دستورِ زبانِ پارسی

The Potential mood represents a process or a state, about whose probability the speaker can make no statement. It is used only in the subordinate clauses or in indirect discourse:

• Relative clauses (see 18•۱•e.):

  هر که پری طلب کند چهره‌یِ خود بدو نما!

  هر که زِ مشک دم زند زلف گشا که: «هم‌چون این»!

  Rumi (13^th Century AD)

• Content clauses (see 18•۲•c.):

  گر نکوبی شیشه‌یِ غم را به سنگ

  هفت رنگ‌ش می‌شود هفتاد رنگ

  Fereydoon Moshiri (20^th Century AD)

• Indirect discourse (see 18•۲•d.):

  مادرت گفت بروی به برادرت سر بزنی.

• Subordinate Clause in the Syntax of Temporal Limitative Adverbials (see 18•۳•b.):

  تا سبیل‌شان چرب نشود، بیلی به زمینِ هیچ مسلمانی نمی‌زنند.

  Sadeq Hedajat (20^th Century AD)

• Temporal clause (see 18•۴•a.):

  حتماً تا آزاد بشود دوباره دنبالِ تریاک می‌رود.

• Causal clause (see 18•۴•d.):

  گر به طغرا نظری می‌کنی امروز بکن

  بلکه از دردِ فراقِ تو به فردا نرسد!

  Toghra Mashadi (17^th Century AD)

• Final clause (see 18•۴•e.):

  امشبِ باران به ما ده گوشه‌ای

  تا بیابی در قیامت توشه‌ای

  Rumi (13^th Century AD)

---

a. (General) Potential Present

Verb phrases in the potential present are originally generated (exactly like in the indicative mood) by means of conjugation of present participles by present inflectional suffixes:

ساقی ار باده از این دست به جام اندازد

عارفان را همه در شربِ مدام اندازد

Hafez (14^th Century AD)

گر سیل عالم‌بر شود، هر موج چون اشتر شود

مرغانِ آبی را چه غم تا غم خورد مرغِ هوا؟!

Rumi (13^th Century AD)

من آن نیم که دل از مهرِ دوست بر دارم

و گر زِ کینه‌یِ دشمن به جان رسد کارم

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

درختِ تلخ هم تلخ آورد بر

و گر چه ما دهیم‌ش آبِ شکّر

Fakhroddin Asad Gorgani (11^th Century AD)

The polarity of these verb phrases coincides with the polarity of their present participles:

تا که خراب‌م نکند، کی دهد آن گنج به من؟!

تا که به سیل‌م ندهد، کی کشدم بحرِ عطا؟!

Hafez (14^th Century AD)

اگر باران به کوهستان نبارد

به سالی دجله گردد خشک‌رودی

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

In modern idioms, affirmative verb phrases in the potential present are normally generated with present participles whose affirmative polarity are stressed by means of the prefix /be-/:

گر تو سری قدم شوم، ور تو کف‌ی عَلَم شوم

ور بروی عدم شوم، بی تو به سر نمی‌شود

Rumi (13^th Century AD)

و گر با من ایدر بیایی به جنگ

نتابی تو با کاردیده پلنگ

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

شاید که به خون بر سرِ خاک‌م بنویسند

که: «این بود که با دوست به سر برد وفایی»

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

The following pints are notable here:

1. In archaic idioms, verb phrases in the potential present are used (for differentiation) with the verbal inflectional suffix /-i/:

   تو را سلامت باد ای گلِ بهار و بهشت!

   که سویِ قبله‌یِ روی‌ت نماز خوانندی

   Shahid Balkhi (9^th and 10^th Century AD)

   کاشکی قیمتِ انفاس بدانندی خلق

   تا دمی چند که مانده‌ست غنیمت شمرند

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

2. Verb phrases in the potential present from the present participle /bov/ (infinitive /budæn/ بودن) always appear without the prefix /be-/:

   چو خواهی که یابی زِ هر بد رها

   سر اندر نیاری به دامِ بلا

   بوی /bovi/ در دو گیتی زِ بد رستگار

   نکوکار گردیِ برِ کردگار

   نگه کن از این گنبدِ تیزگرد!

   که درمان از اوی‌ست، زوی‌ست درد

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   It is also valid for the present participle /bɒʃ/:

   از این توسنی به که باشیم رام

   که سیلی خورد مرکبِ بدلگام

   Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

   However, one can find evidence in archaic idioms with the prefix /be-/:

   پارسا شو تا بباشی پادشا بر آرزو!

   آرزو هرگز نباشد پادشا بر پارسا

   Nasir Khusraw (11^th Century AD)

   همی ترسم که هم‌چون خودنمایان

   اسیرِ بنـدِ قرّایی بباشم

   Attar Nishapuri (12^th and 13^th Century AD)

3. Affirmative verb phrases in the potential present appear in the following cases often without the prefix /be-/:
   • If the verb phrase includes a verb particle:

     برایِ این که او را برایِ خودش نگه دارد = برایِ این که او را برایِ خودش نگه بدارد

   • If the predicate is accompanied by a predicative complement:

     تا بیماری‌ش خوب شود = تا بیماری‌ش خوب بشود

   • If the predicate is accompanied by a actional object:

     اگر تحمّل کند = اگر تحمّل بکند

4. Verb phrases in the potential present from the verbal root /dɒʃ/ (infinitive /dɒʃtæn/ داشتن) with the meaning “to own” are generated with the pattern of the potential pre-present ↓:

   گفتی: «سرِ خود گیر و برو از سرِ کو‌ی‌م!»

   این را به کسی گوی که پا داشته باشد

   Saeb Tabrizi (17^th Century AD)

   If such verb phrases mean “to esteem”, they can appear with both patterns:

   اگر او را دوست داشته باشی = اگر او را دوست بداری.

5. Verb phrases in the potential present from the present participle /tævɒn/ (infinitive /tævɒnestæn/ توانستن) can also be generated without inflectional suffixes. They have neither number nor person (= impersonal verb, compare 12•۱•d. Infinitus), and are applied as predicates of main clauses of content clauses (see 14•۱•c•b. and 18•۲•e•b•a.):

   اینان را آثاری نبوده‌ست که از آن باز توان گفت.

   Ebn-e Balkhi (11^th and 12^th Century AD)

   هاتفِ خلوت به من آواز داد:

   «وام چنان کن که توان باز داد»

   Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

   شود ز عدلِ تو گیتی چُنان که بام به بام

   به بیتِ مقدس بتوان شدن ز چین و تراز

   Suzani Samarqandi (12^th Century AD)

b. Potential Present Progressive

Such verb phrases only have a separate syntax in the Tajik idiom (see the article of Firuza Amanova in مجلهء زبانشناسی, ۱۵^th and 16^th issue, page 5 and 6). This syntax is identical with the syntax of indicative present progressive in this idiom (see 14•۱•d.), but the conjugation is fulfilled by means of verb phrases in the (general) potential present from the present participle /bɒʃ/ (infinitive /budæn/ بودن), rather than suppletive verbs:

آن‌ها از ماشینِ خیلی دور کار کرده ایستاده باشند هم شلوغیِ خاموش نشونده‌یِ آن نمی‌ماند که آوازِ هم‌سایه‌یِ خود شنوند.

دخترِ بی‌چاره احتمال خواب دیده ایستاده باشد که «پولاد! پولاد!» گفته ایستاده است.

c. Potential Pre-Present

These verb phrases are generated from perfect participles. Verb phrases in the (general) potential present from the present participle /bɒʃ/ (infinitive /budæn/ بودن) are used here as conjugating constituents:

اگر به ناحق گرفته باشم، باطل کنم آن عقوبت را و برداشت کنم آن کسان را که در باب ایشان سیاست فرموده باشم.

Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

تا مرد سخن نگفته باشد

علم و هنرش نهفته باشد

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

d. Potential Post-Present

These verb phrases are (like in the case of indicative post-present) generated by means of subordination with content clause with a modal verb with the infinitive /xɒstæn/ خواستن (see 14•۱•g. and 18•۲•e•b•c.).

The modal verb as well as the predicates of the content clause are in the potential present:

اگر تایرش بخواهد سوراخ شود، سیستم خودش فوری جلوی‌ش را می‌گیرد.

Conversely, no patterns with modal verbs with the infinitive /dɒʃtæn/ داشتن are used for this aim (see 18•۲•e•b•d.), perhaps because they would act too circuitously: *اگر تایرش داشته باشد سوراخ شود …

e. Potential Future, Pre-Future and Past-Future

As there has been no obvious differentiation between the present and future tense subcategories in Indo-European languages (see 14•۱•e.), the syntax for Verb phrases in the (general) potential present can also be used in Persian for the potential future.

However, it is interesting that patterns for the indicative past are also used in this language for the potential future:

• Potential future perfective, with the pattern of indicative past perfective (see 14•۱•a.):

  اگر آمد، همه چیز را با چشمِ خودش می‌بیند.

  هر وقت کتاب را تمام کردی، پس‌ش بده!

  تا سر و کلّه‌اش پیدا شد، فوری بفرست‌ش به دفترِ من!

  اگر او را دیدی، بگو روغن‌ش را که وعده کرده بود یادش نرود!

  Sadeq Hedajat (20^th Century AD)

  نشاط عمر باشد تا چهل سال

  چهل آمد، فرو ریزد پر و بال

  Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

  اگر بمرد عدو، جایِ شادمانی نیست

  که زندگانیِ ما نیز جاودانی نیست

  Saadi (12^th and 13^th Century AD)

  گر از بنده لغوی شنیدی، مرنج!

  جهان‌دیده بسیار گوید دروغ

  Saadi (12^th and 13^th Century AD)

• Potential future imperfective, with the pattern of indicative past imperfective (see 14•۱•b.):

  سرزده به بخش برو! اگر پرستاران اصولِ بهداشتی را به انـدازه‌یِ لا‌زم رعایت نمی‌کردند، به آن‌ها گوش‌زد کن!

• Potential future progressive, with the pattern of indicative past progressive (see 14•۱•c.):

  اگر غذا داشت سر می‌رفت، زیرش را خاموش کن!

In a similar manner, the following verb phrases are generated:

• Potential pre-future with the pattern of indicative pre-past:

  برو یک سری به ماشین بزن! اگر روغن‌ش کم شده بود، یک کمی سرش بریز!

• Potential post-future with the pattern of indicative post-past:

  اگر شاخه‌اش می‌خواست از سنگینی بشکند، هَرَس‌ش کن!

  اگر بهایِ نفت داشت به سطحِ سالِ پیش می‌رسید، من را خبر کنید!