۷•۷. Interrogative Pronouns

Interrogative pronouns are used in constituent interrogatives, in order to inquire about a certain entity or its modality.

Contents
a. The Interrogative Pronoun /ʧe/ (/ʧi/) چه، چی ↓ b. The Interrogative Pronoun /ke/ (/ki/) که، کی ↓ c. The Interrogative Pronoun /koʤɒ/ کجا ↓ d. The Interrogative Pronoun /kæj/ کی ↓ e. The Interrogative Pronoun /kodɒm/ کدام ↓ f. The Interrogative Pronoun /ʧænd/ چند ↓ g. The Interrogative Pronoun /ʧun/ چون ↓

a. The Interrogative Pronoun /ʧe/ (/ʧi/) چه، چی

The interrogative pronoun /ʧe/ چه can accompany noun phrases as a determiner.

The following points must be noted about such interrogative determiner phrases:

They are always indefinite.
They are always in the 3^rd person.
Their number corresponds with the number of their determinative focuses.
They can be used in blank form or with the enclitical article /-i/.

For example:

سربازان چه کسانی /ʧe kæsɒn-i/ را دستگیر کرده‌اند؟

با چه چیزی /ʧe ʧiz-i/ می‌توان او را فریب داد؟

چه فایده /ʧe fɒjede/ دارد که همه‌یِ پول‌مان را خرج کنیم؟

It seems that the following interrogative determiner phrases are always used in blank form (without the enclitical article /-i/). In such cases, the interrogative pronoun /ʧe/ چه is grammaticalized in the modern language, and most speakers consider it proclitic:

/ʧe-ɣædr/ (/ʧe-ɣædær/) چقدر:
سیر یک روز طعنه زد به پیاز

که: «تو مسکین چقدر /ʧe-ɣædr/ بدبویی»

Parvin E’tesami (20^th Century AD)

تا شبِ او را چقدر /ʧe-ɣædær/ قدر هست

زهره‌یِ شب‌سنجِ ترازو به دست

Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)
/ʧe-gunæ/ چگونه:
مَهی گذشت که بر دستِ من نیامد می

چگونه باشم از این پارساتر و بهتر؟!

Farrukhi Sistani (10^th and 11^th Century AD)
/ʧe-sɒn/ چه سان، چسان:
مر مرا شکّر چه سان وعده کنی

گرْت سنگ‌ست ای پسر در آستین؟!

Nasir Khusraw (11^th Century AD)
/ʧe-tævr/ چطور:
برادرتان چطور با شما تماس گرفت؟
/ʧe-ʤur/ چه جور:
او را چه جور راضی کردی؟
/ʧe-kɒr/ چه کار, if it is used as a direct object of verbs of the infinitives /kærdæn/ کردن and /dɒʃtæn/ داشتن:
جواب داد که: «من ملک الموت‌م.» گفت: «چه کار کنی؟» گفت: «جانِ تو بر کنم.».

Abueshagh Nishapuri (11^th Century AD)

گنجی که چنین حصار دارد

نقّاب در او چه کار دارد؟

Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

Consecutively, /ʧe-kɒr/ چه کار can also be applied as a subject with possessive objects:

با دوات و قلم و شعر چه کار‌ست تو را؟

خیز و بر دار تش و دستره و بیل و پشنگ!

Eskafi Ghaznavi (11^th Century AD)

ماه را با زُفتی و زاری چه کار؟

در پیِ خورشید پوید سایه‌وار

Rumi (13^th Century AD)

If such an interrogative determiner phrase does not refer to people, time periods or places, its determinative focus can be deleted (by obviative redundancy). In this case, the interrogative pronoun /ʧe/ (/ʧi/) چه، چی is nominalized, because it is the only constituent of the determiner phrase:

داری چه می‌خوانی؟

از جانِ من چی می‌خواهی؟

دنبالِ چه می‌گردی؟

برایِ چی با او دعوا کردی؟

رقیب‌م سرزنش‌ها کرد که: «از این باب رخ بر تاب!»

چه افتاد این سرِ ما را که خاکِ در نمی‌ارزد؟

Hafez (14^th Century AD)

If this interrogative pronoun refers to several entities, it must become pluralized. This process generates the interrogative pronoun /ʧehɒ/ (/ʧihɒ/) چه‌ها، چی‌ها (generated by attaching the suffix /-hɒ/ to the interrogative pronoun /ʧe/ (/ʧi/) چه، چی):

گردون زِ شفق چه‌ها گرفته؟

زالی بر مو حنا گرفته

Zolali Khansari (17^th Century AD)

صبا! بگو که چه‌ها بر سرم در این غمِ عشق

زِ آتشِ دلِ سوزان و دودِ آه رسید

Hafez (14^th Century AD)

چی‌ها خریدی؟

Another case of grammaticalization can be noted in the enclitical usage of the postposition /rɒ/ را in the postpositional phrase /ʧe-rɒ/ چرا (= [_PP[_NPinterrogative pronoun /ʧe/ چه] [_Ppostposition /rɒ/ را]]). This postpositional phrase is originally a final adverbial (= “for what? wherefore?”), it can also substitute causal adverbials (see also 18•۲•f. Grammaticalized Content Clause as Causal Clause):

هم به زیرِ لگدت هم‌چو هبا کردم

بی‌گنه بودی، این جرم چرا کردم؟

Manuchehri (10^th and 11^th Century AD)

اگر محوّلِ حـالِ جهانیان نه قضاست

چرا مجاریِ احوال بر خلافِ رضاست؟

Anvari (12^th Century AD)

In archaic idioms, the interrogative pronoun /ʧe/ چه can substitute final and causal adverbials, also without the postposition /rɒ/ را:

ساقی! غمِ فردایِ حریفان چه خوری؟!

پیش آر پیاله را! که شب می‌گذرد

Omar Khayyam (11^th and 12^th Century AD)

چه بنـدی دل اندر سرایِ سپنج؟!

چه نازی به گنج و چه نالی زِ رنج؟!

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

b. The Interrogative Pronoun /ke/ (/ki/) که، کی

/ke/ (/ki/) که، کی is a nominal interrogative pronoun that substitutes indefinite noun phrases referring to persons.

It is indefinite and in the 3^rd Person singular:

که داند چو در بنـدِ حق نیستی

اگر بی‌وضو در نماز ایستی؟!

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

که گفتت: «برو دستِ رستم ببند!»؟

نبندد مرا دست چرخِ بلند

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

بده! تا بگویم به آوازِ نی

که جمشید کی بود و کاووس کی!

Hafez (14^th Century AD)

If this interrogative pronoun refers to several persons, it must become pluralized. This process generates the following interrogative pronouns:

/kihɒ/ کی‌ها (generated by attaching the suffix /-hɒ/ to the interrogative pronoun /ki/ کی).
/kiɒn/ کیان (generated by attaching the suffix /-ɒn/ to the interrogative pronoun /ki/ کی):
خون می‌رود از جسمِ اسیرانِ کمندش

یک روز نپرسد که: «کیان‌ند و کدامان؟»

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

c. The Interrogative Pronoun /koʤɒ/ کجا

/koʤɒ/ کجا is a nominal interrogative pronoun that substitutes indefinite noun phrases referring to places.

It is indefinite and in the 3^rd Person singular:

هنر نمی‌خرد ایّام و بیش از این‌م نیست

کجا روم به تجارت بدین کساد‌متاع؟!

Hafez (14^th Century AD)

نگه کن که ما از کجا رفته‌ایم

نه مست‌یم و بر آرزو خفته‌ایم

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

If this interrogative pronoun refers to several places, it must become pluralized. This process generates the interrogative pronoun /koʤɒhɒ/ کجاها (generated by attaching the suffix /-hɒ/ to the interrogative pronoun /koʤɒ/ کجا):

دل درونِ سینه و ما رو به صحرا می‌رویم

کعبه‌یِ مقصد کجا و ما کجاها می‌رویم!

Saeb Tabrizi (17^th Century AD)

d. The Interrogative Pronoun /kæj/ کی

/kæj/ کی is a nominal interrogative pronoun that substitutes indefinite noun phrases referring to time periods.

It is indefinite and in the 3^rd Person singular:

همی گفتم که: «کی باشد که خرّم روزگار آید؟

جهان از سر جوان گردد، بهارِ غم‌گسار آید؟»

Farrukhi Sistani (10^th and 11^th Century AD)

گفتم: «کی‌م دهان و لب‌ت کام‌ران کنند؟»

گفتا: «به چشم! هر چه تو گویی چنان کنند»

Hafez (14^th Century AD)

If this interrogative pronoun refers to several time periods, it must become pluralized. This process generates the interrogative pronoun /kæjhɒ/ کی‌ها (generated by attaching the suffix /-hɒ/ to the interrogative pronoun /kæj/ کی):

تو کی‌ها به باغ سر می‌زنی؟

e. The Interrogative Pronoun /kodɒm/ کدام

The interrogative pronoun /kodɒm/ کدام can accompany noun phrases as a determiner.

The following points are to be noted about such interrogative determiner phrases:

They refer to elements of a definite set.
They are always indefinite; although they do not accept the enclitical article /-i/.
They are always in the 3^rd person.
Their number corresponds with the number of their determinative focuses.

For example:

کدام لباس‌ها /kodɒm lebɒshɒ/ را فروختی؟

کدام آهن‌دل‌ش /kodɒm ɒhæn-del/ آموخت این آیینِ عیّاری؟

که‌از اوّل چون برون آمد رهِ شب‌زنده‌داران زد

Hafez (14^th Century AD)

Similarly to ordinal numerals, this interrogative pronoun can appear also with the following suffixes. The generated suffixal formations have the same function as the interrogative pronoun /kodɒm/ کدام:

The suffix /-in/ (= /kodɒmin/ کدامین):
کدامین برادرت /kodɒmin bærɒdær-æt/ را بیشتر از همه دوست داری؟

آن شبِ قدری که گویند اهلِ خلوت امشب‌ست

یا رب! این تأثیرِ دولت از کدامین کوکب /kodɒmin kævkæb/ است؟

Hafez (14^th Century AD)
In archaic idioms, the suffix /-i/ (= /kodɒmi/ کدامی):
چو روزِ زندگانی با سر آید

بداند که‌از کدامی در /kodɒmi dær/ در آید

Amir Khusro Dahlavi (13^th and 14^th Century AD)

The determinative focus of such interrogative determiner phrases can be deleted (by proximate or obviative redundancy). In this case, the interrogative pronoun is nominalized, because it is the only constituent of the determiner phrase:

تو زین چار گوهر کدام‌ی؟ بگوی!

دل‌م را رهِ شادمانی بجوی!

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

کدامین پسند آیدش زین دو راه؟

به فرمان رود هم بر آن ره سپاه

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

If such a nominalized interrogative pronoun refers to several entities, it must become pluralized. This process generates the following interrogative pronouns:

/kodɒmhɒ/ کدام‌ها (generated by attaching the suffix /-hɒ/ to the interrogative pronoun /kodɒm/ کدام):
از این کلاه‌ها کدام‌ها را بیشتر دوست داری؟
/kodɒminhɒ/ کدامین‌ها (generated by attaching the suffix /-hɒ/ to the interrogative pronoun /kodɒmin/ کدامین):
نمی‌توان به آسانی باز شناخت که از این دوبیتی‌ها کدامین‌ها از بابا طاهرست.
/kodɒmɒn/ کدامان for animates (generated by attaching the suffix /-ɒn/ to the interrogative pronoun /kodɒm/ کدام):
خون می‌رود از جسمِ اسیرانِ کمندش

یک روز نپرسد که: «کیان‌ند و کدامان؟»

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

Alternatively, the application of the following nominal interrogative pronouns indicates that only one entity is meant (see 7•۱۱.):

The determiner phrase /kodɒm jek/ کدام یک (= [_NP[_DetPinterrogative pronoun /kodɒm/ کدام] [_NPcardinal numeral /jek/ یک]]):
از کدام یک یاری بخواهم؟
The determiner phrase /kodɒmin jek/ کدامین یک (= [_NP[_DetPinterrogative pronoun /kodɒmin/ کدامین] [_NPcardinal numeral /jek/ یک]]):
کدامین یک از کشورهایِ آسیا بیشترین جمعِیّت را دارد؟

f. The Interrogative Pronoun /ʧænd/ چند

The interrogative pronoun /ʧænd/ چند can substitute counting numerals when occurring as a determiner or noun:
این فروشگاه روزی چند تا کتاب می‌فروشد؟

چند کشور عضوِ سازمانِ اوپک هستند؟

ساعت چند‌ست؟
In addition, this interrogative pronoun is used in archaic idioms as an adverb, in asking for the imperfective adverbials:
چند خرامیّ و تکبّر کنی؟

دولتِ پارینه تصوّر کنی؟

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

در هوا چند معلّق زنی و جلوه کنی؟

ای کبوتر نگران باش! که شاهین آمد

Hafez (14^th Century AD)

چند پری چون مگسی بهرِ قوت

در دهنِ این تنه‌یِ عنکبوت؟

Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

g. The Interrogative Pronoun /ʧun/ چون

/ʧun/ چون is an adverb substituting modal adverbials or predicative complements involving modality:

از او پرسیدند که: «آن چه بود که دیروز می‌خوردی؟ و خویش‌تن را چون می‌دیدی؟»

Omar Khayyam (11^th and 12^th Century AD)

تو پای به راه در نه و هیچ مپرس!

هم‌راه بگویدت که چون باید رفت

Attar Nishapuri (12^th and 13^th Century AD)

چون‌ست حـالِ بستان، ای بادِ نوبهاری؟

که‌از بلبلان بر آمد فریادِ بی‌قراری

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

This interrogative pronoun is obsolete and is not used in modern idioms.

دستورِ زبانِ پارسی