Der Vokativ ist eine Satzkonstituente, die den Angesprochenen der Aussage kennzeichnet. Er ist im Gegensatz zu anderen Satzkonstituenten vom Prädikat unabhängig.
In der proto-indoeuropäischen Sprache gab es einen gesonderten flektierbaren Kasus für den Vokativ. Dieser Kasus hat sich in wenigen indoeuropäischen Sprachen erhalten und ist in den anderen durch den Nominativ ersetzt worden. Im Persischen kann der Vokativ in folgenden Formen erscheinen:
- Als definite Nominalphrase:
سعدی! در این جهان که تویی ذرّه‌وار باش!
گر دل به نزدِ حضرتِ سلطان‌ت آرزوست
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
- Als Adpositionalphrase mit der Präposition /æj/ ای:
ای برادر! تو همه اندیشه‌ای
مابقی خود استخوان و ریشـه‌ای
Rumi (13. Jh. n. Chr.)
قرار و خواب زِ حافظ طمع مدار ای دوست!
قرار چی‌ست؟! صبوری کدام؟! خواب کجا؟!
Hafes (14. Jh. n. Chr.)
In diesem Fall können im Persischen auch Nebensätze als Adpositionalfokusse eingesetzt werden (siehe 18•۳•a. Nebensatz im Aufbau des Vokativs):
ای که در کویِ خرابات مقامی داری!
جمِ وقتِ خودی ار دست به جامی داری
Hafes (14. Jh. n. Chr.)
- In archaischen Idiomen auch als Adpositionalphrase mit der Präposition /æjɒ/ ایا, der enklitischen Postposition /-ɒ/ oder der Zirkumposition /æj ~ -ɒ/:
ایا شاه‌محمودِ کشورگشای!
زِ کس گر نترسی بترس از خدای!
Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)
حافظا! در کنجِ فقر و خلوتِ شب‌هایِ تار
تا بود وردت دعا و درسِ قرآن غم مخور!
Hafes (14. Jh. n. Chr.)
تا برده‌ای دل را گرو، شد کشتِ جان‌م در درو
اوّل تو ای دردا برو! آخر تو درمانا بیا!
Rumi (13. Jh. n. Chr.)
- Ebenfalls in archaischen Idiomen als Adpositionalphrase mit der Präposition /jɒ/ یا, meist im islamischen Kontext:
به جز «یا دوست» حرفی بر سرِ راه‌ش نمی‌گویم
تکلّف بر طرف اشرف گدایی این چنین باشد
Mohammad Saeed Ashraf (17. Jh. n. Chr.)
بر زد دو بالِ خود را بر هم
از چی‌ست آن؟ ندانم یا رب!
Masud Saad Salman (11. – 12. Jh. n. Chr.)
Der Vokativ wird in archaischen Idiomen häufig durch das Invokativadverbial /ælɒ/ الا unterstrichen:
الا ای توتیِ گویایِ اسرار!
مبادا خالی‌ت شکّر زِ منقار!
Hafes (14. Jh. n. Chr.)
الا یا خیمگی! خیمه فرو هل!
که پیش‌آهنگ بیرون شد زِ منزل
Manoutchehri (10. – 11. Jh. n. Chr.)