دستورِ زبانِ پارسی

 

Das Objekt ist diejenige Satzkonstituente, auf die das Prädikat einwirkt.

a. Direktes Objekt

Das direkte Objekt unterliegt dem Vorgang, den das Prädikat bezeichnet. Prädikate, die von direkten Objekten begleitet werden, sind stets transitiv:

کتاب را از او دزدیده‌اند.

سرش را به آرامی از رویِ کتاب بر داشت.

a•a. Aufbau des direkten Objekts

Eine typische Erscheinungsform direkter Objekte ist im Persischen die Adpositionalphrase mit der Postposition /rɒ/ را (sowie in archaischen Idiomen mit der Präposition /mær/ مر oder der Zirkumposition /mær ~ rɒ/):

• Definite direkte Objekte müssen grundsätzlich als Adpositionalphrasen verwendet werden:

  چنگیز ایران را با خاک یک‌سان کرد.

  او محمود را هم دعوت کرده.

  حافظا! می خور و رندی کن و خوش باش! ولی

  دامِ تزویر مکن چون دگران قرآن را!

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  ملوکِ پیشین مر این نعمت به سعی اندوخته‌اند.

  Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  من آن‌م که در پایِ خوکان نریزم

  مر این قیمتی درِّ لفظِ دری را

  Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

  بی‌هنران مر هنرمندان را نتوانند که ببینند، هم‌چُنان که سگانِ بازاری مر سگِ صید را مشغله بر آرند و پیش‌آمدن نیارند.

  Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  Diese Regel kann aus metrischen Gründen missachtet werden:

  چون بلبل مستانه درِ بستان یافت

  رویِ گل و جامِ باده را خندان یافت

  آمد به زبانِ حـال و در گوش‌م گفت:

  «در یاب! که عمرِ رفته را نتوان یافت»

  Omar Chajjam (11. – 12. Jh. n. Chr.)

  به می سجّاده رنگین کن گرت پیرِ مغان گوید!

  که سالک بی‌خبر نبود زِ راه و رسمِ منزل‌ها

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  Lediglich (enklitische) Possessivpronomina können als definite direkte Objekte ohne Adposition (als Nominalphrasen) eingesetzt werden:

  به سختی نگه‌ش داشتم.

  In archaischen Idiomen wurden dagegen auch solche direkten Objekte in der Form von Adpositionalphrasen beobachtet:

  جهان‌دار هوشنگِ باهوش گفت:

  «بداریدشان را جدا جفت‌جفت»

  Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

• Indefinite direkte Objekte erscheinen in der Regel ohne Adposition (als Nominalphrasen). Das gilt vor allem in folgenden Fällen:
  1. Für appellativ-indefinite direkte Objekte:

     او از این راه پول در می‌آورد.

     Diese Form wird u.a. bei Aktionalobjekten ↓ beobachtet:

     این نمونه را مشاهده بفرمایید!

  2. Für Numeralphrasen mit Zählwortzahlen:

     برای‌م دو کیلو سیب خرید.

  3. Bei statischen Prädikaten:

     من سه دختر دارم.

     از من تا فردا دو گزارش می‌خواهد.

  Auf der anderen Seite müssen indefinite direkte Objekte als Adpositionalphrasen benutzt werden, wenn sie durch ihre Obermengen attribuiert sind:

  یکی از ما را به دست‌یاری بر می‌گزیند.

  دو تایشان را به سویِ خود خواند.

  In anderen Fällen ist der Einsatz der Adposition mehr oder weniger fakultativ und hängt eher davon ab, ob der Sprecher erwartet, dass die besagten Entitäten durch diese Erwähnung definit werden:

  دید موسا یک شبانی را به راه

  که‌او همی گفت: «ای خدا و ای الاه!»

  Rumi (13. Jh. n. Chr.)

  غلامی را بخرید و او را تربیتِ بسیار کرد.

  Owfi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  نگاهی به سر و روی‌م انداخت.

  اگر یک تومان خرج‌ش کرده بودی، به این روز نمی‌افتاد.

a•b. Aktionalobjekt

Um zu zeigen, dass eine Entität einem Nomen Actionis unterliegt, kann dieses (appellativ-indefinite) Nomen Actionis als zusätzliches direktes Objekt im Satz erscheinen. Ein solches direktes Objekt wird in dieser Website Aktionalobjekt genannt. Die Entität, die dem Aktionalobjekt unterliegt, erscheint im Satz ebenfalls als einfaches direktes Objekt. Somit hat das Prädikat in diesem Falle zwei direkte Objekte.

Aktionalobjekte werden nur bei Prädikaten aus einigen wenigen Infinitiven beobachtet:

• Infinitiv /kærdæn/ کردن:

  رویِ خوب‌ت آیتی از لطف (direktes Objekt) بر ما کشف (Aktionalobjekt) کرد

  زآن سبـب جز لطف و خوبی نیست در تفسیرِ ما

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  علاجِ ضعفِ دلِ ما (direktes Objekt) به لب حوالت (Aktionalobjekt) کن!

  که این مفرّحِ یاقوت در خزانه‌یِ توست

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)

• Infinitiv /dɒʃtæn/ داشتن:

  قرار و خواب (direktes Objekt) زِ حافظ طمع (Aktionalobjekt) مدار ای دوست!

  قرار چی‌ست؟! صبوری کدام؟! خواب کجا؟!

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  آیینه‌یِ سکندر جامِ می‌ست، بنگر!

  تا بر تو عرضه (Aktionalobjekt) دارد احوالِ ملکِ دارا (direktes Objekt)

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)

• Infinitiv /dɒdæn/ دادن:

  ای باد! اگر به گلشنِ احباب بگذری

  زنهار! عرضه (Aktionalobjekt) ده برِ جانان پیامِ ما (direktes Objekt)

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)

• Infinitiv /zædæn/ زدن:

  تو را (direktes Objekt) زِ کنگره‌یِ عرش می‌زنند صفیر (Aktionalobjekt)

  ندانم‌ت که در این دام‌گه چه افتاده‌ست

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)

• Infinitiv /goftæn/ گفتن:

  او زندان را (direktes Objekt) ترک (Aktionalobjekt) گفت.

• Infinitiv /færmudæn/ فرمودن:

  این نقّاشی را (direktes Objekt) مشاهده (Aktionalobjekt) بفرمایید!

---

Das einfache direkte Objekt kann getilgt und stattdessen mit Possessivgenitiv an das Aktionalobjekt angehängt werden:

به خلق و لطف توان کرد صیدِ اهلِ نظر

به دام و دانه نگیرند مرغِ دانا را

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

به رغمِ مدّعیانی که منعِ عشق کنند

جمالِ چهره‌یِ تو حجّتِ موجّهِ ماست

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

b. Benefaktivobjekt

Das Benefaktivobjekt ist das Objekt, zu dem sich der vom Prädikat bezeichnete Vorgang hin orientiert.

Persische Benefaktivobjekte erscheinen in folgenden Formen:

1. Typischerweise als Adpositionalphrase mit der Präposition /bæ/ به:

   همه چیز را به برادرم گفتم.

   برایِ این که خوش‌حـال‌م کند، گلی چید و به من داد.

   تو به من کمک‌هایِ بزرگی کرده‌ای.

   چه قیامت‌ست جانا که به عاشقان نمودی!

   رخِ هم‌چو ماهِ تابان، دلِ هم‌چو سنگِ خارا!

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   اگر آن ترکِ شیرازی به دست آرد دلِ ما را

   به خالِ هندوی‌ش بخشم سمرقند و بخارا را

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

2. Wie andere Objekte in archaischen Idiomen auch als Adpositionalphrase mit der Postposition /rɒ/ را, der Präposition /mær/ مر oder der Zirkumposition /mær ~ rɒ/ oder in Form eines (enklitischen) Possessivpronomens (ohne Adposition):

   ترکانِ پارسی‌گوی بخشندگانِ عمرند

   ساقی! بشارتی ده پیرانِ باصفا را!

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   در کویِ نیک‌نامی ما را گذر ندادند

   گر تو نمی‌پسندی تغییر کن قضا را!

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   سوداییانِ عالمِ پندار را بگو:

   «سرمایه کم کنید! که سود و زیان یکی‌ست»

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   مسعودِ سعد! دشمنِ فضل‌ست روزگار

   این روزگارِ شیفته را فضل کم نمای!

   Masud Saad Salman (11. – 12. Jh. n. Chr.)

   Relikte von dieser Form sind auch in modernen Idiomen anzutreffen:

   شمشیر را آب دادند.

   پسرم را چشم زده‌اند.

   این قدر دست‌ش نیاندازید!

   این موضوع همه چیز را تغییر داد.

   تکان‌ش نده! = او را تکان نده!

   کمک‌ش کنید! = به او کمک کنید!

3. Selten auch als Adpositionalphrase mit der Präposition /bær/ بر:

   اگر بر حـالِ ما نظر کنی، در خواهی یافت که از چه دل‌تنگ‌م.

4. Possessivgenitivphrasen, deren Nukleus das Substantiv /bæhr/ بهر oder sein Allomorph [bærɒ] برا ist:

   همه چیز را برایِ او تعریف کردم.

   استاد مطلب را موشکافانه برایِ دانش‌جویان‌ش شرح داد.

   در نامه‌ای که برای‌م نوشته بود کوشید جریان را از من پنهان کند.

   In der Umgangssprache kann auch das Substantiv /vɒse/ واسه (das Resultat der Elision aus dem Substantiv /vɒsetæ/ واسطه) als Nukleus solcher Possessivgenitivphrasen erscheinen:

   همه چیز را واسه‌اش تعریف کردم.

   استاد مطلب را موشکافانه واسه‌یِ دانش‌جویان‌ش شرح داد.

   در نامه‌ای که واسه‌ام نوشته بود کوشید جریان را از من پنهان کند.

5. In archaischen Idiomen auch als Adpositionalphrase mit folgenden Adpositionen:
   • Den Präpositionen /dær/ در und /ændær/ اندر

     از توام، ای شهره‌قمر! در من و در خود بنگر!

     که‌از اثرِ خنده‌یِ تو گلشنِ خندنده شدم

     Rumi (13. Jh. n. Chr.)

     زِ تو آیتی در من آموختن

     زِ من دیو را دیده بردوختن

     Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

   • Den Präpositionen /færɒ/ فرا, /fɒ/ فا, /hɒ/ ها und /zi/ زی:

     فرمان‌بردار نباشد که فرا پادشاه تواند گفت: «کن!» و «مکن!»

     Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

     جادویِ کمپیر از غصه بمرد

     روی و مویِ زشت فا مالک سپرد

     Rumi (13. Jh. n. Chr.)

     نرمک او را یکی سلام زدم

     کرد زی من نگه به چشم آغیل

     Hakkak Marghzi (10. Jh. n. Chr.)

   • Den Zirkumpositionen /æz ~ bær/ und /ze ~ bær/:

     به جم گفت شه: ای جهان‌شهریار!

     زِ من بنده بر بدگمانی مدار!

     Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   • Der Präposition /æbær/ ابر und den Zirkumpositionen /bær ~ bær/ und /bæ/:

     نهـاد افسرش بر سرِ خاک بر

     همی خواند نفرین به ضحّاک بر

     Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

     به دشمن برت مهربانی مباد!

     که دشمن درختی‌ست تلخ از نهـاد

     Abu-Shakur Balkhi (10. Jh. n. Chr.)

     ای سلسله‌یِ مُشک فکنده به قمر بر

     خندیده لبِ پرشکرِ تو به شکر بر!

     Masud Saad Salman (11. – 12. Jh. n. Chr.)

---

Benefikativobjekte werden im Persischen auch zum Schwören benutzt:

به جانِ مادرم سوگند می‌خورم.

شما را به خدا قسم می‌دهم.

به سرت گر همه عالم به سرم جمـع شوند

نتوان برد هوایِ تو برون از سرِ ما

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

c. Separativobjekt

Das Separativobjekt weist auf den Ausgangspunkt des vom Prädikat bezeichneten Vorgangs hin.

Separativobjekte werden im Persischen typischerweise in Form von Adpositionalphrasen mit den Präpositionen /æz/ از oder /ze/ زِ oder den Zirkumpositionen /æz ~ rɒ/ und /ze ~ rɒ/ verwendet:

من می‌دانم تو این حرف‌ها را از چه کسی یاد گرفته‌ای.

از شما خواهش می‌کنم کمی صبر کنید.

قرار و خواب زِ حافظ طمع مدار ای دوست!

قرار چی‌ست؟! صبوری کدام؟! خواب کجا؟!

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

Wie andere Objekte erscheinen Separativobjekte in archaischen Idiomen auch als Adpositionalphrase mit der Postposition /rɒ/ را, der Präposition /mær/ مر oder der Zirkumposition /mær ~ rɒ/ oder in Form eines (enklitischen) Possessivpronomens (ohne Adposition):

غرورِ حسن اجازت مگر نداد ای گل!

که پرسشـی نکنی عندلیبِ شیدا را؟!

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

d. Junktivobjekt

Das Junktivobjekt weist auf ein Verhalten oder einen Zustand gegenüber einer Entität hin.

Junktivobjekte werden in der Form von Adpositionalphrasen mit der Präposition /bɒ/ با (so wie /æbɒ/ ابا in archaischen Idiomen) verwendet:

چرا من باید همیشه با او مدارا کنم؟!

ایران و عراق با هم جنگیده‌اند.

او با من هم‌قدم شد.

من با برادرِ شما هم‌کلاس بودم.

با ورقِ آس و گنجفه آشناتر بود تا با ورقِ درس و کتاب.

Mohammad Ali Dschamalzade (19. – 20. Jh. n. Chr.)

جوانی‌ش را خویِ خوش یار بود

ابا بد همیشه به پیکار بود

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

Das Junktivobjekt ist in archaischen Idiomen auch als Adpositionalphrase mit der Präposition /bæ/ به aufgetreten:

دام من نیست به آهویِ تو لایق، بگذار

تا به دامِ سرِ زلفِ تو شکارِ تو کنم!

Saeb Täbrisi (17. Jh. n. Chr.)

e. Respektivobjekt

Wenn durch den Satz eine relative oder bedingte Eigenschaft zugewiesen wird, repräsentiert das Respektivobjekt den Bezug dieser Zuweisung. Eine Besonderheit des Persischen ist, dass diese bedingte Eigenschaft immer vom Prädikativ präsentiert wird, nicht vom Prädikat.

Respektivobjekte werden in folgenden Formen beobachtet:

1. Possessivgenitivphrasen, deren Nukleus das Substantiv /bæhr/ بهر oder sein Allomorph [bærɒ] برا ist:

   این وزنه برایِ تو خیلی سنگین‌ست.

   برای‌ش باور کردنِ این موضوع مشکل‌ست.

   In der Umgangssprache kann auch das Substantiv /vɒse/ واسه (das Resultat der Elision aus dem Substantiv /vɒsetæ/ واسطه) als Nukleus solcher Possessivgenitivphrasen erscheinen:

   این وزنه واسه‌ات خیلی سنگین‌ست.

   In archaischen Idiomen können solche Possessivgenitivphrasen auch als Adpositionalfokusse der Präpositionen /æz/ از und /ze/ ز oder den Zirkumpositionen /æz ~ rɒ/ und /ze ~ rɒ/ erscheinen:

   نیکو بود از برایِ معده

   قوّت یابد از او جگر هم

   Youssefi Tabib (16. Jh. n. Chr.)

2. In Form eines (enklitischen) Possessivpronomens (ohne Adposition):

   هر چه تشویق‌ش می‌کنند کم‌ش‌ست. = هر چه تشویق‌ش می‌کنند برایِ او کم‌ست.

   رفتم، که مباد بی تو خوش یک نفس‌م

   وز گردشِ روزگار این داغ بس‌‌م

   Azraqi Herati (11. Jh. n. Chr.)

3. Wie bei anderen Objekten, in archaischen Idiomen auch als Adpositionalphrase mit der Postposition /rɒ/ را, der Präposition /mær/ مر oder der Zirkumposition /mær ~ rɒ/:

   گل‌عذاری زِ گلستانِ جهان ما را بس

   زین چمن سایه‌یِ آن سروِ ر‌وان ما را بس

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   امّتی را یک نبی بس، ملّتی را یک کتاب

   عالمی را یک ملِک بس، لشکری را یک امیر

   Mu’izzi (11. – 12. Jh. n. Chr.)

4. In archaischen Idiomen auch als Adpositionalphrase mit den Präpositionen /bær/ بر und /æbær/ ابر:

   مگر رنجِ سرما بر او بس نبود

   که جورِ سپهر انتظارش فزود؟!

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

f. Possessivobjekt

Das Possessivobjekt kommt in archaischen Idiomen des Persischen vor. Es weist auf eine Entität hin, der eine Nominalphrase im Satz zugehört. Es erscheint in folgenden Formen:

1. Als Adpositionalphrase mit der Postposition /rɒ/ را, der Präposition /mær/ مر oder der Zirkumposition /mær ~ rɒ/:

   عنقا شکار می‌نشود، دام باز چین!

   که این جا همیشه باد به دست‌ست دام را

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   (= که این جا همیشه باد به دستِ دام‌ست.)

   فقرِ ظاهر مبین! که حافظ را

   سینه گنجینه‌یِ محبّتِ توست

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   (= که سینه‌یِ حافظ گنجینه‌یِ محبّتِ توست.)

   ساقیا! بر خیز و در ده جام را!

   خاک بر سر کن غمِ ایّام را!

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   (= خاک بر سرِ غمِ ایّام کن!)

   با دل‌آرامی مرا خاطر خوش‌ست

   که‌از دل‌م یک‌باره برد آرام را

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   (= با دل‌آرامی خاطرِ من خوش‌ست که ….)

   سبـب مپرس که: «چرخ از چه سفله‌پرور شد؟»

   که کام‌بخشیِ او را بهانه بی‌سببـی‌ست

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   (= که بهانه‌یِ کام‌بخشیِ او بی‌سببی‌ست.)

2. In Form eines (enklitischen) Possessivpronomens (ohne Adposition):

   خواب‌م بشد از دیده در این فکر جگرسوز

   که: «آغوشِ که شد منزلِ آسایش و خواب‌ت؟»

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   (= خواب در این فکر جگرسوز از دیده‌ام بشد.)

   خواهم که پیش میرم‌‌ت، ای بی‌وفا طبیب!

   بیمار باز پرس! که در انتظارم‌‌ت

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   (= می‌خواهم که پیش‌ت بمیرم … که در انتظارت‌م.)

Die oberen Beispiele könnten vermuten lassen, dass es sich dabei um den topikalisierten Modifikator einer Possessivgenitivphrase handelt (siehe 15•d.). Doch der Einsatz von Possessivobjekten mit Suppletiv-Verben oder Verbalphrasen des Infinitivs /budæn/ بودن weist auf ihre Selbstständigkeit hin:

بنال بلبل، اگر با من‌ت سرِ یاری‌ست!

که ما دو عاشقِ زاریم و کارِ ما زاری‌ست

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

(= اگر تو سرِ یاری با من داری.)

مسلمانان! مرا وقتی دلی بود

که با وی گفتمی گر مشکلی بود

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

(= من وقتی دلی داشتم که ….)

Wie diese Beispiele zeigen, kann man das Possessivobjekt hier nicht in einen Modifikator umwandeln.

Relikte von Possessivobjekten werden in modernen Idiomen sehr selten beobachtet:

بهرام دوازده سال‌ش‌ست. (= بهرام دوازده سال دارد.)

(Das Substantiv بهرام ist dabei topikalisiert, siehe 15•d..)