۱۳. Verb und Verbalphrase

 

Inhaltsverzeichnis

a. Verb

Als Verben (Kategorialsymbol: V) werden lexikalische Morpheme oder Affixalgebilde bezeichnet, die auf einen Vorgang oder einen Zustand zu einer bestimmten Zeit hinweisen.

Nach dieser Definition können Verben folgendermaßen eingeteilt werden:

  • Freie lexikalische Morpheme: /bɒʃ/ باش, /dɒr/ دار, /bin/ بین

    Diese Gruppe umfasst nicht nur Präsenspartizipien, sondern auch Verben aus Fremdsprachen (wie /jæʔni/ یعنی, siehe 14•۱•c•b.), aber auch persischstämmige Verben, die kein Partizip als Konstituente aufweisen (wie /ku/ کو, siehe auch 14•۱•c•b.).

  • Einfache Affixalgebilde: /dæmid/ دمید, /bepuʃ/ بپوش, /koʃtæn/ کشتن
  • Affixalgebilde, deren Stämme auch Affixalgebilde sind: /benevisæd/ بنویسد, /xæridæm/ خریدم
  • Affixalgebilde, denen Verbalphrasen als Stämme dienen: /næmi-dɒnæm/ نمی‌دانم, /næmi-ræft/ نمی‌رفت

b. Verbalphrase

Verbalphrase (Kategorialsymbol: VP) ist der Oberbegriff für die Sprachelemente, die auf einen Vorgang oder einen Zustand in einer bestimmten Zeit hinweisen. Sie spielen in Persischen Sätzen die Rolle des Prädikats.

Eine Verbalphrase enthält stets mindestens ein einfaches Verb und kann folgende Formen aufweisen:

  • Einfache Verben: /benevisid/ بنویسید, /oftɒdænd/ افتادند, /ɒværd/ آورد
  • Komposition von zwei Verbalphrasen nach dem Muster [VP[VPVerbalphrase] [VPVerbalphrase]]: /xɒhæm neveʃt/ خواهم نوشت, /oftɒdæ-i/ افتاده‌ای, /ræftæ bɒʃæd/ رفته باشد

    Dabei gibt es Muster, bei denen die beiden Konstituenten trennbar sind (siehe 14•۱•d. Indikativ Präteritum Progressiv und Indikativ Präsens Progressiv):

    دارم نامه می‌نویسم.، داشت کم‌کم می‌افتاد.

  • Komposition nach dem Muster [VP[Advproklitisches Adverb /mi-/ می] [VPVerbalphrase]]: /mi-nevisæd/ می‌نویسد, /mi-oftɒdæm/ می‌افتادم, /mi-ɒværd/ می‌آورد

    Das proklitische Adverb /mi-/ می spielte in persischen Sätzen ursprünglich die Rolle des Imperfektivadverbials:

    و ما او را نهایتِ جسم نهادیم، که جسم بدو می سپری شود.

    Biruni (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    کنون خورد باید میِ خوش‌گوار

    که می بویِ مشک آید از جویبار

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    خور و پوش و بخشای و راحت رسان!

    نگه می چه داری زِ بهرِ کسان؟!

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    Allerdings ist dieses Adverb weitgehend grammatikalisiert worden und wird von den meisten Sprechern als proklitische Konstituente der Konjugation ↓ verstanden, um die Iteration auszudrücken.

  • Komposition nach dem Muster [VP[VPVerbalphrase] [Advenklitisches Adverb /-ɒ/]].

    Das enklitische Adverb /-ɒ/ wurde ursprünglich als Akzentualadverbial eingesetzt. Doch auch dieses Adverb wurde grammatikalisiert und wird von den meisten Sprechern als enklitische Konstituente von einigen Verbalphrasen verstanden, ohne eine konkrete Betonung auszudrücken:

    گفتم: «گره نگشوده‌ام زآن طرّه تا من بوده‌ام»

    گفتا: «منَ‌ش فرموده‌ام تا با تو طرّاری کند»

    Hafes (14. Jh. n. Chr.)

    گوییا باور نمی‌دارند روزِ داوری

    که‌این همه قلـب و دغل در کارِ داور می‌کنند

    Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  • Komposition nach dem Muster [VP[AdvVerbpartikel ↓] [VPVerbalphrase]]: /bær neveʃt/ بر نوشت, /piʃ oftɒdænd/ پیش افتادند, /bær mi-ɒværæm/ بر می‌آورم

c. Grammatische Kategorien der Verbalphrasen

Verbalphrasen (und somit auch einfache Verben) weisen folgende grammatische Kategorien auf:

c•a. Allgemeine Kategorien

Bei den allgemeinen Kategorien handelt es sich um grammatische Kategorien, die für alle Verbalphrasen relevant sind, auch wenn diese nicht als Prädikate fungieren. Somit gelten diese Kategorien auch für infinite Verbformen:

c•b. Prädikative Kategorien

Prädikative Kategorien sind solche, die nur dann auftauchen, wenn eine Verbalphrase als Prädikat verwendet wird:

Syntaktische Modifikationen in Verbalphrasen, die zu einer Änderung ihrer prädikativen Kategorien führen, werden als Konjugation bezeichnet (z.B. durch Einsatz von verbalen Flexionssuffixen ↓).

d. Verbale Flexionssuffixe

In der Konjugation werden Flexionssuffixe verwendet, um die prädikativen Kategorien von Verbalphrasen zu bestimmen:

  • Im Persischen werden – wie in vielen indoeuropäischen Sprachen – Perfektpartizipien durch Suppletiv-Verben konjugiert, um ihre Person und ihren Numerus auszudrücken. Solche Konstituenten werden in der vorliegenden Website konjugierende Konstituenten genannt:
    Person und Numerus Suppletiv-Verb Beispiel:
    Indikativ Vor-Präsens
    ۱. Person Singular /-æm/ ام /ræftæ-æm/ رفته‌ام
    ۲. Person Singular /-i/ (/-eː/) ای /ræftæ-i/ رفته‌ای
    ۳. Person Singular /-æst/ است /ræftæ æst/ رفته است
    ۱. Person Plural /-im/ (/-eːm/) ایم /ræftæ-im/ رفته‌ایم
    ۲. Person Plural /-id/ (/-eːd/, /-eːt/) اید، ایت /ræftæ-id/, /ræftæ-eːt/ رفته‌اید، رفته‌ایت
    ۳. Person Plural /-ænd/ اند /ræftæ-ænd/ رفته‌اند

    Dabei ist das Suppletiv-Verb /-eːt/ ایت obsolet geworden, und wird nur in archaischen Idiomen beobachtet:

    انگبین خواسته‌ایت.

    Aus dem Werk „Ravnagh ol-Madjales“, gesammelt von Omar Samarkandi (15. Jh. n. Chr.)

    Diese Suppletiv-Verben haben sich durch Grammatikalisierung zu verbalen Flexionssuffixen entwickelt, um dieselbe Funktion auch bei Präteritum- und Präsenspartizipien auszuführen:

    1. Die größte Zahl an verbalen Flexionssuffixen findet sich bei der Konjugation von Präsenspartizipien im Aufbau vom Indikativ Präsens (= Präsens-Flexionssuffixe):
      Person und Numerus Präsens-Flexionssuffix Beispiel:
      (allgemeiner) Indikativ Präsens
      ۱. Person Singular /-æm/ /mi-zænæm/ می‌زنم
      ۲. Person Singular /-i/ (/-eː/) /mi-zæni/ می‌زنی
      ۳. Person Singular /mi-zænæd/ می‌زند
      ۱. Person Plural /-im/ (/-eːm/) /mi-zænim/ می‌زنیم
      ۲. Person Plural /-id/ (/-eːd/, /-eːt/) /mi-zænid/, /meː-zæneːt/ می‌زنید، می‌زنیت
      ۳. Person Plural /-ænd/ /mi-zænænd/ می‌زنند

      Wie man sieht, wurde das Suppletiv-Verb /-æst/ است bei der Grammatikalisierung zum Präsens-Flexionssuffix /-æd/ umgewandelt, wobei alle anderen Präsens-Flexionssuffixe ihre Aussprache beibehalten haben:

      گر تو سری قدم شوم (۱. Person Singular)، ور تو کف‌ی علم شوم

      ور بروی (۲. Person Singular) عدم شوم، بی تو به سر نمی‌شود (۳. Person Singular)

      Rumi (13. Jh. n. Chr.)

      ما نگوییم (۱. Person Plural) بد و میل به ناحق نکنیم (۱. Person Plural)

      جامه‌یِ کس سیه و دلقِ خود ازرق نکنیم

      Hafes (14. Jh. n. Chr.)

      بمیرید (۲. Person Plural) ! بمیرید! وز این مرگ مترسید (۲. Person Plural) !

      که‌از این خاک بر آیید (۲. Person Plural) سماوات بگیرید (۲. Person Plural)

      Rumi (13. Jh. n. Chr.)

      نخست مسافران شما خواهیت بود (۲. Person Plural).

      Aus dem Werk „Asrar Ottowhid“ (۱۲. Jh. n. Chr.)

      پرِ جبریل را این جا بسوزند (۳. Person Plural)

      بدآن تا کودکان آتش فروزند (۳. Person Plural)

      Hafes (14. Jh. n. Chr.)

    2. Präsenspartizipien werden im Aufbau des Imperativs ebenfalls mit verbalen Flexionssuffixen konjugiert (= Imperativ-Flexionssuffixe):
      Person und Numerus Imperativ-Flexionssuffix Beispiel:
      Imperativ
      ۱. Person Singular /-æm/ /benevisæm/ بنویسم
      ۲. Person Singular /-Ø/ /benevisØ/ بنویس
      ۳. Person Singular /-æd/ /benevisæd/ بنویسد
      ۱. Person Plural /-im/ (/-eːm/) /benevisim/ بنویسیم
      ۲. Person Plural /-id/ (/-eːd/, /-eːt/) /benevisid/, /beneviseːt/ بنویسید، بنویسیت
      ۳. Person Plural /-ænd/ /benevisænd/ بنویسند

      Es fällt auf, dass das Imperativ-Flexionssuffix für die 2. Person Singular ein Nullmorphem ist. Alle anderen Imperativ-Flexionssuffixe entsprechen den Präsens-Flexionssuffixen:

      بنشینم (۱. Person Singular) و صبر پیش گیرم (۱. Person Singular) !

      دنباله‌یِ کارِ خویش گیرم!

      Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

      بخور (۲. Person Singular) تا توانی به بازویِ خویش!

      که سعی‌ت بود در ترازویِ خویش

      Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

      یکی تیشه بگیرید (۲. Person Plural) پیِ حفره‌یِ زندان!

      چو زندان بشکستید همه شاه و امیرید

      Rumi (13. Jh. n. Chr.)

      آن گاه طعام بیاریت (۲. Person Plural) … و بگوییت (۲. Person Plural) تا بیایند!

      Onsor ol-Moali (11. Jh. n. Chr.)

    3. Verbale Flexionssuffixe, die Präsenspartizipien im Aufbau des Optativs konjugieren (= Optativ-Flexionssuffixe), weisen phonologische Abweichungen von anderen verbalen Flexionssuffixen auf:
      Person und Numerus Optativ-Flexionssuffix Beispiel:
      Optativ
      ۱. Person Singular /-ɒm/ /bebinɒm/ ببینام
      ۲. Person Singular /-i/ (/-eː/) /bebini/ ببینی
      ۳. Person Singular /-ɒd/ /bebinɒd/ ببیناد

      چترِ ظفرت نهان مبینام (۱. Person Singular) !

      بی رایتِ تو جهان مبینام!

      Khaqani (12. Jh. n. Chr.)

      در این ره گرم‌رو می‌باش! لیک از رویِ نادانی

      نگر مندیشی (۲. Person Singular) آ هرگز که این ره را کران بینی!

      Sanai (11. – 12. Jh. n. Chr.)

      بماناد (۳. Person Singular) دستی که انگور چید!

      مریزاد (۳. Person Singular) پایی که در هم فشرد!

      Hafes (14. Jh. n. Chr.)

    4. Auf der anderen Seite erscheinen bei Präteritumpartizipien verbale Flexionssuffixe, die bei der Grammatikalisierung keine phonologische Modifikation erfahren haben (= Präteritum-Flexionssuffixe). Lediglich für die 3. Person Singular wird ein Nullmorphem eingesetzt:
      Person und Numerus Präteritum-Flexionssuffix Beispiel:
      Indikativ Präteritum Perfektiv
      ۱. Person Singular /-æm/ /ræftæm/ رفتم
      ۲. Person Singular /-i/ (/-eː/) /ræfti/ رفتی
      ۳. Person Singular /-Ø/ /ræftØ/ رفت
      ۱. Person Plural /-im/ (/-eːm/) /ræftim/ رفتیم
      ۲. Person Plural /-id/ (/-eːd/, /-eːt/) /ræftid/, /ræfteːt/ رفتید، رفتیت
      ۳. Person Plural /-ænd/ /ræftænd/ رفتند

      رستم (۱. Person Singular) از این شعر و غزل، ای شه و سلطانِ ازل!

      مفتعلٌ مفتعلٌ مفتعلٌ کشت (۳. Person Singular) مرا

      Rumi (13. Jh. n. Chr.)

      صائب! سرِ زلفِ سخن از دخلِ حسودان

      آشفته نشد (۳. Person Singular) تا تو در این سلسله بودی (۲. Person Singular)

      Saeb Täbrisi (17. Jh. n. Chr.)

      رزقِ ما بی‌حاصلان از مزرعِ سبزِ فلک

      گر همه یک دانه بود (۳. Person Singular) از بهرِ فردا کاشتیم (۱. Person Plural)

      Saeb Täbrisi (17. Jh. n. Chr.)

      بمیرید! بمیرید! در این عشق بمیرید!

      در این عشق چو مردید (۲. Person Plural) همه روح‌پذیرید

      Rumi (13. Jh. n. Chr.)

      شما زر و سیم بر ما می‌فشاندیت (۲. Person Plural) و جان‌ها از بهرِ ما نثار می‌کردیت (۲. Person Plural).

      Onsor ol-Moali (11. Jh. n. Chr.)

      در کار شدند (۳. Person Plural) و میِ چون زنگ کشیدند (۳. Person Plural)

      بس عاشقِ دل‌سوخته را کار نهادند (۳. Person Plural)

      Attar Nischapuri (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  • In archaischen Idiomen dient das verbale Flexionssuffix /-i/ zur Kennzeichnung folgender grammatischer Teilkategorien:
    1. Des Potentialis-Modus:

      تو را سلامت باد ای گلِ بهار و بهشت!

      که سویِ قبله‌یِ روی‌ت نماز خوانندی (۳. Person Plural)

      Shahid Balkhi (9. – 10. Jh. n. Chr.)

      کاشکی قیمتِ انفاس بدانندی (۳. Person Plural) خلق

      تا دمی چند که مانده‌ست غنیمت شمرند

      Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    2. Des Subjunktiv-Modus:

      به جانِ او که گرم دست‌رس به جان بودی (۳. Person Singular)

      کمینه پیش‌کشِ بندگان‌ش آن بودی

      Hafes (14. Jh. n. Chr.)

      گر آن‌ها که می‌گفتمی کردمی (۱. Person Singular)

      نکوسیرت و پارسا بودمی (۱. Person Singular)

      Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    3. Des Iterativ- bzw. des Habituativ-Aspekts:

      من از ورع می و مطرب ندیدمی (۱. Person Singular) زین پیش

      هوایِ مغ‌بچگان‌م در این و آن انداخت

      Hafes (14. Jh. n. Chr.)

      هر بیدقی که براندی (۳. Person Singular) به دفعِ آن بکوشیدمی (۱. Person Singular) و هر شاهی که بخواندی (۳. Person Singular) به فرزین بپوشیدمی (۱. Person Singular).

      Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

      آن چه فرمودی (۳. Person Singular) نبشتمی (۱. Person Singular) و کارها می‌براندمی (۱. Person Singular).

      Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

      In diesem Fall wird auch das Allomorph [-id] beobachtet:

      چون بر باطلی متّفق شدندید (۳. Person Plural) و بر تغییر و تبدیل اجتماع کردندید (۳. Person Plural) ربّ العزّه پیامبری به ایشان فرستادی.

      Maibodi (12. Jh. n. Chr.)

    Es wird beobachtet, dass vor diesem verbalen Flexionssuffix nicht nur das Flexionssuffix /-i/ (für die 2. Person Singular), sondern sogar das Flexionssuffix /-æm/ (für die 1. Person Singular) entfällt:

    اگر من نرفتی (۱. Person Singular) به مازندران

    به گردن برآورده گرزِ گران

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    همه روز ماکان متأسّف بود که: «من طاهر بدیدی (۱. Person Singular) تا خدمتی کردمی.»

    Schams Ghais Razi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  • Neben den Suppletiv-Verben können im Persischen auch Possessivpronomina (wenn auch in kleinerem Umfang) zu verbalen Flexionssuffixen grammatikalisiert werden.

    Ein prominentes Beispiel ist der Einsatz des grammatikalisierten Possessivpronomens in der 3. Person Singular als Präteritum-Flexionssuffix in den archaischen Idiomen, die auch im Teheraner Idiom weiterlebt:

    گران‌مایه دستور گفتش (۳. Person Singular) به شاه:

    «نبایدت رفتن به آن رزم‌گاه»

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    نهان گشت و گیتی بر او شد سیاه

    سپردش (۳. Person Singular) به ضحّاک تخت و کلاه

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    Interessant ist, dass das grammatikalisierte Possessivpronomen in der 3. Person Plural in manchen archaischen Idiomen und im isfahanischen Idiom zusätzlich als Präteritum-Flexionssuffix /-ænd/ verwendet wird:

    برفتند شایسته مردانِ کار

    ببستندشان (۳. Person Plural) در میان‌ها اِزار

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    Auch begegnet man in archaischen Idiomen dem Fall, dass grammatikalisierte Possessivpronomina im Plural im Aufbau des Subjunktivs erscheinen (= Subjunktiv-Flexionssuffixe):

    اگر شایستی، همه به یک بار برفتمانی (۱. Person Plural) تا زود به خدمتِ شاه رسیدمانی (۱. Person Plural) و این بندیان را با خود ببردیمی.

    Aus dem Werk „Samak Ajjar“ von Faramarz Khodadad (12. Jh. n. Chr.)

    اگر بایستی، چون شما را ناسپاسی معلـوم شد، غوغا نکردتانی (۲. Person Plural).

    Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

e. Verbpartikeln

Als Verbpartikel wird in den indoeuropäischen Sprachen ein Adverb bezeichnet, das als Konstituente im Aufbau von Verbalphrasen erscheint und ihre Bedeutung ändert. Es wird allgemein angenommen, dass Verbpartikeln durch Grammatikalisierung (vor allem von Adpositionen und Adverbialen) entstanden sind.

Folgende Adverbien werden im Persischen als Verbpartikeln eingesetzt:

  1. /bɒz/ باز:

    زِ من باز گشتند یک‌سر سپاه

    ندیدند گفتی مرا جز به راه

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  2. /bær/ بر:

    که گر روزی مرادش بر نیاری

    دو سد چندان عیوب‌ت بر شمارد

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  3. /pæs/ پس: /pæs ændɒxtæn/ پس انداختن, /pæs oftɒdæn/ پس افتادن.
  4. /piʃ/ پیش:

    و بیرونِ این کارهایِ دیگر پیش افتد و همه فرائض‌ست.

    Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  5. /dær/ در und in archaischen Idiomen /ændær/ اندر:

    به دل اندر عقلی نهـاد تا اندر یابند و حقّ از باطل بشناسند.

    Balami (10. Jh. n. Chr.)

    هرگز نبرده‌ام به خراباتِ عشق راه

    امروزم آرزویِ تو در داد ساغری

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  6. /ru/ رو: /ru kærdæn/ رو کردن, /ru ɒmædæn/ رو آمدن.
  7. /sær/ سر:

    شکوه از خسّتِ اربابِ دغل سر نکنی!

    گنج نبود هنر این طایفه را در اعداد

    Saeb Täbrisi (17. Jh. n. Chr.)

  8. /færɒ/ فرا und in archaischen Idiomen /fɒ/ فا und /hɒ/ ها (siehe den Artikel von Dr. Ali Ashraf Sadeghi in مجلهء زبانشناسی, ۳۳. Ausgabe, Seite 4 über die Verbpartikel /hɒ/ ها: /hɒ gereftæn/ ها گرفتن, /hɒ næhɒdæn/ ها نهادن):

    اتباعِ خوارزم‌شاه را به تیغِ انتقام فرا گرفتند و بعضی را بکشتند.

    Aus der Übersetzung des Werks “Tarikh Yamini” (13. Jh. n. Chr.)

    سیمرغ‌وار گوشه‌نشین‌م، نه چون مگس

    بنشینم از حریصی هر جا که فا رسم

    Kamaloddin Esmail (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  9. /færɒz/ فراز:

    من او را به دام‌ت فراز آورم

    سخن‌هایِ چرب و دراز آورم

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  10. /foru/ فرو und in archaischen Idiomen /hoː/ هو (siehe den Artikel von Dr. Ali Ashraf Sadeghi in مجلهء زبانشناسی, ۳۳. Ausgabe, Seite 5 über die Verbpartikel /hoː/ هو: /hoː ʃodæn/ هو شدن, /hoː neʃæstæn/ هو نشستن):

    یکی روبهی دید بی‌دست و پای

    فرو ماند در لطف و صنعِ خدای

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  11. /negæh/ نگه und /negɒh/ نگاه:

    نگه دار از آمیزگارِ بدش!

    که بدبخت و بَدرَه کند چون خودش

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    خدای دادت ملک و خدایِ عزّ و جلّ

    نگاه دارد ملکِ تو هم‌چُنان که بداد

    Masud Saad Salman (11. – 12. Jh. n. Chr.)

  12. /vɒ/ وا:

    باشد که خداوند را بر این وا داشته باشند.

    Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  13. /vær/ ور: /vær ɒmædæn/ ور آمدن, /vær pæridæn/ ور پریدن.
  14. /hæm/ هم:

    هر طور بود هم کشیدم و تن‌م کردم.

    Ali-Akbar Dehkhoda (19. – 20. Jh. n. Chr.)

Wie die oberen Beispiele zeigen, werden Verbpartikeln meistens am Anfang der Verbalphrase platziert:

او دیگر باز نمی‌گردد.

Dabei sind folgende Besonderheiten zu beachten:

  1. Aus metrischen Gründen können Verbpartikeln auch am Ende des Satzes platziert werden:

    از کارِ خیر عزمِ تو هرگز نگشت باز

    هرگز زِ راه باز نگشته‌ست هیچ تیر

    Manoutchehri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  2. Possessivpronomina können (als Objekte) an Verbpartikeln angehängt werden (siehe 7•۲•b.):

    سربازان با دستِ بسته به زندان باز‌ش گرداندند.

Schreibe einen Kommentar