دستورِ زبانِ پارسی

Conjunction (category symbol: Con) is a grammatical morpheme which is used to combine two phrases to a new phrase.

Phrases which are generated by means of a conjunction are called syndetons. Syndetons can be noted in Persian in the following forms:

A coordination can have more than two conjuncts which are connected to each other using conjunctions. In this case, one is confronted with a polysyndeton:

ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند

تا تو نانی به کف آریّ و به غفلت نخوری

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

Most conjunctions are generated by means of grammaticalization of other morphemes. Persian conjunctions are discussed in this chapter.

a. Conjunctions for the Genitive

The relative pronoun /hja/ can semantically generate a belonging relationship between two noun phrases in Old Persian: /kɒra hja mana/ (= «لشکرِ من»، «لشکری که از من‌ست»).

This relative pronoun had been grammaticalized to an enclitical conjunction /-i/ in Middle Persian, which has been attached to the nucleus of the genitive phrase: /ɒp-i seːp/ (= «آبِ سیب»)

One can state the hypothesis that /-i/ is in this case a type of postposition or article and not a conjunction. However, analyzing other Iranian languages in which the modifier is set in front of the nucleus shows that the enclitical /-i/ keeps its position between these constituents and acts like a conjunction:

• Tati: /siv-i bɒq/ (= «باغِ سیب»)
• Sangsari: /bəre-i ɐsb/ (= «اسبِ برادر»)

This conjunction is still applied in many Persian idioms (mainly in the eastern idioms). The possessive genitive phrase /ɒs-i ɒb/ آسیاب is even still used in the standard language of Iran (see 2•e.).

However, the enclitical conjunction /-i/ is exchanged with its allomorph [-e] in the standard language of Iran, as well as in many other idioms: /kɒr-e sængin/ کارِ سنگین

---

This derivation of the conjunction /-e/ from /-i/ and /hja/ explains the following phonological features:

1. If the conjunction /-e/ is places after any vowel except /o/ and /i/, the consonant /j/ must be set as an epenthesis:

   کالایِ اساسی، بویِ گل، خانه‌یِ کوچک

   این نه‌یِ تو چه معنی‌ای می‌دهد؟

   فغان از این غُرابِ بین و وایِ او

   که در نوا فکندمان نوایِ او

   Manuchehri (10^th and 11^th Century AD)

   بویِ جویِ مولیان آید همی

   یادِ یارِ مهربان آید همی

   Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

   صافیِ انگور به می‌خانه رفت

   چون که اجل خوشه‌یِ تن را فشرد

   Rumi (13^th Century AD)

   تابِ بنفشه می‌دهد طرّه‌یِ مشک‌سایِ تو

   پرده‌یِ غنچه می‌درد خنده‌یِ دل‌گشایِ تو

   Hafez (14^th Century AD)

   ´This rule is disregarded in some archaic idioms:

   و میانِ دو ابرو و پیشانیِ ایشان را رنگ بسته بودی بر مثالِ زانوِ گوسفندان.

   From the book “ترجمه‌یِ تفسیرِ تبری” (۱۰^th Century AD)

   The conjunction can be deleted after preceding the epenthesis /j/, owing to metrical conformation:

   چون خدا خواهد که پرده‌ی کس /pærdej kæs/ دَرَد

   میل‌ش اندر طعنه‌یِ پاکان بَرَد

   Rumi (13^th Century AD)

2. The phoneme string /jj/ can be applied after the vowel /i/ as epenthesis, owing to metrical conformation:

   صوفیِّ ما /sufijj-e mɒ/ که توبه زِ می کرده بود دوش

   بشکست توبه تا درِ می‌خانه دید باز

   Hafez (14^th Century AD)

3. If the conjunction /e/ is set after the vowel /o/, the epenthesis /j/ can be applied:

   جویِ دوسر، جوِ دوسر

b. The Conjunction /o/ و

This conjunction is applied in the syntax of copulative coordination (see 9•a•a. and 17•a.).

فریاد! که از شش جهت‌م راه ببستند

آن زلف و رخ و خال و خط و عارض و قامت

Hafez (14^th Century AD)

برفت و طبعِ خوش‌باشم حزین کرد

برادر با برادر کی چُنین کرد؟!

Hafez (14^th Century AD)

The following phonological features are notable here:

1. If it is positioned after a vowel except /u/ and /i/, it appears in the form of the allomorph [vo]:

   جلو و عقب /ʤelo vo æɣæb/

   نه و آره /næ vo ɒre/

   خانه و کاشانه /xɒne vo kɒʃɒne/

   بیا و /biɒ vo/ کشتیِ ما در شطِ شراب انداز!

   غریو و غلغله در جانِ شیخ و شاب انداز!

   Hafez (14^th Century AD)

2. If it comes to a stop after the preceding conjunct (for example, if the conjunction /o/ و is placed at the begin of a verse), this conjunction occurs as its allomorph [væ]:

   و دیگر که گیتی ندارد درنگ

   سرایِ سپنجی چه پهن و چه تنگ

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   Mainly owing to metrical conformation, the vowel /æ/ can be elided from this allomorph in front of vowels. This conjunction appears in this case proclitically:

   بیا وز /v-æz/ نکهتِ این طیبِ امّید

   مشامِ جان معطّر ساز جاوید!

   Hafez (14^th Century AD)

   وفا و مهر نکو باشد ار بیاموزی

   وگر نه /v-ægær næ/ هر که تو بینی ستمگری داند

   Hafez (14^th Century AD)

3. The phoneme string /jj/ can be used as an epenthesis after the vowel /i/, owing to metrical conformation:

   دیده‌یِ سعدیّ و /sæʔdijj o/ دل هم‌راهِ توست

   تا نپنداری که تنها می‌روی

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

c. Grammaticalized Interrogative Pronouns as Conjunctions

Grammaticalization of interrogative pronouns is the most common method to generate conjunctions in Indo-European languages.

c•a. The Conjunction /ke/ (/ki/) که، کی (from the Interrogative Pronoun که، کی)

This conjunction can be found very frequently because of its role in the subordination of inflectional phrases in Persian, whereas the allomorph [ki] کی appears mainly in archaic idioms. It is used in the following cases:

• ۱۸. Subordination of Inflectional Phrases:

  من که شب‌ها رهِ تقوا زده‌ام با دف و چنگ

  این زمان سر به ره آرم؟ چه حکایت باشد؟!

  Hafez (14^th Century AD)

  زیرا که آن سرایزذست کی بذآن آگاه کنذ آن کس را خواهذ از اولیاءِ او.

  Abu Yaghub Sagzi (10^th Century AD)

• ۱۸•۴•a. Temporal Clause:

  نزدیکِ در که رفت ، غرّشِ باد به وحشت‌ش انداخت.

  Bozorg Alavi (20^th Century AD)

• ۱۸•۴•d. Causal Clause:

  برو ای طبیب‌م از سر، که خبر زِ سر ندارم!

  به خودم دمی رها کن، که زِ خود خبر ندارم!

  Hafez (14^th Century AD)

• ۱۸•۴•e. Final Clause:

  سینه‌اش را پیش کشید که عمیق‌تر نفس بکشد.

  Bozorg Alavi (20^th Century AD)

• ۱۷•d. Escalative Coordination of Inflectional Phrases:

  به نزدِ من مهِ من سرو و ماهِ مطلق نیست

  که سروِ غالیه‌زلف‌ست و ماهِ مشکین‌خال

  Suzani Samarqandi (12^th Century AD)

• ۱۷•e. Causal Coordination of Inflectional Phrases:

  چه بودت – گر نه دیوت راه گم کرد –

  که بی موزه درون رفتی به گلزار؟

  Nasir Khusraw (11^th Century AD)

• ۱۷•f. Progressive Coordination of Inflectional Phrases:

  برای‌م چای می‌ریخت که در باز شد و عارف وارد شد.

  Sadeq Hedajat (20^th Century AD)

• After Conjunctions Generated by means of Grammaticalization of Prepositions ↓.
• After Conjunctions Generated by means of Grammaticalization of Adverbs ↓.

---

The vowel can be elided from this conjunction mainly owing to metrical conformation. In this case, the conjunction is used proclitically:

یا رب! این نودولتان را بر خرِ خودشان نشـان!

که‌این /k-in/ همه ناز از غلامِ ترک و استر می‌کنند

Hafez (14^th Century AD)

آسمان گو: «مفروش این عظمت! که‌اندر /k-ændær/ عشق

خرمنِ مه به جوی، خوشه‌یِ پروین به دو جو!»

Hafez (14^th Century AD)

This elision is also noted when the conjunction is placed at the end of a verse. In this case, it is applied enclitically:

نیکو ثمرش ایراک /irɒ-k/

مردم به جز ثمر نیست

Nasir Khusraw (11^th Century AD)

حاجی تو نیستی! شترست، از برایِ آنک /ɒn-k/

بی‌چاره خار می‌خورد و بار می‌برد

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

c•b. The Conjunction /koʤɒ/ کجا (from the Interrogative Pronoun کجا)

This conjunction can only be found in archaic idioms, and is used in the following cases:

• ۱۸. Subordination of Inflectional Phrases:

  حکمت آبی‌ست کجا مرده بدو زنده شود

  حکما بر لبِ این آب مبارک‌شجرند

  Nasir Khusraw (11^th Century AD)

• ۱۸•۴•d. Causal Clause:

  به رامین گفت: «خیز ای یار و بگریز!

  کجا از دشمنان نیکوست پرهیز

  Fakhroddin Asad Gorgani (11^th Century AD)

c•c. The Conjunction /ʧe/ چه (from the Interrogative Pronoun چه)

This conjunction is applied in the following cases:

• ۱۸•۴•d. Causal Clause:

  این تدبیر بابتِ خردمندان نیست، چه خردمند قصدِ دشمن بر وجهی کند که در آن خطری نباشد.

  Nasrollah Monshi (12^th Century AD)

• ۱۷•b. Disjunctive Coordination of Inflectional Phrases:

  چو آهنگِ رفتن کند جانِ پاک

  چه بر تخت مردن، چه بر رویِ خاک

  Saadi (12^th and 13^th Century AD)

• After the conjunction /ægær/ اگر ↓ in the concessive clause (see 18•۴•g.):

  اگر چه عرضِ هنر پیشِ یار بی‌ادبی‌ست

  زبان خموش، ولیکن دهان پر از عربی‌ست

  Hafez (14^th Century AD)

---

One notes in Persian that the conjunction /ʧe/ چه is used after the adpositional phrase /ʧon ɒn/ چنان instead of the conjunction /ke/ که:

بکش چنان چه تو دانی، که بنده را نرسد

خلافِ آن چه خداوندگار فرماید

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

It can also be found in the syntax of conditional clauses (see 18•۴•f.):

اگر چنان چه بهتر شوم، تو را سد چوب بزنم، تا این سخن چرا گفتی

From the book “Modjmal Ottavarikh va alghesas” (۱۲^th Century AD)

It appears that it is not an independent conjunction, but rather an allomorph of the conjunction /ke/ که, generated by means of perseverative assimilation into the adpositional phrase /ʧon ɒn/ چنان.

c•d. The Conjunction /ʧænd/ چند (from the Interrogative Pronoun چند)

This conjunction is applied in the following cases:

• ۱۸•۴•c. Limitative Clause in archaic idioms:

  دانا همیشه قوی بود، چند هوا بر او غالب نگردد.

  From the book “Tarikh Sistan” (۱۱^th Century AD)

• ۱۸•۴•g. Concessive Clause after the conjunction /ægær/ اگر ↓ (and its allomorphs):

  اگر چند فرزند چون دیو زشت

  بود نزدِ مادر چو حورِ بهشت

  Asadi Tusi (11^th Century AD)

  هر چند پیر و خسته‌دل و ناتوان شدم

  هر دم که یادِ رویِ تو کردم جوان شدم

  Hafez (14^th Century AD)

d. Grammaticalized Prepositions as Conjunctions

These conjunctions can be found in Persian with adverbial clauses (see 18•۴.).

The prepositional derivation of this conjunctions can also explain why they can be often followed additionally by the conjunction /ke/ که (similar to the patterns of subordinate clause as prepositional focus, see 18•۳.).

d•a. The Conjunction /tɒ/ تا (from the Preposition تا)

This conjunction precedes the following adverbial clauses:

• ۱۸•۴•a. Temporal Clause with punctual predicate. This application states that the action of the predicate occurred or occurs directly after another (also punctual) action:

  تا می‌خواهد آن را بگیرد، باز لیز می‌خورد و از چنگ‌ش فرار می‌کند و ناپدید می‌شود.

  Mohammad-Ali Jamalzadeh (19^th and 20^th Century AD)

• ۱۸•۴•b. Origative Clause:

  تا عهدِ تو در بستم، عهدِ همه بشکستم

  بعد از تو روا باشد نقضِ همه پیمان‌ها

  Saadi (12^th and 13^th Century AD)

• ۱۸•۴•e. Final Clause:

  خیلی ساده آمده بود، تا با دو تا مرد حرفی زده باشد.

  Jalal Al-e Ahmad (20^th Century AD)

d•b. The Conjunctions /ʧon/ (/ʧun/) چون and /ʧo/ چو (from the Prepositions چون and چو)

These conjunctions are set in front of the following adverbial clauses, whereas the conjunction /ʧo/ چو is used only in archaic idioms:

• ۱۸•۴•d. Causal Clause:

  چون که مومن آینه‌ی مومن بود

  رویِ او زآلودگی ایمن بود

  Rumi (13^th Century AD)

  چو جانِ پاک جاویدان بماند

  بماند نامِ بد تا جان بماند

  Fakhroddin Asad Gorgani (11^th Century AD)

• ۱۸•۴•a. Temporal Clause in archaic idioms:

  چون که نه مشغولِ کارِ خویش بُوی

  بادِ عمل چون ز سر برون نهلی؟

  Nasir Khusraw (11^th Century AD)

  چو آفتابِ می از مشرقِ پیاله بر آید

  ز باغِ عارضِ ساقی هزار لاله بر آید

  Hafez (14^th Century AD)

d•c. The Conjunctions /mægær/ مگر and /ellɒ/ الاّ (from the Prepositions مگر and الاّ)

These conjunctions are used in conditional clauses with a negative meaning, i.e. if the conditional clause describes the condition in which the main clause is not valid (see 18•۴•f.):

هر غریبی که به شهرِ ایشان اندر شود، روزی سه بار طعام برند او را، مگر که مخالفتی کند به مذهب با ایشان.

From the book “Hodud Olalam” (۱۰^th Century AD)

من مهره‌یِ مهرِ تو نریزم

الاّ که بریزد استخوان‌م

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

e. Grammaticalized Adverbs as Conjunctions

These conjunctions appear to be derived from disjunctive adverbials and have a considerable similarity in their usage areas in spite of their different etymology (see below). These conjunctions can also be optionally followed by the conjunction /ke/ که (see above).

e•a. The Conjunction /jɒ/ یا (from the Adverb یا)

This conjunction is applied in the following cases:

• ۹•a•b. and 17•b. Disjunctive Coordination:

  مُردم زِ اشتیاق و در این پرده راه نیست

  یا هست و پرده‌دار نشـان‌م نمی‌دهد

  Hafez (14^th Century AD)

  چشمِ تو خواب می‌رود یا که تو ناز می‌کنی؟

  نی! به خدا که از دغل چشم فراز می‌کنی

  Rumi (13^th Century AD)

• ۱۸•۴•f. Conditional Clause in /jɒ næ/ یا نه (= “if not”, short form of “if it is /was not the case”) in archaic idioms:

  میانِ هر دو کتف می‌باید زد تا فرو رود، یا نه تدبیرِ قی باید کرد.

  Attar Nishapuri (12^th and 13^th Century AD)

e•b. The Conjunction /ægær/ اگر (from the Adverb اگر)

The Application of this conjunction can be found in the following cases:

• ۹•a•b. and 17•b. Disjunctive Coordination in archaic idioms:

  هر چند از آن شراب و اگر آب فرو کردندی، هیچ کم نیامدی.

  From the book “Modjmal Ottavarikh va alghesas” (۱۲^th Century AD)

  چنین گفت با خویش‌تن رشنواد

  که: «این بانـگ رعدست، اگر تندباد»

  Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

• ۱۸•۴•f. Conditional Clause:

  اگر آن ترکِ شیرازی به دست آرد دلِ ما را

  به خالِ هندوی‌ش بخشم سمرقند و بخارا را

  Hafez (14^th Century AD)

• ۱۸•۴•g. Concessive Clause:

  جملـه سخنِ ایشان شرحِ احادیث و قرآن دیدم و خود را در این شغل افکندم، تا اگر از ایشان نیستم باری خود را با ایشان تشبه کرده باشم.

  Attar Nishapuri (12^th and 13^th Century AD)

  اگر چه عرضِ هنر پیشِ یار بی‌ادبی‌ست

  زبان خموش، ولیکن دهان پر از عربی‌ست

  Hafez (14^th Century AD)

---

This conjunction also appears (owing to metrical conformation) in the form of its allomorphs [gær] گر and [ær] ار:

بر همگان گر زِ فلک زهر ببارد همه شب

من شکر اندر شکر اندر شکر اندر شکرم

Rumi (13^th Century AD)

ساقی ار باده از این دست به جام اندازد

عارفان را همه در شربِ مدام اندازد

Hafez (14^th Century AD)

The only case where the allomorph [gær] گر is also used not owing to metrical conformation (in prose and in modern idioms), is in front of the concessive clause (in /gær ʧe/ گر چه).

Another allomorph of /gær/ (/ær/) precedes also concessive clauses, namely [hær] هر (in /hær ʧænd/ هر چند, see 18•۴•g.):

هر چند که بسیار و درازست سخن‌هات

چون خوب و خوش‌ست آن، نه درازست و نه بسیار

Nasir Khusraw (11^th Century AD)

f. The Conjunction /bæl/ بل

This conjunction is derived from the Arabic /bal/, and is also used in archaic idioms of Persian owing to the Arabic pattern in the escalative coordination (see 17•d.):

گر بهشتی تشنه باشد روزِ حشر

او بهشتی نیست، بل خود کافرست

Nasir Khusraw (11^th Century AD)

However, it is mainly composed with the conjunction /ke/ که (= /bæl-ke/ بلکه) and is applied in the following cases:

• ۱۷•d. Escalative Coordination of Inflectional Phrases, presumably to differentiate this case from other applications of the conjunction /ke/ که:

  اسـمِ شب را دو بار، بلکه سه بار

  می‌کنم از برایِ تو تکرار

  Hadi Khorsandi (20^th and 21^st Century AD)

• ۱۸•۴•d. Causal Clause, to express that the agent of the main clause only considers the validity of the causal clause possible (and not certain), and executes the process regardless:

  بی‌تابیِ دل کُشت مرا، چی‌ست ندانم

  یک بار بیا، بلکه تمنّایِ تو باشد!

  Mohammad Saeed Ashraf (17^th Century AD)

• ۱۸•۴•e. Final Clause, if the agent of the main clause only aims to achieve the final clause by means of his action:

  به هر دری زدم، بلکه پیدای‌ش کنم.