دستورِ زبانِ پارسی

The subjunctive mood refers to a process or a certain state, whenever the speaker does not believe that it is taking place or does exist. In Persian, the subjunctive mood is applied in the following cases:

1. In subordination with modal verbs (see 18•۲•e•a. and 18•۲•e•b.):

   باید زودتر از این‌ها با او رو به رو می‌شدیم.

2. In subordination with conditional clauses (see 18•۴•f.):

   اگر می‌توانست، ایران را با خاک یک‌سان می‌کرد.

3. In order to express impossible or implausible wishes (see 18•۲•c.):

   ای کاش سر از خوابِ گران بر می‌داشت.

   دل‌م می‌خواست می‌شد سری به او بزنیم.

4. In archaic idioms, in order to report dreams:

   چنین دید در خواب، که‌از پیشِ تخت

   برستی یکی خسروانی‌درخت

   شهنشاه را دل بیاراستی

   می و رود و رامش‌گران خواستی

   ابا وی بر آن گاهِ آرام و ناز

   نشستی یکی تیزدندان‌گراز

   نشستیّ و می‌خوردن آراستی

   می از جامِ نوشین‌ر‌وان خواستی

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   چنین دید گوینده یک شب به خواب

   که یک جامِ می داشتی چون گل‌آب

   دقیقی زِ جایی پدید آمدی

   بر آن جامِ می داستان‌ها زدی

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   دیدم به خواب دوش که ماهی بر آمدی

   که‌از عکسِ رویِ او شبِ هجران سر آمدی

   Hafez (14^th Century AD)

a. General Subjunctive

Verb phrases in the general subjunctive have the same syntax for all “primary tenses” (past, present and future).

Predominantly in modern idioms, the patterns of verb phrases in the indicative past imperfective are also used for the general subjunctive (see 14•۱•b.):

اگر الاغ او را نمی‌دید (past) ، شاید اصلاً توجّهی به او نمی‌کرد (past).

Bozorg Alavi (20^th Century AD)

اگر نمی‌توانستم (present) ، داوطلب هم نمی‌شدم (present).

اگر زرنگ بودم (present) ، شاید سالِ آینـده در کنکور شانسی داشتم (future).

Verb phrases from the verbal roots /bu/ (infinitives /budæn/ بودن and /bodæn/ بدن) and /dɒʃ/ (infinitive /dɒʃtæn/ داشتن) can also be applied having the proclitical adverb /mi-/ می:

اگر زرنگ می‌بودم ، شاید سالِ آینـده در کنکور شانسی می‌داشتم.

چاک‌پیراهنی اگر می‌بود

به تو ای صبح می‌نمودم من

Omid Esfahani (18^th and 19^th Century AD)

دل نهـادِ نفسِ جسم نمی‌شد صائب!

دلِ سرگشته اگر راه به جایی می‌داشت

Saeb Tabrizi (17^th Century AD)

---

In archaic idioms, verb phrases in the general subjunctive are normally used (for differentiation) with the verbal inflectional suffix /-i/:

به جانِ او که گرَم دست‌رس به جان بودی

کمینه پیش‌کشِ بندگان‌ش آن بودی

Hafez (14^th Century AD)

من بنده را به شعر بسی دست‌گه نبود

زین پیش، ور نه مدحِ تو ‌می‌گفتمی به جان

Farrukhi Sistani (10^th and 11^th Century AD)

The following points are notable here:

1. The proclitical adverb /mi-/ می is often waived in this case:

   گر سر برون کردی مه‌ش روزی زِ قرصِ آفتاب

   ذرّه به ذرّه در هوا لیلیّ و مجنون آمدی

   Rumi (13^th Century AD)

   نزادی مرا کاشکی مادرم

   نگشتی سپهرِ بلا بر سرم

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   اگر من پذیرفتمی تاج و تخت

   نبودی تو را این بزرگیّ و بخت

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   کاش آنان که عیبِ من گفتند

   روی‌ت ای دل‌ستان بدیدندی

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

   گر آن‌ها که می‌گفتمی کردمی

   نکوسیرت و پارسا بودمی

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

2. It is notable that not only the other verbal inflectional affix /-i/ (for the 2^nd person singular), but also the verbal inflectional affix /-æm/ (for the 1^st person singular) is deleted in front of this verbal inflectional suffix /-i/:

   اگر من نرفتی (۱^st person singular) به مازندران

   به گردن برآورده گرزِ گران

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   همه روز ماکان متأسّف بود که: «من طاهر بدیدی (۱^st person singular) تا خدمتی کردمی.»

   Shams Ghais Razi (12^th and 13^th Century AD)

   اگر من هراسان شدی (۱^st person singular) در سخن

   نماندی مرا در جهان هیچ بن

   From the book “Timor-Nameh” of Hatefi Khargerdi (16^th Century AD)

3. Grammaticalized possessive pronouns in the plural can appear as subjunctive inflectional suffixes in front of the verbal inflectional affix /-i/:

   اگر شایستی، همه به یک بار برفتمانی (۱^st person plural) تا زود به خدمتِ شاه رسیدمانی (۱^st person plural) و این بندیان را با خود ببردیمی.

   From the book “Samak Ayyar” of Faramarz Khodadad (12^th Century AD)

   اگر بایستی، چون شما را ناسپاسی معلـوم شد، غوغا نکردتانی (۳^rd person plural).

   Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

4. The verbal inflectional affix /-i/ can generate verb phrases in the general subjunctive from some in the (general) indicative present:

   این تن اگر کم تندی /tænædi/، راهِ دل‌م کم زندی /zænædi/

   راه شدی تا نبدی این همه گفتار مرا

   Rumi (13^th Century AD)

   با لبِ دم‌سازِ خود گر جفتمی /ʤoft-æmi/

   هم‌چو نی من گفتنی‌ها گفتمی

   Rumi (13^th Century AD)

   باید که کارِ تو از این بهترستی /behtær-æsti/.

   Balami (10^th Century AD)

   بر خوانِ شیران یک شبی بوزینه‌ای هم‌راه شد

   استیزه‌رو گر نیستی /nisti/، او از کجا، شیر از کجا؟!

   Rumi (13^th Century AD)

   چون دو رخِ او گر قمرستی /ɣæmær-æsti/ به فلک بر

   خورشید یکی ذرّه زِ نورِ قمرستی /ɣæmær-æsti/

   Onsuri (10^th and 11^th Century AD)

   جهان‌دار اگر نیستی /nisti/ تنگ‌دست

   مرا بر سرِ گاه بودی نشست

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   کاشکی اندر جهان شب نیستی /nisti/

   تا مرا هجرانِ آن لب نیستی /nisti/

   Daqiqi (10^th Century AD)

b. Subjunctive Progressive

Verb phrases in both the subjunctive past progressive and the subjunctive present progressive have the same syntax:

نه! اگر آن زمان که تو رسیدی داشت باران می‌آمد(present)، ناودان دوباره سروصدا راه می‌انداخت.

نه! اگر الان داشت باران می‌آمد(present)، ناودان دوباره سروصدا راه می‌انداخت.

As the examples above illustrare, the patterns of verb phrases in the indicative past progressive are applied for the subjunctive progressive (see 14•۱•d.). Please note that the constituents of such verb phrases are in the subjunctive, not in the indicative.

c. Subjunctive Pre-Past and Pre-Present

Patterns of the indicative pre-past are used for verb phrases in the subjunctive pre-past, as well as the pre-present (see 14•۱•f.):

اگر به خانه رسیده بود (pre-present)، حتماً به من یک زنگی می‌زد.

اگر هنوز نمرده بود (pre-past)، بیمارستان را خبر می‌کردم.

The conjugating constituents are verb phrases in the (general) subjunctive past. Therefore, they also can appear in archaic idioms with the verbal inflectional suffix /-i/:

اگر به دشمنی آورده بودندی، او را بی‌بنـد و زندان نداشتندی.

From the book “Samak Ayyar” of Faramarz Khodadad (12^th Century AD)

d. Subjunctive Post-Past and Post-Present

Verb phrases in the subjunctive post-past and post-present are generated by means of the patterns of the indicative post-past (see 14•۱•g.):

اگر غذا داشت سر می‌رفت (post-past)، حتماً برادرم متوجّه می‌شد.

اگر می‌خواست فاسد شود (post-present)، حتماً بویِ بد می‌داد.