Im Persischen kann der Nebensatz auch als Präpositional- oder Determinativfokus eingesetzt werden (siehe 11. und 5•۲.). Dabei scheint es sich um die Vorstufe des Adverbialsatzes
zu handeln (siehe 18•۴.). Dadurch werden folgende Satzkonstituenten gebildet:
| Inhaltsverzeichnis |
|---|
a. Nebensatz im Aufbau des Vokativs
Solche Nebensätze können nur syndetisch (= mit der Konjunktion /ke/ که) vorkommen:
ای که از هر سرِ مویِ تو دلی اندرواست!
یک سرِ مویِ تو را هر دو جهان نیم‌بهاست
Kamaloddin Esmail (12. – 13. Jh. n. Chr.)
In diesem Fall erscheint die Entität, auf die sich der Vokativ bezieht, im Nebensatz als Relativpronomen (siehe 18•۱•a.):
ای که هرگز فرامش‌ت نکنم!
هیچ‌ت از بنده یاد می‌آید؟
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
فصل رابع همه از آش تُرُش خواهم گفت
ای که صفرات گرفته‌ست ز پار و پیرار
Boshagh Atma’a (16. Jh. n. Chr.)
Dabei kann das Relativpronomen getilgt werden, wenn es das Subjekt des Nebensatzes darstellt (= das Personalpronomen /to/ تو, siehe 18•۱•a•a.):
گو: «نظر باز کن و خلقت نارنج ببین
ای که Ø باور نکنی فی الشجر الاخضر نار!»
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
ای که پنجاه رفت و Ø در خوابی!
مگر این پنج‌روزه در یابی
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
b. Nebensatz im Aufbau des temporalen Limitativadverbials
(Siehe auch 18•۴•c. Limitativsatz.)
Dieses Phänomen wird auch in vielen anderen indoeuropäischen Sprachen beobachtet:
تا که خراب‌م نکند، کی دهد آن گنج به من؟!
تا که به سیل‌م ندهد، کی کشدم بحرِ عطا؟!
Hafes (14. Jh. n. Chr.)
Dabei kann der Nebensatz (vor allem in modernen Idiomen) auch asyndetisch (= ohne die Konjunktion /ke/ که) verwendet werden:
تا سبیل‌شان چرب نشود، بیلی به زمینِ هیچ مسلمانی نمی‌زنند.
Sadeq Hedajat (20. Jh. n. Chr.)
Das Prädikat des Nebensatzes steht in der Regel im Potentialis:
تا معذرت نخواهی (statisch) ، نمی‌روم.
تا او رسماً استعفا نداده باشد (statisch) ، از نظرِ قانونی رئیسِ این اداره محسوب می‌شود.
تا فرزاد نیامده (statisch) ، دیوار را پاک می‌کنیم.
تا هنوز سروکلّه‌یِ سربازها پیدا نشده بود (statisch) ، چریک‌ها را از درِ پشتی فراری دادند.
تا وقتی که من رئیس باشم (statisch) ، نمی‌گذارم کسی رشوه بگیرد.
تا مهمان‌ها این جا باشند (statisch) ، نمی‌توانم خانه را ترک کنم.
تا تو غذای‌ت را بخوری (durativ) ، من یک زنگی به خانه می‌زنم.
تا وقتی که دکتر برسد (punktuell) ، او دیگر مرده است.
در این مملکت تا آدم اقتدار و زور نداشته باشد (statisch) ، هیچ کاری را نمی‌تواند از پیش ببرد.
Mohammad Ali Dschamalzade (19. – 20. Jh. n. Chr.)
Unter folgenden Bedingungen kann es jedoch auch im Indikativ (und bei indirekter Rede im Narrativ) eingesetzt werden:
- Wenn sich der Nebensatz auf einen Zeitraum bezieht, der vor der Äußerung zu Ende gegangen ist:
تا پدرشان بالایِ سرشان بود (statisch) ، چنین رفتاری ازشان سر نمی‌زد.
تا حقّ‌ش را نگرفت (statisch) ، نرفت.
تا زن‌م داشت لباسِ بچّه‌ها را می‌پوشاند (durativ) ، من یک چایی برایِ خودم ریختم.
تا وقتی که دکتر رسید (punktuell) ، او دیگر مرده بود.
- Wenn sich der Nebensatz auf einen statischen oder durativen Vorgang bezieht und während der Äußerung verläuft:
تا وقتی که من رئیس هستم (statisch) ، نمی‌گذارم کسی رشوه بگیرد.
تا مهمان‌ها این جا هستند (statisch) ، نمی‌توانم خانه را ترک کنم.
تا تو غذای‌ت را می‌خوری (durativ) ، من یک زنگی به خانه می‌زنم.
تا سال و ماه و روز و شب‌ست (durativ) اندر این جهان
فرخنده باد روز و شب و ماه و سالِ تو!
Farrokhi Sistani (10. – 11. Jh. n. Chr.)
مزن تا توانی (durativ) بر ابرو گره!
که دشمن اگر چه زبون، دوست به
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
بد و نیک ماند زِ ما یادگار
تو تخمِ بدی تا توانی (durativ) ، مکار!
Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)
تا جوان و نیرومند هستید، چالاک هستید (durativ) ، از کارِ خوب کوتاهی نکنید!
Sadeq Hedajat (20. Jh. n. Chr.)
c. Nebensatz im Aufbau des Modaladverbials
Solche Nebensätze werden nur in archaischen Idiomen und für die Präposition /ʧo/ چو beobachtet. Sie werden zum Ausdruck einer Ähnlichkeit in der Ausführung des Vorgangs und immer asyndetisch (= ohne die Konjunktion /ke/ که) verwendet:
زِ ناگه بارِ پیری بر من افتاد
چو بر خفته فتد ناگه کرنجو
Faralavi (10. Jh. n. Chr.)
رفت رزبان چو رود تیر به پرتاب همی
تیز رانده به شتاب از رهِ دول‌آب همی
Manoutchehri (10. – 11. Jh. n. Chr.)
یکی آلوده‌کس باشد که شهری را بیالاید
چو از گاوان یکی باشد که گاوان را کند ریخن
Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)
Wie diese Beispiele zeigen, steht das Prädikat des Nebensatzes immer im Potentialis.
d. Nebensatz im Aufbau des Kausaladverbials
(Siehe auch 17•e. Kausale Koordination und 18•۴•d. Kausalsatz.)
Als Hinweis auf Iteration oder Beständigkeit kann in archaischen Idiomen der Adpositionalfokus von Kausaladverbialen eine Determinansphrase mit dem Determinans /bæs/ بس sein (siehe 15•۴•k.):
که ترسم مریم از بس ناشکیبی
چو عیسا بر کشد خود را صلیبی
Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
Doch auch in modernen Idiomen kann der Determinativfokus von /bæs/ بس in Form eines Nebensatzs angewandt werden. Solche Nebensätze können sowohl syndetisch als auch asyndetisch (= mit oder ohne die Konjunktion /ke/ که) vorkommen:
از بس که بر آورد غم‌ت آه از من
ترسم که شود به‌کام بدخواه از من
Rumi (13. Jh. n. Chr.)
بگرفت خواب دیده‌یِ بخت و امید را
از بس زِ وعده‌های تو افسانه برده‌ایم
Naziri (16. – 17. Jh. n. Chr.)
زِ بس کشته افکنـده از پیش و پس
خروشِ سروش آمد از بر که: «بس!»
Assadi Tusi (11. Jh. n. Chr.)
Sowohl in archaischen als auch in modernen Idiomen können solche Determinansphrasen auch direkt (ohne die Präposition /æz/ از) als Kausaladverbiale eingesetzt werden. In diesem Fall kann man auf die Konjunktion /ke/ که nicht verzichtet:
بس که گردون را خوش آمد شربتِ گفتار من
در گل‌آبِ دیده هر دم چون شکر آغاردم
Ebn-e Yamin (13. – 14. Jh. n. Chr.)
Folgende Aspekte werden dagegen lediglich in archaischen Idiomen beobachtet:
- Das Determinans kann auch mit dem Artikel /-i/ versehen sein:
از بسی پرِّ ملک گسترده زیرِ پایِ حاج
حاج زیرِ پای فرشِ سندس الوان دیده‌اند
Khaqani (12. Jh. n. Chr.)
- Auch das Determinans /bessiɒr/ بسیار kann in dieser Position verwendet werden:
از بسیاری آب ببست اندر نیارستند شد.
Aus dem Werk „Tarikh Sistan“ (۱۱. Jh. n. Chr.)
از بسیاری که بودند چنان شد که سپاهِ نمرود یک‌دیگر را نتوانستندی دیدن.
Aus dem Werk „ترجمه‌یِ تفسیرِ تبری“ (۱۰. Jh. n. Chr.)