Das Prädikat stellt die zentrale Satzkonstituente dar und bezeichnet den Vorgang oder den Zustand, der im Satz thematisiert wird. Im Persischen können nur Verbalphrasen die Rolle des Prädikats einnehmen.

a. Kongruenz und Inkongruenz des Prädikats

a•a. Kongruenz und Inkongruenz des Numerus

Kongruenz des Numerus bedeutet, dass in einem Satz das Subjekt und das Prädikat im selben Numerus stehen:

---

Inkongruenz des Numerus beschreibt dagegen den Fall, dass der Numerus des Prädikats nicht mit der Quantität der Entitäten übereinstimmt, denen die Handlung oder Zustand zugeschrieben wird. Dieses Phänomen wird in den modernen Idiomen des Persischen in folgenden Fällen regelmäßig beobachtet:

• Pluralis majestatis: Inkongruenz des Numerus für einzelne Personen (im Singular) aus Hochachtung:

  حضرتِ خواجه‌یِ ما اگر به منزلِ درویشی می‌رفتند، جمیعِ فرزندان و متعلّقان و خادمانِ او را پرسش می‌کردند.

  Aus dem Werk „Anis ol-Talebin“ von Salah Bukhari (14. Jh. n. Chr.)

  و چون حضرتِ امیر به شهرِ سمرقند در آمدند، به حسبِ اتّفاق گذرِ ایشان بر درِ ارک افتاده.

  Khond Mir (16. Jh. n. Chr.)

• Pluralis modestiae: Inkongruenz des Numerus für die 1. Person Singular als Zeichen der Bescheidenheit:

  یاد آن وقت که ما دل‌شده را یاری بود

  هر کسی را به سرِ کویِ کسی کاری بود

  Hayati Gilani (17. Jh. n. Chr.)

• Eine Besonderheit der persischen Sprache ist die fakultative Inkongruenz des Numerus bei Inanimaten (Unbelebten) im Plural:

  رمزوان و داذین و دوان چند نواحی است از اعمالِ اردشیرخوره، و همه گرمسیر است.

  Ebn-e Balkhi (11. – 12. Jh. n. Chr.)

  جز در دلِ خاک هیچ منزل‌گه نیست

  می خور! که چنین فسانه‌ها کوته نیست

  Omar Chajjam (11. – 12. Jh. n. Chr.)

  نه دهقان، نه ترک و نه تازی بود

  سخن‌ها به کردارِ بازی بود

  Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  سایه‌یِ طوبی و دل‌جوییِ حور و لبِ حوض

  به هوایِ سرِ کویِ تو برفت از یادم

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)

• Eine weitere Besonderheit des Perischen ist die Tatsache, dass folgende Pronomina in der 3. Person Singular erscheinen, während das Prädikat sich nach dem Numerus und der Person der Obermenge richtet und damit eine verbale Inkongruenz verursachen kann:

  • Distributivpronomina (siehe 7•۸•b•a.):

    هر یک در گوشه‌ای سنگر بگیرید!

    هر کدام در کشوری از جهان به سر می‌بریم.

  • Inexistenzialpronomina (siehe 7•۱۰•b.):

    هیچ یک نایِ حرف زدن نداشتیم.

    هیچ کدام تمایلی به این کار ندارید.

  • Selektivpronomina (siehe 7•۱۱.):

    یک کدام به مادرتان کمک کنید!

    یک کدام جانشینِ آقایِ رییس می‌شویم.

  Interessant ist, dass das Prädikat kongruent (in der 3. Person Singular) verwendet wird, wenn das Pronomen durch die Obermenge (als Origativadverbial) attribuiert wird:

  یک کدام از شما به مادرتان کمک کند!

  از ما کارمندانِ قدیمی یک کدام جانشینِ آقایِ رییس می‌شود.

  هر یک از شما در گوشه‌ای سنگر بگیرد!

  از ما ایرانیان هر کدام در کشوری از جهان به سر می‌برد.

  هیچ یک از ما نایِ حرف زدن نداشت.

  هیچ کدام از شما تمایلی به این کار ندارد.

---

Zudem werden in archaischen Idiomen folgende Inkongruenzen im Numerus beobachtet:

• Inkongruenz des Numerus bei Animaten (Lebewesen) im Plural:

  آدم و حوّا بمرد و نوح و ابراهیمِ خلیل بمرد.

  Attar Nischapuri (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  یکی پاک‌خوان از درِ مهتران

  خورش‌ها بیاراست خوالی‌گران

  Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

• Falls bei kopulativer Koordination beide Sätze dasselbe Subjekt im Plural aufweisen, wurde das Prädikat des zweiten Konjunkts im Singular verwendet:

  هر دیهی را چند نوبت کشش و غارت کردند و سال‌ها آن تشویش بر داشت.

  Djovaini (13. Jh. n. Chr.)

  چون نیمه‌شب بود بار بر نهادند و برفت.

  Balami (10. Jh. n. Chr.)

• Das attributive Distributivpronomen /hær ke/ هر که steht im Singular. Dennoch ist es auch mit Prädikaten im Plural verwendet worden (siehe 7•۸•b•b.):

  بدان که هر که در لشکرِ تو اند، بر تو جاسوسان‌ند!

  Nasrollah Monshi (12. Jh. n. Chr.)

  به هندوستان هر که دانا بُدند

  به گفتار و دانش توانا بُدند

  Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

a•b. Kongruenz und Inkongruenz der Person

Kongruenz der Person bedeutet, dass in einem Satz das Subjekt und das Prädikat in derselben Person stehen:

---

Wie schon oben erörtert wurde, erscheinen im Persischen folgende Pronomina in der 3. Person Singular, während das Prädikat sich nach dem Numerus und der Person der Obermenge richtet und damit eine Inkongruenz der Person verursachen kann:

• Distributivpronomina (siehe 7•۸•b•a.):

  هر یک از راهِ دیگری برایِ سرافرازیِ کشور تلاش می‌کنیم.

  هر کدام‌تان داستانی دیگر برای‌م تعریف می‌کنید.

• Inexistenzialpronomina (siehe 7•۱۰•b.):

  هیچ یک پاسخی به این پرسش نداشتیم.

  هیچ کدام دچارِ بی‌خوابی نیستید.

• Selektivpronomina (siehe 7•۱۱.):

  باید یک کدام این خبر را به او بدهیم.

  یک کدام‌تان او را لو داده‌اید.

Das Prädikat wird jedoch kongruent (in der 3. Person Singular) verwendet, wenn das Pronomen durch die Obermenge (als Origativadverbial) attribuiert wird:

باید یک کدام از ما این خبر را به او بدهد.

از شماها یک کدام او را لو داده است.

هر یک از ما ایرانیان از راهِ دیگری برایِ سرافرازیِ کشور تلاش می‌کند.

هر کدام از شما داستانی دیگر برای‌م تعریف می‌کند.

هیچ یک از ما فرزندان پاسخی به این پرسش نداشت.

هیچ کدام از شما دختران دچارِ بی‌خوابی نیست.

a•c. Kongruenz und Inkongruenz der Polarität

Eine Besonderheit der persischen Sprache ist die Kongruenz der Polarität: Das Prädikat muss eine negative Verbalphrase sein, sobald eine Nominalphrase im Satz negativ ist oder darin das Adverb /hærgez/ (/hærgiz/, /hægerz/) (als Temporativadverbial) vorkommt:

---

Somit ergeben sich auf der anderen Seite zwei Formen der Inkongruenz in der Polarität:

1. Inkongruenz bei affirmativen Prädikaten:

   Diese Konstellation, die in den meisten Indoeuropäischen Sprachen gilt, wird in der Persischen Literatur sehr selten (wahrscheinlich nur aus metrischen Gründen) beobachtet (siehe 7•۱۰•b.):

   مگر می‌رفت استادِ مهینه

   خری می‌برد، بارش آبگینه

   یکی گفت‌ش که: «بس آهسته‌کاری

   بدین آهستگی بر خر چه داری؟»

   «چه دارم؟» گفت: «دل پُرپیچ دارم

   که گر خر می‌بیفتد هیچ دارم»

   Attar Nischapuri (12. – 13. Jh. n. Chr.)

   Diese Inkongruenz sollte unterschieden werden von dem Fall, in dem sich nominale Inexistenzialpronomina sowie inexistenzielle Determinansphrasen zur Übertreibung auf vernachlässigbar kleine Teilmengen beziehen und damit affirmativ sind:

   و گر هیچ خویِ بد آرد پدید

   به سانِ پدر سرش باید برید

   Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

   گر هیچ سخن گویم با تو زِ شکر خوش‌تر

   سد کینه به دل گیری، سد اشک فرو باری

   Manoutchehri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   این همه گفتیم، لیک اندر بسیچ

   بی عنایاتِ خدا هیچ‌یم، هیچ

   Rumi (13. Jh. n. Chr.)

   مرا در شعر گویی هیچ کس داشت

   پس آن گه هیچ کس را داد هیچی

   Suzani Samarqandi (12. Jh. n. Chr.)

   (Im letzten Vers ist /hiʧ kæs/ هیچ کس sogar definit!)

2. Inkongruenz bei negativen Prädikaten:

   Diese Konstellation kommt nur dann vor, wenn im Satz keine einzige indefinite Nominalphrase vorliegt:

   درویش را نباشد برگِ سرایِ سلطان

   ماییم و کهنه‌دلقی که‌آتش در آن توان زد

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   دل بنهند بر کَنی، توبه کنند بشکنی

   این همه خود تو می‌کُنی، بی تو به سر نمی‌شود

   Rumi (13. Jh. n. Chr.)

a•d. Kongruenz und Inkongruenz mit dem Satz

Die grammatischen Teilkategorien eines Satzes sind in der Regel mit denen seines Prädikats kongruent. Nur in folgenden Fällen stellt man eine Inkongruenz fest:

1. Inkongruenz der Polarität bei rhetorischen Fragen (siehe 15•a•b.):

   حاشا که من به موسمِ گل ترکِ مِی کنم

   من لافِ عقل می‌زنم، این کار کی کنم؟!

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   (= هرگز این کار نکنم.)

   کجا توانم‌ت انکارِ دوستی کردن؟!

   که آبِ دیده گواهی دهد به اقرارم

   Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

   (= انکارِ دوستی‌ت نتوانم کردن.)

2. Negative Sätze mit Negativadverbialen (siehe 13•۵•a.):

   چون تو را دید زردگونه شده

   سرد گردد دل‌ش، نه نابیناست

   Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

   که: «ای بلندنظر! شاه‌بازِ سِدره نشین!

   نشیمنِ تو نه این کنجِ محنت‌آبادست»

   Hafes (14. Jh. n. Chr.)

3. Sätze im Imperfektiv mit Imperfektivadverbialen (siehe 14•۱•b.):

   همی در به در خشک‌نان باز جست

   مر او را همین پیشه بود از نخست

   Abu-Shakur Balkhi (10. Jh. n. Chr.)

   در عریش او را یکی زائر بیافت

   که‌او به هر دو دست می زنبیل بافت

   Rumi (13. Jh. n. Chr.)

4. Prädikate von Imperativsätzen sind in der Regel Verbalphrasen im Imperativ. Dennoch können diese Verbalphrasen auch im Indikativ stehen:

   می‌روی هر جوری شده پیدای‌ش می‌کنی و می‌آوری‌ش این جا!

   Dieser Fall wird dann beobachtet, wenn der Sprecher sicher ist, dass die Angesprochenen seinen Anweisungen folgen werden.

b. Sonderformen des Prädikats

b•a. Einsatz von Infinitiv und Präteritumpartizip als Prädikat (Infinitus)

Infinitive werden in den indoeuropäischen Sprachen dann als Prädikate eingesetzt, wenn sich die Aussagen nicht auf ein bestimmtes Subjekt bezieht. Somit besitzen solche Verbalphrasen weder Numerus noch Person, auch ein Modus ist ihnen nicht zuzuschreiben. Ein solches Prädikat wird Infinitus genannt.

Im Altpersischen spielte der Infinitiv mit dem Dativsuffix /-æij/ die Rolle des Infinitus. In der Behistun-Inschrift ist er an vielen Stellen anzutreffen: /nipæiʃtænæij/, /kætænæij/ (/kæntænæij/), /kærtænæij/, /dehistænæij/.

Im Neupersischen wird dieser Fall nur noch in archaischen Idiomen beobachtet:

شاید پسِ کارِ خویش‌تن بنشستن /benʃæstæn/

لیکن نتوان زبانِ مردم بستن /bæstæn/

Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

نشاید به دستان شدن /ʃodæn/ در بهشت

که بازت رود چادر از رویِ زشت

Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

In den modernen Idiomen übernimmt das Präteritumpartizip diese Rolle. Wie bereits erwähnt, wird der Infinitus verwendet, wenn sich die Aussage auf keine bestimmte Person bezieht:

ما باید همه چیز را به او بگوییم (affirmative 1. Person Plural) ⇆ باید همه چیز را به او گفت (affirmatives Präteritumpartizip)

او باید دست به هیچ چیز نزند (negative 3. Person Singular) ⇆ باید دست به هیچ چیز نزد (negatives Präteritumpartizip)

Der Infinitus wird im Persischen nur in Inhaltssätzen verwendet. Das Tempus der Verbalphrase entspricht dem der Verbalphrase im Hauptsatz:

1. ۱۸•۲•e•a•a. Inhaltssatz eines intransitiven Modalverbs mit dem Infinitiv /ʃodæn/ شدن:

   زندگی را می‌شود احساس کرد.

2. ۱۸•۲•e•a•b. Inhaltssatz eines intransitiven Modalverbs mit dem Infinitiv /bɒjestæn/ بایستن:

   که لهراسب را شاه بایست خواند

   وز او در جهان نامِ شاهی براند

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

3. ۱۸•۲•e•a•c. Inhaltssatz eines intransitiven Modalverbs mit dem Infinitiv /ʃɒjestæn/ شایستن:

   نشاید به دارو دوا کردشان

   که کس مطّلع نیست بر دردشان

   Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

4. ۱۸•۲•e•b•a. Inhaltssatz eines transitiven Modalverbs mit den Infinitiven /tævɒestæn/ توانستن und /tævɒestæn/ تانستن:

   می‌توان تنها به حلِّ جدولی پرداخـت.

   Forough Farrokhzad (20. Jh. n. Chr.)

5. ۱۸•۲•e•b•b. Inhaltssatz eines transitiven Modalverbs mit dem Infinitiv /jɒrestæn/ یارستن:

   که گویند: «از ایران سواری نبود

   که یارست با شیده رزم آزمود»

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

6. ۱۸•۲•e•b•c. Inhaltssatz eines transitiven Modalverbs mit dem Infinitiv /xɒstæn/ خواستن:

   Es scheint so zu sein, dass das Futur in den indoeuropäischen Sprachen auch eine Subordination mit Inhaltssatz darstellt, die durch die Grammatikalisierung von den meisten Sprechern als eine einheitliche Verbalphrase empfunden wird. Im Persischen werden dazu Modalverben des Infinitivs /xɒstæn/ خواستن eingesetzt:

   • Indikativ Futur (siehe 14•۱•e.):

     مرا مهرِ سیه‌چشمان زِ سر بیرون نخواهد شد

     قضایِ آسمان‌ست این و دیگرگون نخواهد شد

     Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   • Indikativ Nach-Präteritum (siehe 14•۱•g.):

     آن روز که بامداد سلطان به فتحِ خلیج بیرون خواستی شد، ده هزار مرد به مزد گرفتند.

     Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

   Wegen dieser Grammatikalisierung sind im Persischen die beiden Konstituenten untrennbar.

b•b. Einsatz von Perfektpartizipien als Prädikat

Zur kopulativen Koordination zweier Sätze, die dasselbe Subjekt aufweisen und sequentiell geschehen, kann das Prädikat des ersten Konjunkts in Form eines Perfektpartizips eingesetzt werden (siehe 17•a.) und die Koordination asyndetisch erfolgen:

پیرمرد فریادی کشیده، آناً مرد.

Modjtaba Minavi (20. Jh. n. Chr.)

وقایعِ عمده‌یِ آن سال را بعضی‌ها در یک کتاب نوشته، انتشار می‌دهند.

Ali-Akbar Dehkhoda (19. – 20. Jh. n. Chr.)

آب بعد از این که به این حوض‌ها می‌رسید از آن‌ها جاری شده، بیرون می‌آمد.

Modjtaba Minavi (20. Jh. n. Chr.)

Ein solches Perfektpartizip steht in denselben prädikativen Teilkategorien wie das Prädikat des zweiten Konjunkts.

c. Tilgung des Prädikats

Das Prädikat kann in folgenden Situationen getilgt werden:

• Suppletiv-Verben und Verbalphrasen vom Infinitiv /budæn/ بودن (als kopulative Prädikate) in folgenden Fällen:
  1. In Imperativ- und Optativsätzen:

     سفر به خیر (باد)!

     لعنت بر شیطان (باد)!

     ساکت (باش، باشید)!

     خدا حافظ (باد)!

     خاموش! که خاموشی بهتر زِ عسل‌نوشی

     در سوز عبارت را! بگذار اشارت را!

     Rumi (13. Jh. n. Chr.)

  2. Zur Betonung:

     به تاری گردن‌ش را بسته زلف‌ت

     فقیر و عاجز و بی‌دست و پا دل!

     Abolqasem Lahuti (19. – 20. Jh. n. Chr.)

     طالع اگر مدد کند، دامن‌ش آورم به کف

     گر بکشم زهی طرب! ور بکشد زهی شرف!

     Hafes (14. Jh. n. Chr.)

     بس کس که به مالِ نو کند دست‌درازی!

     بس کس که به جاهِ تو کند دشمن‌مالی!

     Suzani Samarqandi (12. Jh. n. Chr.)

     خنک نیک‌بختی که در گوشه‌ای

     به دست آرد از معرفت توشه‌ای

     Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  3. Wenn das Prädikativ eine adjektivale Exklamativphrase ist:

     چه قشنگ (است)!

     چه خوب (است) که تو هم می‌آیی!

     چه عجب (است)!

     چه بسیار (ند) کودکانی که دچارِ مالاریا هستند!

  4. Das Prädikat muss getilgt werden, wenn das Subjekt oder das Prädikativ eine Exklamativphrase mit einer determinativierten Adposition darstellt (siehe 7•۱۵•c.):

     خوشا شیراز و وضعِ بی‌مثال‌ش!

     خداوندا! نگهدار از زوال‌ش!

     Hafes (14. Jh. n. Chr.)

     ای خوشا دولتِ آن مست که در پایِ حریف

     سر و دستار نداند که کدام اندازد!

     Hafes (14. Jh. n. Chr.)

     دریغا که بر خوانِ الوانِ عمر

     دمی خورده بودیم و گفتند: «بس!»

     Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

     بسا عقلِ زورآورِ چیردست

     که سودایِ عشق‌ش کند زیردست!

     Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

     بسا تلخ‌عیشان و تلخی‌چشان

     که آیند در حلّه دامن‌کشان

     Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

     ای بسا هندوّ و ترکِ هم‌زبان!

     ای بسا دو ترک چون بیگانگان!

     Rumi (13. Jh. n. Chr.)

     ای بسا ابلیسِ آدم‌رو که هست!

     پس به هر دستی نشاید داد دست

     Rumi (13. Jh. n. Chr.)

     خنده‌یِ جامِ می و زلفِ گره‌گیرِ نگار

     ای بسا توبه که چون توبه‌یِ حافظ بشکست!

     Hafes (14. Jh. n. Chr.)

     بسا که مست در این خانه بودم و شادان!

     چنان که جاهِ من افزون بُد از امیر و ملوک

     Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

     بسا که خندان کرده‌ست چرخ گریان را!

     بسا که گریان کرده‌ست نیز خندان را!

     Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

     بس اندک‌سپاها که روزِ نبرد

     زِ بسیار لشگر بر آورد گرد

     Assadi Tusi (11. Jh. n. Chr.)

  5. Wenn das Substantiv /kɒʃ/ کاش, /kɒʧ/ کاچ, /kɒʤ/ کاج oder /kɒʃki/ کاشکی (mit der Bedeutung „wohl“?) singulär oder in Form einer Adpositionalphrase mit der Präposition /æj/ ای in der Funktion des Prädikativs auftritt, wird das Prädikat stets getilgt:

     کاش پول‌م تا آخرِ ماه برسد!

     ای کاش که جایِ آرمیدن بودی!

     یا این رهِ دور را رسیدن بودی!

     Omar Chajjam (11. – 12. Jh. n. Chr.)

     مرا کاچ هرگز نپرورده‌ای!

     چو پرورده بودی نیازرده‌ای!

     Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

     کاج بیرون نیامدی سلطان!

     تا ندیدی گدایِ بازارش

     Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

     آن که‌او تو را به سنگ‌دلی گشت ره‌نمون

     ای کاشکی که پاش به سنگی بر آمدی!

     Hafes (14. Jh. n. Chr.)

• Zum Schwören oder Beschwören. In diesem Falle kann das Prädikat alleine oder zusammen mit dem Aktionalobjekt getilgt werden:

  به جان شما سوگند می‌خورم…

  به جان شما سوگند …

  به جان شما …

  تو را به جانِ عزیزان‌ت قسم می‌دهم …

  تو را به جانِ عزیزان‌ت قسم …

  تو را به جانِ عزیزان‌ت …

  قسم به حشمت و جاه و جلالِ شاه شجاع

  که نیست با کس‌م از بهرِ مال و جاه نزاع

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  به سرت گر همه عالم به سرم جمـع شوند

  نتوان برد هوایِ تو برون از سرِ ما

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  دل می‌رود زِ دست‌م، صاحب‌دلان! خدا را

  دردا که رازِ پنهان خواهد شد آشکارا

  Hafes (14. Jh. n. Chr.), siehe 15•۴•l.

• Zur Äußerung von Bedauern, Erstaunen, Zufriedenheit und anderen Gefühlen, wenn das Aktionalobjekt ein Onomatopoetikum wie /ɒh/ آه, /vɒj/ وای, /ɒvæx/ آوخ, /bæh/ به oder /bæh-bæh/ به‌به oder ein Nomen Actionis wie /færjɒd/ فریاد, /dɒd/ داد, /æmɒn/ امان, /æfsus/ افسوس, /ɒfærin/ آفرین, /moʒdæ/ مژده usw. ist und das Prädikat in der 1. Person steht:

  امان (می‌خواهم) از دستِ کارهایِ تو!

  گر مسلمانی از این‌ست که حافظ دارد

  وای (می‌گویم)، اگر از پسِ امروز بود فردایی!

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  دوش می‌سوختم در این آتش

  آه (می‌کشم)، اگر امشب‌م بُوَد چون دوش!

  Hatef Esfahani (17. – 18. Jh. n. Chr.)

  فریاد (می‌کشم)! که از شش جهت‌م راه ببستند

  آن زلف و رخ و خال و خط و عارض و قامت

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  مژده (می‌دهم) ای دل! که مسیحانفسی می‌آید

  که زِ انفاسِ خوش‌ش بویِ کسی می‌آید

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)