical categories) is described in this chapter:

a. Indicative Past Perfective

These are dynamic verb phrases indicating one-time events:

• A punctual verb phrase in the indicative past perfective refers to a non-recurrent event in the past:

  وز برِ خوش‌بوی نیلوفر نشست

  چون گهِ رفتن فراز آمد نجست

  Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

  It is notable that verb phrases can also appear as punctual and in the perfective, even though their verbal roots are stative. In this case, the verb phrase only refers to the start time of the expressed state:

  من این دو حرف نوشتم چنان که غیر ندانست (= متوجّه نشد)

  تو هم ز رویِ کرامت بخوان چنان که تو دانی

  Khwaju Kermani (13^th and 14^th Century AD)

  او از تهدیدهایِ مردِ نقاب‌دار ترسید (= ترس برش داشت).

  پدرم خوابید (= به خواب فرو رفت).

• Application of durative verb phrases in the indicative past perfective indicates that both the start point and the end point of a non-recurring event lie in the past:

  هر کجا سوز درون خود نوشتم پاک سوخت

  چون خطِ ببریده پندارند مکتوبِ مرا

  Bagher Kashi (17^th and 18^th Century AD)

---

As the examples above display, verb phrases in the indicative past perfective are generated by means of conjugation of past participles by past inflectional suffixes.

The polarity of these verb phrases coincides with the polarity of their past participles. In archaic idioms, the affirmative polarity of the past participles can be stressed by means of prefix /be-/:

بشد، که یادِ خوش‌ش باد روزگارِ وصال!

خود آن کرشمه کجا رفت و آن عتاب کجا؟!

Hafez (14^th Century AD)

Owing to metrical conformation, the prefix /be-/ is also applied to stress the negative polarity:

چندان بدویدم که تکِ من بنماند

چندان بپریدم که پرِ من برسید

Attar Nishapuri (12^th and 13^th Century AD)

---

In archaic idioms, verb phrases in the indicative past perfective from the past participle /goft/ (infinitive /goftæn/ گفتن) in the 3^rd person singular can often be noted with the enclitical adverb /-ɒ/ (as accentual adverbial):

گفتم: «غمِ تو دارم»، گفتا: «غم‌ت سر آید»

گفتم که: «ماهِ من شو!»، گفتا: «اگر بر آید»

Hafez (14^th Century AD)

بگفتا: «فروغی‌ست این ایزدی

پرستید باید، اگر بخردی»

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

b. Indicative Past Imperfective

Originally, there was no obvious syntactical differentiation between verb phrases in the perfective and in the imperfective grammatical aspect. Imperfective adverbials were used in order to express the sentence in the imperfective:

جهان همواره گرد آمد بر او بر

نه بر رامین، که بر دینار و گوهر

Fakhroddin Asad Gorgani (11^th Century AD)

شنیدم که گشتاسپ را خویش بود

پسر را همیشه بداندیش بود

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

The adverbs /hæmi/ همی as well as /mi/ می count among these imperfective adverbials:

همی در به در خشک‌نان باز جست

مر او را همین پیشه بود از نخست

Abu-Shakur Balkhi (10^th Century AD)

برفتند گردانِ تازی ز جای

همی سر ندانست جنگی ز پای

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

همی گفت که: «این رسم گهبد نهـاد

از او دل بگردان، که بس بد نهـاد

Abu-Shakur Balkhi (10^th Century AD)

زمانی اندر او می خاک خوردی

نبود آگه کس از نام و نشـان‌ت

Nasir Khusraw (11^th Century AD)

در عریش او را یکی زائر بیافت

که‌او به هر دو دست می زنبیل بافت

Rumi (13^th Century AD)

هر سیه‌دل می سیه دیدی ورا

مردمِ دیده سیاه آمد چرا؟

Rumi (13^th Century AD)

However, the adverb /mi/ می is mostly grammaticalized, and most speakers perceive it as a proclitical constituent of the verb phrase. Therefore, a solid syntax is generated for verb phrases in the indicative past imperfective:

فروغِ ماه می‌دیدم زِ بامِ قصرِ او روشن

که رو از شرم آن خورشید در دیوار می‌آورد

Hafez (14^th Century AD)

می‌زد به شمشیرِ جفا، می‌رفت و می‌گفت از قفا

سعدی بنالیدی زِ ما، مردان ننالند از الم

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

شکرخنده‌ای انگبین می‌فروخت

که دل‌ها زِ شیرینی‌اش می‌بسوخت

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

هر چند می‌براندیم ولایت‌هایِ بانام بود در پیشِ ما.

Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

The following points are notable here:

1. The proclitical adverb /mi-/ می is grammaticalized in such extension that it is accepted as inseparable. Therefore, the prefix /næ-/ appears in front of the proclitical adverb /mi-/ می (it means that the verb phrase becomes the stem of this prefix:

   نمی‌جست بر چاره جستن رهی

   سویِ آسمان کرد روی آن گهی

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   It is notable in the modern, more western idioms (particularly in the standard language of Iran) that the vowel /æ/ in the prefix /næ-/ is assimilated anticipatively into the allophone [e] in front of the proclitical adverb /mi-/: /nemi-ʃod/ نمی‌شد, /nemi-dɒnestæm/ نمی‌دانستم

2. Furthmore, verb phrases in the indicative past imperfective from the following verbal roots are applied without the proclitical adverb /mi-/ می:
   • The verbal root /bu/ (infinitives /budæn/ بودن and /bodæn/ بدن):

     بدو گفت مادر که: «ای جانِ مام!

     چه بودت که گشتی چنین زردفام؟»

     Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

     آن که جز کعبه مقام‌ش نبد، از یادِ لب‌ت

     بر درِ می‌کده دیدم که مقیم افتاده‌ست

     Hafez (14^th Century AD)

   • The verbal root /dɒʃ/ (infinitive /dɒʃtæn/ داشتن), with the meaning “to own”:

     داشتم دلقی و سد عیبِ مرا می‌پوشید

     خرقه رهنِ می و مطرب شد و زنّار بماند

     Hafez (14^th Century AD)

     If such verb phrases mean “to esteem”, they can appear with or without the proclitical adverb /mi-/ می. For example:

     من او را دوست داشتم. = من او را دوست می‌داشتم.

3. In archaic idioms, verb phrases in the indicative past iterative or habitual can be extended by the verbal inflectional suffixes /-i/ or /-id/:

   من از ورع می و مطرب ندیدمی زین پیش

   هوایِ مغ‌بچگان‌م در این و آن انداخت

   Hafez (14^th Century AD)

   هر بیدقی که براندی به دفعِ آن بکوشیدمی و هر شاهی که بخواندی به فرزین بپوشیدمی.

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

   آن چه فرمودی نبشتمی و کارها می‌براندمی.

   Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

   چون بر باطلی متّفق شدندید و بر تغییر و تبدیل اجتماع کردندید ربّ العزّه پیامبری به ایشان فرستادی.

   Maibodi (12^th Century AD)

c. (General) Indicative Present

By nature, verb phrases in the present are normally in the imperfective, because this tense subcategory refers only to the short period of the expression of the sentence. The perfective can only be noted when the act happens during the expression, for example in live reports:

توپ به دستِ دروازه‌بان می‌افتد … نیمه‌یِ دوم تمام می‌شود …

As opposed to verb phrases in the indicative past, there is no syntactical differentiation between verb phrases in the indicative present perfective and imperfective.

---

Verb phrases in the indicative present are originally generated by means of conjugation of present participles by present inflectional suffixes:

خیالِ رویِ توام گفت: «جان وسیله مساز!

که‌از این شکار فراوان به دامِ ما افتد»

Hafez (14^th Century AD)

گر چه نیابد مددِ آبِ جوی

از گُلِ اصلی نرود رنگ و بوی

Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

The polarity of these verb phrases coincides with the polarity of their present participles. In archaic idioms, the affirmative polarity of the present participles can be stressed by means of the prefix /be-/:

کاروانی که بود بدرقه‌اش لطفِ خدا

به تجمّل بنشینـد، به جلالت برود

Hafez (14^th Century AD)

گوهرِ پاک بباید که شود لایقِ فیض

ور نه هر سنگ و گلی لولو و مرجان نشود

Hafez (14^th Century AD)

Owing to metrical conformation, the prefix /be-/ is applied also the stress the negative polarity:

غم مخور ای دوست! که‌این جهان بنماند

آن چه تو می‌بینی آن چنان بنماند

Saeed Tai (11^th and 12^th Century AD)

---

However, such syntactical patterns are now obsolete; in more modern idioms of Persian, the grammaticalized proclitical adverb /mi-/ می is applied as constituent of the verb phrase in the indicative present:

تو را که می‌شنوی طاقتِ شنیدن نیست

قیاس کن که در او خود چگونه باشد حـال

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

می‌روی و مژگان‌ت خونِ خلق می‌ریزد

تیز می‌روی جانا! ترسم‌ت فرو مانی

Hafez (14^th Century AD)

چنان به نظره‌یِ اوّل زِ شخص می‌ببری دل

که باز می‌نتواند گرفت نظره‌یِ ثانی

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

زآن که هر بدبختِ خرمن‌سوخته

می‌نخواهد شمعِ کس افروخته

Rumi (13^th Century AD)

می‌ندانم چه کنم چاره من این دستان را

تا به دست آورم آن دل‌برِ پردستان را

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

The following points are notable here:

1. The proclitical adverb /mi-/ می is grammaticalized in such extension that it is accepted as inseparable. Therefore, the prefix /næ-/ appears in front of the proclitical adverb /mi-/ می (it means that the verb phrase becomes the stem of this prefix:

   زِ سامان‌م نمی‌پرسی، نمی‌دانم چه سر داری

   به درمان‌م نمی‌کوشی، نمی‌دانی مگر دردم؟!

   Hafez (14^th Century AD)

   It is notable in the modern, more western idioms (particularly in the standard language of Iran) that the vowel /æ/ in the prefix /næ-/ is assimilated anticipatively into the allophone [e] in front of the proclitical adverb /mi-/: /nemi-ʃævæd/ نمی‌شود, /nemi-dɒnæm/ نمی‌دانم

2. Furthermore, verb phrases in the indicative present from the following present participles are applied without the proclitical adverb /mi-/ می:
   • The present participle /dɒr/ (infinitive /dɒʃtæn/ داشتن), with the meaning “to own”:

     در رهِ عشق نشد کس به یقین محرمِ راز

     هر کسی بر حسبِ فهم گمانـی دارد

     Hafez (14^th Century AD)

     ای دل، طریقِ رندی از محتسب بیاموز!

     مست‌ست و در حقِ او کس این گمان ندارد

     Hafez (14^th Century AD)

     If such verb phrases mean “to esteem”, they can appear with or without the proclitical adverb /mi-/ می. For example:

     من او را دوست دارم. = من او را دوست می‌دارم.

     ای غایب از نظر! به خدا می‌سپارم‌ت

     جان‌م بسوختیّ و به جان دوست دارم‌ت

     Hafez (14^th Century AD)

   • The present participle /bov/ (infinitive /budæn/ بودن):

     خلوتِ ما را فروغ از عکسِ جامِ باده باد!

     وقتِ مِی مستوریِ مستان زِ نادانی بود /bovæd/

     Hafez (14^th Century AD)

     پناهِ میران دایم سپاه باشد و شهر

     بوند /bovænd/ این دو امیران پناهِ شهر و سپاه

     Ghatran (11^th Century AD)

     نبوم /næbovæm/ ناسپاس از او، که ستور

     سویِ فرزانه بهتر از نسپاس

     Nasir Khusraw (11^th Century AD)

c•a. Suppletive Verbs

Suppletivism is the application of non-related lexical morphemes in an inflectional paradigm rather than the regular way. A prime example for suppletivism are verb phrases in the indicative present in Indo-European languages with the meaning “to be”, which are not derived from a common verbal root (= suppletive verbs).

Affirmative suppletive verbs are used in Persian as enclitics:

	۱st Person		۲nd Person		۳rd Person
Singular	/-æm/	ام	/-i/ (-eː/)	ای	/-æst/	است
Plural	/-im/ (/-eːm/)	ایم	/-id/ (/-eːd/, /-eːt/)	اید، ایت	/-ænd/	اند

مست‌م و تو مست ز من، سهو و خطا جست ز من

من نرسم لیک بدآن، هم تو رسانم که تویی!

Rumi (13^th Century AD)

می‌خواره و سرگشته و رندیم و نظرباز

وآن کس که چو ما نیست در این شهر کدام‌ست؟!

Hafez (14^th Century AD)

بمیرید! بمیرید! وز این نفس ببرید!

که این نفس چو بندست و شما هم‌چو اسیرید

Rumi (13^th Century AD)

اختران‌ند آسمان‌شان جای‌گاه

هفت تابنده ر‌وان در دو و داه

Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

The following pinots are notable here:

1. The suppletive verb /-eːt/ ایت is obsolete, and can only be noted in archaic idioms:

   ای اهلِ خرابات! کجاییت؟ کجاییت؟

   زود از سرِ تعجیل بیاییت، بیاییت!

   هشیار مدارید مرا از کرم و لطف!

   مست‌م بگذارید، اگر مردِ خداییت!

   Alaoddowla Semnani (13^th and 14^th Century AD)

2. If the suppletive verb /-æst/ است is set after a vowel, one of the following phonological modifications should be fulfilled:
   • Using the suppletive verb as a free morpheme (and not as clitic):

     چنان که بخت‌ش دیوانه است بر جاه‌ش

     به خاکِ پای‌ش من بنده آرزومندم

     Hayati Gilani (17^th Century AD)

     چنان که حکایت کنند گزی در گزی به یک دینارِ سرخ بر آمده است.

     From the book “Modjmal Ottavarikh va alghesas” (۱۲^th Century AD)

   • Eliding the initial vowel /æ/ from this verb:

     ندایِ عشقِ تو روزی در اندرون دادند

     فضایِ سینه‌یِ حافظ هنوز پر زِ صداست /sædɒ-st/

     Hafez (14^th Century AD)

     رواقِ منظرِ چشمِ من آشیانه‌یِ توست /to-st/

     کرم نما و فرود آ! که خانه خانه‌یِ توست /to-st/

     Hafez (14^th Century AD)

     شهری‌ست /ʃæhr-i-st/ پر زِ عشّاق، وز هر طرف نگاری

     یاران! صلایِ عشق‌ست، گر می‌کنید کاری

     Hafez (14^th Century AD)

     Owing to metrical conformation, this elision is applied also after consonants:

     دو دهان داریم گویا هم‌چو نی

     یک دهان پنهان‌ست /penhɒn-st/ در لب‌هایِ وی

     Rumi (13^th Century AD)

     If this suppletive verb is set after the vowel /e/, this vowel has to be changed into the allophone [æ] by means of combinative variation:

     این خانه که پیوستـه در او بانـگِ چغانه‌ست /ʧæɣɒnæ-st/

     از خواجه بپرسید که این خانه چه خانه‌ست /xɒnæ-st/!

     این صورتِ بت چی‌ست، اگر خانه‌یِ کعبه‌ست /kæʔbæ-st/؟!

     وین نورِ خدا چی‌ست، اگر دیرِ مغان‌ست؟!

     Rumi (13^th Century AD)

3. In archaic idioms, one can note allomorphs of suppletive verbs which begin with the consonant /h/ or the phoneme string/hi/ (see the article of Ali-Mohammad Honar in مجلهء زبانشناسی, ۱۸^th issue, page 21). These allomorphs appear as free morphemes:

   زِ لشکر سرافرازگردان که هند /hænd/

   به نزدیکِ شاهِ جهان‌ارجمند

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   از مرد خرد بپرس!، از ایرا

   جز تو به جهان خردوران هند /hænd/

   Nasir Khusraw (11^th Century AD)

   برف‌ها زآن از ثمن اولی‌ست‌ت

   که هیی /hii/ در شک، یقینی نیست‌ت

   Rumi (13^th Century AD)

   گفت: «یا رب! گر تو را خاصان هیند /hiænd/

   که مبارک‌دعوت و فرّخ‌پی‌ند»

   Rumi (13^th Century AD)

   ای دل! به کجایی تو؟ آگاه هیی /hii/ یا نه؟

   از سر تو برون کن هی سودایِ گدایانه!

   Rumi (13^th Century AD)

   Of these allomorphs, only [hæst] هست in the 3^rd person singular is still used in modern idioms:

   کس ندانست که منزل‌گهِ مقصود کجاست

   این قدر هست که بانـگِ جرسی می‌آید

   Hafez (14^th Century AD)

   رویِ تو کس ندید و هزارت رقیب هست

   در غنچه‌ای هنوز و سدت عندلیب هست

   Hafez (14^th Century AD)

4. Suppletive verbs can become negative by means of the prefix /næ-/:

   چیزها از سه قسم بیرون نیند.

   Avicenna (10^th and 11^th Century AD)

   گفت که: «دیوانه نیی، لایقِ این خانه نیی»

   رفتم و دیوانه شدم، سلسله‌بندنده شدم

   Rumi (13^th Century AD)

   However, the allomorph [ni-] can also be applied for suppelative verbs beginning with the vowel /æ/ (/-æm/ ام, /-ænd/ اند and /-æst/ است). Thus, the negative forms /niæm/ نیم and /niænd/ نیند and (by means of elision of the vowel /æ/, see above) /nist/ نیست are generated:

   من از بی‌نوایی نیم روی‌زرد

   غمِ بی‌نوایان رخ‌م زرد کرد

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

   گر گویی که: «در معنی نیند اضدادِ یک‌دیگر»

   تفاوت از چه سان باشد میانِ صورت و اسما؟

   Nasir Khusraw (11^th Century AD)

   مصلحت نیست که از پرده برون افتد راز

   ور نه در مجلسِ رندان خبری نیست که نیست

   Hafez (14^th Century AD)

   Only /nist/ نیست in the 3^rd person singular is still applied in modern idioms of Persian as a negative suppletive verb.

5. One feature of Persian language is the conjugation of Suppletive verbs. Suppletive verbs in the 3^rd person singular can be conjugated by past inflectional suffixes, by means of analogy (the reducing of word forms perceived as irregular by remaking them in the shape of more common forms). Conjugated suppletive verbs are also in the indicative present:

   • From the enclitical suppletive verb /-æst/ است:

     These conjugated suppletive verbs are obsolete in western idioms of Persian, but still appear in eastern idioms.

     One can note them in literature occasionally after consonants:

     خوش‌ستم /xoʃ-æstæm/ عشق سیمین‌بر، ولیکن

     سبک‌روح و مبارک‌پیکرستی /mobɒræk-pæjkær-æsti/

     Rumi (13^th Century AD)

     به شتر گفت خر که: «میرستی /mir-æsti/

     لیک دردا که زودمیرستی /zud-mir-æsti/!»

     گفت: «بارم به پشت و خار به کام

     مرگِ من هر چه زود، دیرستی /dir-æsti/»

     Faht Ali Khan Saba (18^th and 19^th Century AD)

     However, they are normally used after vowels, namely after the elision of the initial vowel /æ/ (see above):

     ای جویبارِ راستی! از جویِ یارِ ماستی /mɒ-sti/

     بر سینه‌ها سیناستی /sinɒ-sti/، بر جان‌هایی جان‌فزا

     Rumi (13^th Century AD)

     تو عیبِ ما را کی‌ستی /ki-sti/؟ تو ماه یا ماهی‌ستی /mɒhi-sti/؟

     خود را بگو تو چی‌ستی /ʧi-sti/؟ چیزی بده درویش را!

     Rumi (13^th Century AD)

     چی‌ستند /ʧi-stænd/ آن دو خواهران که یکی

     گاه زنده شود، گهی بمرد؟!

     Nasir Khusraw (11^th Century AD)

   • From the suppletive verb /hæst/ هست:

     They are applied alternatively to the simple enclitical suppletive verbs:

     • If the sentence begins with the suppletive verb:

       موجِ زِ خود رفته‌ای، تیز خرامید و گفت:

       «هستم اگر می‌روم، گر نروم نیستم»

       Muhammad Iqbal (19^th and 20^th Century AD)

     • After additive adverbials:

       به جان‌م که آزش همان نیز هست

       ز هر سو بیارای و ببساو دست

       Ali Obehi (16^th Century AD)

       نبرّد دزدِ هندو را کسی دست

       که با دزدی جوانمردی‌ش هم هست

       Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

     • In direct comparison between “to be” and “not to be”, or to emphasis “to be”:

       بر من پوشیده است که آن غزاها بر طریقِ سنّتِ مصطفی هست یا نه.

       Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

     • With the meaning “to be available”:

       عاشق که شد که یار به حـال‌ش نظر نکرد؟!

       ای خواجه! درد نیست، و گر نه طبیب هست

       Hafez (14^th Century AD)

   • From the suppletive verb /nist/ نیست:

     They are the only negative forms of suppletive verbs which are applied in modern idioms of Persian:

     سگ به نطق آمد که: «ای صاحب‌کمال!

     بی‌حیا من نیستم، چشم‌ت بمال!»

     Shaykh Bahai (16^th and 17^th Century AD)

     باری غرور از سر بنه، انصافِ درد من بده!

     ای باغِ شفتالو و بِه، ما نیز هم بد نیستیم

     Saadi (12^th and 13^th Century AD)

     آگاه نیستید که دین علم و طاعت‌ست؟

     ای مردمان! چه بود که علم از شما شده‌ست؟

     Nasir Khusraw (11^th Century AD)

     امّا اعتقادِ من همه آن‌ست که بسیار از این برابرِ ستمی که بر ضعیفی کند نیستند.

     Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

c•b. Other Special Forms

1. /ku/ کو (= “where is?”) and (in colloquial speech) /inɒhɒ/ ایناها (= “here is”) are affirmative verbs in the 3^rd person singular:

   ناگاه یکی کوزه بر آورد خروش:

   «کو کوزه‌گر و کوزه‌خر و کوزه‌فروش؟»

   Omar Khayyam (11^th and 12^th Century AD)

   Their allomorphs in colloquial speech ([kuʃ] کوش and [inɒhɒʃ] ایناهاش) can (like suppletive verbs) becomes conjugated by past inflectional suffixes:

   	۱st Person		۲nd Person		۳rd Person
   Singular	/kuʃæm/	کوشم	/kuʃi/	کوشی	/kuʃ/ (/kuʃeʃ/)	کوش، کوشش
   Plural	/kuʃim/	کوشیم	/kuʃid/	کوشید	/kuʃænd/	کوشند

   	۱st Person		۲nd Person		۳rd Person
   Singular	/inɒhɒʃæm/	ایناهاشم	/inɒhɒʃi/	ایناهاشی	/inɒhɒʃ/ (/inɒhɒʃeʃ/)	ایناهاش، ایناهاشش
   Plural	/inɒhɒʃim/	ایناهاشیم	/inɒhɒʃid/	ایناهاشید	/inɒhɒʃænd/	ایناهاشند

2. The verbs with Arabic origin, /jæʔni/ یعنی (= “means”) and in archaic idioms /æʔni/ اعنی (= “I interprate”) and /æj/ ای (= “means”) are also in the 3^rd person singular:

   شه از دیدارِ آن بلورِ دل‌کش

   شده خورشید، یعنی دل پرآتش

   Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

   از منزلِ شریعت رفته‌ستی

   وندر نهاده سر به بیابانی

   اعنی که من جدا شوم از عامه

   رایی دیگر بگیرم سامانی

   Nasir Khusraw (11^th Century AD)

   کلبِ مقدّم ای سگِ پیشین.

   Biruni (10^th and 11^th Century AD)

3. Modal verbs in the indicative present from the present participle /tævɒn/ (infinitive /tævɒnestæn/ توانستن) can also be generated without inflectional suffixes. They have neither number nor person (= impersonal verb, compare 12•۱•d. infinitus), and are applied as predicates of main clauses of content clauses (see 14•۳•a. and 18•۲•e•b•a.):

   حُسن‌ت به اتّفاقِ ملاحت جهان گرفت

   آری، به اتّفاق جهان می‌توان گرفت

   Hafez (14^th Century AD)

   چه فتنه بود که حسنِ تو در جهان انداخت!

   که یک دم از تو نظر بر نمی‌توان انداخت

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

   ور نبود دل‌برِ هم‌خوابه پیش

   دست توان کرد در آغوشِ خویش

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

   یک روز مانده باز زِ ماهِ بزرگوار

   آیینِ مهرگان بتوان کرد خواستار

   Manuchehri (10^th and 11^th Century AD)

   ماه‌ت نتوان گفت بدین صورت و گفتار

   مه را لب و دندانِ شکربار نباشد

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

4. The modal verb /mɒn-ɒ/ مانا from the present participle /mɒn/ (infinitive /mɒnestæn/ مانستن) and the enclitical adverb /-ɒ/ with the meaning “looks like” and “gives the impression” is also applied as a predicate of main clauses of content clauses (see 18•۲•e•a•e.). It is in the 3^rd person singular:

   مانا عقیق نارد هرگز کس از یمن

   هم‌رنگِ این سرشکِ من و دو لبانِ تو

   Manteghi Razi (10^th Century AD)

   ای زنده شده به تو تنِ مردم!

   مانا که تو پورِ دختِ عمران‌ی

   Nasir Khusraw (11^th Century AD)

   It can also be emphasized by the proclitical intensive pronoun /hæm-/ هم (see 7•۳•b.). One consonant /m/ is elided (= /hæmɒn-ɒ/ همانا):

   سپاهی و جنگی و شهری سوار

   همانا که بودند سیسد هزار

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   حدیثِ آرزومندی که در این نامه ثبت افتاد

   همانا بی‌غلط باشد، که حافظ داد تلقین‌م

   Hafez (14^th Century AD)

d. Indicative Past Progressive / Indicative Present Progressive

Progressive is a subcategory of imperfective grammatical aspect. Verb phrases in the progressive indicate the perpetual process of an act at a time which is expressed by the tense of the verb phrase:

روزنامه می‌خواند (indicative past progressive) که از صدایِ در از جا پرید.

در خراباتِ مغان نورِ خدا می‌بینم (indicative present progressive)

این عجب بین که چه نوری زِ کجا می‌بینم! (indicative present progressive)

Hafez (14^th Century AD)

It is notable that modern idioms of Persian have developed specific syntactical patterns to express the progressive grammatical aspect:

• The verbal root /dɒʃ/ (infinitive /dɒʃtæn/ داشتن) is applied among others with the meaning “proceed”:

  یلان را به پیکار و کین بر گماشت

  به سد حیله آن رزم تا شب بداشت

  Asadi Tusi (11^th Century AD)

  اگر سده بسیار باشد، تب سه شبان‌روز بدارد، و اگر کمتر باشد، زودتر گسارد.

  Esmail Gorgani (11^th and 12^th Century AD)

  به جایِ خویش بنشست و مردمان را معذرت می‌کرد و باز می‌گردانید، و تا شب بداشت.

  Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

  In western idioms, patterns for progressive are generated by means of subordination with content clause with the verbal root /dɒʃ/:

  او دارد کتاب می‌خواند. (indicative present progressive)

  وقتی تلفن زنگ زد، پدرم داشت نامه می‌نوشت. (indicative past progressive)

  داشتم سوارِ تاکسی می‌شدم (indicative past progressive) تا بر گردم خانه که یک دفعه به صرافت افتادم که «اقلاًّ چرا نپرسیدی چه بلایی به سرش آمده؟».

  Jalal Al-e Ahmad (20^th Century AD)

  As the examples above illustrate, both constituents of the verb phrase are in the indicative imperfective. The tense of the generated verb phrase reflects the tense of the both constituents.

• In the Tajik idiom, perfect participles are compounded with verb phrases from the verbal root /ist/ (infinitive /istɒdæn/ ایستادن) in the pre-present and pre-past tense to perform this function (see “Tadschikische Studiengrammatik” by Prof. Dr. Lutz Rzehak, page 78 to 80, and the article of Firuza Amanova in مجلهء زبانشناسی, ۱۵^th and 16^th issue, page 5 and 6):

  رفته ایستاده‌ام. (indicative present progressive)، گفته ایستاده بود. (indicative past progressive)

One feature of Persian is that, unlike most other Indo-European languages, progressive verb phrases appear in the affirmative form.

e. Indicative Future

It appears that there has been no differentiation between the tense subcategories present and future in Indo-European languages. Therefore, verb phrases can be used for these two cases with the same syntax; this is also valid for the Persian language:

گفت: «فردا نشتر آرم پیشِ تو

خود بیآهنجم ستیم از ریشِ تو»

Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

بدو گفت بهرام: «فردا پگاه

بیایم، ببینم من آن جشن‌گاه»

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

زبان در کش ای مردِ بسیاردان!

که فردا قلم نیست بر بی‌زبان

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

به عذرآوری خواهش امروز کن!

که فردا نیابی مجالِ سخن

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

However, specific patterns are generated in Indo-European languages for the future by means of subordination with content clause. These patterns are felt by most speakers as consistent verb phrases by the grammaticalization.

In Persian, this case appears as grammaticalized subordination with content clause with a modal verb with the infinitive /xɒstæn/ خواستن (see 18•۲•e•b•c.):

نفسِ بادِ صبا مشک‌فشان خواهد شد

عالمِ پیر دگرباره جوان خواهد شد

Hafez (14^th Century AD)

داستانی را که اکنون خواهید شنید برایِ شما نقل می‌کند.

Mohammad Ghazi (20^th Century AD)

نخست مسافران شما خواهیت بود.

From the book “Asrar Ottowhid” (۱۲^th Century AD)

مرا مهرِ سیه‌چشمان زِ سر بیرون نخواهد شد

قضایِ آسمان‌ست این و دیگرگون نخواهد شد

Hafez (14^th Century AD)

The examples above display following syntactical features:

1. The modal verb is in the (general) indicative present. It appears according to the archaic pattern without the proclitical adverb /mi-/ می, and is placed in front of the predicate of the content clause.

   Owing to metrical conformation, the modal verb is also placed after the predicate of the content clause:

   زِ هر جای کوته کنم دستِ دیو

   که من بود خواهم جهان را خدیو

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   که من لشکری کرد خواهم همی

   خروشی بر آورد خواهم همی

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

2. The predicate of the content clause appears in the form of infinitus (see 12•۱•d.). Infinitives can also be used in archaic idioms as an infinitus:

   خواهم شدن به می‌کده گریان و دادخواه

   که‌از دستِ غم خلاصِ من آن جا مگر شود

   Hafez (14^th Century AD)

f. Indicative Pre-Past, Pre-Present and Pre-Future

Verb phrases in these “secondary tenses” refer to one of the following cases:

• With stative lexical aspect, indicating a certain state, which has existed ever since a moment before the primary tense:

  او خیلی از تهدیدهایِ تو ترسیده بود.

  من همیشه خوبِ تو را خواسته‌ام.

• With dynamic lexical aspect, indicating processes, which have ended a moment before the primary tense and have caused a modification, whose effect persists until the primary tense:

  باد پنجره را شکسته.

  من صندلی را رنگ زده‌ام.

In Indo-European languages, such Verb phrases normally consist of two constituents:

1. The perfect participle.
2. A Verb phrase with the meaning “to be” or “to have” as conjugating constituent generated in the tense subcategory of the “primary tense”.

   In Persian, Verb phrases with the meaning “to be” are used for this aim.

Accordingly, the following patterns appear:

1. Indicative pre-past. In this case, the conjugating constituent appears in the indicative past imperfective from the past participle /bud/ بود (infinitive /budæn/ بودن):

   استادان در صفـتِ مجلسِ شراب و صفـتِ شراب و تهنیتِ عید و مدحِ پادشاهان سخنِ بسیار گفته بودند.

   Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

   امیر خلوتی که کرده بود در راه، چیزی بیرون داده بود در این باب.

   Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

   The following points are notable here:

   • Verb phrases in the indicative pre-past from following verbal roots appear with the pattern of indicative past imperfective:
     • The verbal root /bu/ (infinitives /budæn/ بودن and /bodæn/ بدن).
     • The verbal root /dɒʃ/ (infinitive /dɒʃtæn/ داشتن), with the meaning “to own” or “to esteem”.
   • The conjugating constituent can also be generated from the past participle /bod/ بد (infinitive /bodæn/ بدن) in archaic idioms:

     تهی نکرده بدم جامِ می هنوز از می

     که کرده بودم از خونِ دیده مالامال

     Zainabi (10^th and 11^th Century AD)

   • Owing to metrical confirmation, the conjugating constituent has also been placed in front of the perfect participle:

     نشانی که بد داده مادر مرا

     بدیدم، نشد دیده باور مرا

     Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

2. Indicative pre-present. Suppletive verbs are applied here as a conjugating constituents:

   گفتم: «گره نگشوده‌ام زآن طرّه تا من بوده‌ام»

   گفتا: «من‌ش فرموده‌ام تا با تو طرّاری کند»

   Hafez (14^th Century AD)

   که: «ز نیستان تا مرا ببریده‌اند

   از نفیرم مرد و زن نالیده‌اند»

   Rumi (13^th Century AD)

   باده‌یِ خاص خورده‌ای، نقلِ خلاص خورده‌ای

   بویِ شراب می‌زند، خربزه در دهان مکن!

   Rumi (13^th Century AD)

   انگبین خواسته‌ایت.

   From the book “Ravnagh ol-Madjales”, collected by Omar Samarkandi (15^th Century AD)

   کی توان او را فشردن یا زدن

   که چو شیشه گشته است او را بدن؟!

   Rumi (13^th Century AD)

   در خراباتِ مغان ما نیز هم‌دستان شویم

   که‌این چُنین رفته‌ست /ræftæ-st/ در روزِ ازل تقدیرِ ما

   Hafez (14^th Century AD)

   The suppletive verb /-æst/ است as conjugating constituent can be omitted:

   بزمی نکرده یار که حاضر نگشته غیر

   هرگز جدا نبود زِ دوزخ بهشتِ ما

   Rafie Lonbani (12^th Century AD)

   نبوده مرا هیچ با تو عتیب

   مرا بی‌گنه کرده‌ای شیب و تیب

   Omara Marvzi (10^th Century AD)

   In archaic idioms, the conjugated suppletive verb /-æst/ است ↑ can also be used as a conjugating constituent:

   به رنجی رسیده‌ستم /ræsidæ-stæm/ از خویش‌تن

   که بر من بگرید همه انجمن

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

3. Indicative pre-future. In this form, the conjugating constituent is used in the indicative future from the verbal root /bu/ (infinitive /budæn/ بودن):

   من پیش از رسیدنِ دیگران نهار خورده خواهم بود.

   On the other hand, because suppletive verbs can also be in the future (see above), they can also be applied as conjugating constituents in the syntax of verb phrases in the pre-future:

   تا هفته‌یِ دیگر حتماً جوابِ نامه‌یِ او به دست‌ت رسیده.

---

As the examples above demonstrare, the perfect participle is used in the negative form to negate such verb phrases. However, owing to metrical confirmation, negative conjugating constituent are also applied:

کس از من سیه‌نامه‌تر دیده نیست

که هیچ‌م فعالِ پسندیده نیست

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

g. Indicative Post-Past and Post-Present

Verb phrases in these “secondary tenses” are always punctual and indicate that a coming action is foretold in the primary tense. The following forms exist in Persian:

1. Indicative post-past:

   شاخه‌اش می‌خواست از سنگینی بشکند.

   بهایِ نفت داشت به سطحِ سالِ پیش می‌رسید.

2. Indicative post-present:

   شاخه‌اش می‌خواهد از سنگینی بشکند.

   بهایِ نفت دارد به سطحِ سالِ پیش می‌رسد.

The examples above show that these forms did not exist in Persian primarily, and are realized first by means of compound verb phrases:

• Subordination with content clause with a modal verb with the infinitive /xɒstæn/ خواستن (see 18•۲•e•b•c.).

  The modal verb is in the indicative imperfective, and in the tense subcategory of the “primary tense”.

  The predicate of the content clause is normally in the potential present, but in archaic idioms it could appear for post-past tense (like in the syntax of verb phrases in the future tense) in the form of infinitus (see 12•۱•d.):

  آن روز که بامداد سلطان به فتحِ خلیج بیرون خواستی شد، ده هزار مرد به مزد گرفتند.

  Nasir Khusraw (11^th Century AD)

  سبـب زآن شنیدم که یعقوب را

  چو خواهست افتادن اندر بلا

  From the book “Joseph and Zuleika” of Shamsi (11^th Century AD?)

  بر ایرانیان خواست آمد شکست

  که بی‌کار شدشان زِ پیکار دست

  Asadi Tusi (11^th Century AD)

• Subordination with content clause with a modal verb with the infinitive /dɒʃtæn/ داشتن in modern idioms (see 18•۲•e•b•d.).

  As these examples display, both constituents of the verb phrase are in the indicative imperfective, and in the tense subcategory of the “primary tense”.

In addition (mostly in colloquial speech), verb phrases which are originally and syntactically in the past tense are used in the post-present tense (by means of displacement of the temporal reference point):

آمدم!

بگیرش! افتاد!

ما برفتیم! تو دانیّ و دلِ غم‌خورِ ما!

بختِ بد تا به کجا می‌برد آبشخورِ ما!

Hafez (14^th Century AD)