Als Possessivpronomina werden nominale Pronomina bezeichnet, die definite Nominalphrasen im Genitiv substituieren. In den indoeuropäischen Sprachen können Possessivpronomina jedoch nicht nur im Possessivgenitiv verwendet werden, sondern auch als Genitivobjekte.
Im Persischen können Possessivpronomina zusätzlich auch für andere Objekte eingesetzt werden, da ursprüngliche Possessivobjekte (wie in den meisten anderen indoeuropäischen Sprachen) im Laufe der Zeit im andere Objektformen (v.a. direkte Objekte und Benefaktivobjekte) umgewandelt wurden.
| Inhaltsverzeichnis |
|---|
a. Aufbau
Eine Besonderheit der griechischen und iranischen Zweige der indoeuropäischen Sprachen ist die Tatsache, dass Possessivpronomina ausschließlich als Enklitika vorkommen.
Im Persischen werden (wie in den meisten Sprachen) für jede Kombination von Person und Numerus unterschiedliche Possessivpronomina eingesetzt:
| ۱. Person | ۲. Person | ۳. Person | |
|---|---|---|---|
| Singular |
/-m/ |
/-t/ |
/-ʃ/ |
| Plural |
/-mɒn/ |
/-tɒn/ |
/-ʃɒn/ |
Possessivpronomina im Plural entstehen durch das Anbinden des pluralisierenden Suffixes /-ɒn/ an ihre Pendants im Singular.
Die Possessivpronomina erscheinen jedoch meistens nicht in dieser Form, sondern in Begleitung von Epenthesen. Der Einsatz von Epenthesen folgt folgenden Regeln:
- Wenn der vorangehende Ausdruck mit einem Konsonanten endet, werden Possessivpronomina im Singular mit der Epenthese /æ/ und Possessivpronomina im Plural mit der Epenthese /e/ verwendet:
۱. Person ۲. Person ۳. Person Singular /pedær-æm/ پدرم /pedær-æt/ پدرت /pedær-æʃ/ پدرش Plural /pedær-emɒn/ پدرمان /pedær-etɒn/ پدرتان /pedær-eʃɒn/ پدرشان Aus metrischen Gründen kann auf die Epenthese nach Konsonanten verzichtet werden:
بچّگان‌مان /bæʧʧægɒn-mɒn/ همه ماننده‌یِ شمس و قمرند
زآن که هم‌سیرت و هم‌صورتِ هر دو پدرند
Manoutchehri (10. – 11. Jh. n. Chr.)
وَرَش هم‌چُنان روزگاری هِلی
به گردن‌ش /gærdæn-ʃ/ از بیخ بر نگسلی
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
سپردارِ بسیار در پیش بود
که دل‌شان /del-ʃɒn/ زِ رستم بداندیش بود
Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)
بر احوالِ آن کس بباید گریست
که دخل‌ش بُود نوزده، خرج‌ش /xærʤ-ʃ/ بیست
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
- Wenn Possessivpronomina im Singular nach dem Vokal /æ/, /e/ oder /i/ platziert werden, wird die Epenthese /æ/ eingesetzt:
۱. Person ۲. Person ۳. Person Singular /ʃɒnæ-æm/ شانه‌ام /ʃɒnæ-æt/ شانه‌ات /ʃɒnæ-æʃ/ شانه‌اش Plural /ʃɒnæ-mɒn/ شانه‌مان /ʃɒnæ-tɒn/ شانه‌تان /ʃɒnæ-ʃɒn/ شانه‌شان ۱. Person ۲. Person ۳. Person Singular /xubi-æm/ خوبی‌ام /xubi-æt/ خوبی‌ات /xubi-æʃ/ خوبی‌اش Plural /xubi-mɒn/ خوبی‌مان /xubi-tɒn/ خوبی‌تان /xubi-ʃɒn/ خوبی‌شان Zum Beispiel:
که چرخ‌ش نیارد کشیدن کمان
کمان‌داری‌اش /kæmɒn-dɒri-æʃ/ بگذرد از گمان
Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)
Auch in diesem Fall verzichtet man aus metrischen Gründen auf die Epenthese /æ/:
رخِ مرد را تیره دارد دروغ
بلندی‌ش /bolændi-ʃ/ هرگز نگیرد فروغ
Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)
- Nach dem Vokal /ɒ/ oder /u/ können Possessivpronomina im Singular mit der Epenthese /jæ/ und Possessivpronomina im Plural mit der Epenthese /je/ verwendet werden.
Der Konsonant /j/ in diesen Epenthesen scheint seinen Ursprung darin haben, dass viele Morpheme auf /ɒ/ oder /u/ auch Allomorphe haben, die mit einem /j/ enden (z.B. /ʤɒ/ (/ʤɒj/) جا، جای oder /ru/ (/ruj/) رو، روی). Dennoch werden diese Epenthesen auch nach Morphemen eingesetzt, die keine solchen Allomorphe besitzen, wie folgende Beispiele verdeutlichen:
۱. Person ۲. Person ۳. Person Singular /dæsthɒ-jæm/ دست‌های‌م /dæsthɒ-jæt/ دست‌های‌ت /dæsthɒ-jæʃ/ دست‌های‌ش Plural /dæsthɒ-jemɒn/ دست‌های‌مان /dæsthɒ-jetɒn/ دست‌های‌تان /dæsthɒ-jeʃɒn/ دست‌های‌شان ۱. Person ۲. Person ۳. Person Singular /zɒnu-jæm/ زانوی‌م /zɒnu-jæt/ زانوی‌ت /zɒnu-jæʃ/ زانوی‌ش Plural /zɒnu-jemɒn/ زانوی‌مان /zɒnu-jetɒn/ زانوی‌تان /zɒnu-jeʃɒn/ زانوی‌شان Es kann aber auch auf die Epenthese verzichtet werden:
کنون کنده و سوخته خانه‌هاشان /xɒnæhɒ-ʃɒn/
همه باز برده به تابوت و زنبر
Daqiqi (10. Jh. n. Chr.)
اکثرِ روستاهامان /rustɒhɒ-mɒn/ در این حـال‌ند.
Jalal Al-e Ahmad (20. Jh. n. Chr.)
پات /pɒ-t/ حس می‌کرد واردِ دنیایِ جدیدی شده.
Sadeq Hedajat (20. Jh. n. Chr.)
- In modernen Idiomen des Persischen gibt es die Tendenz, Possessivpronomina als Adpositionalfokusse von Präpositionen zu verwenden. Der Einsatz von Epenthesen mit folgenden Präpositionen weicht von den oberen Regeln ab:
- Die Präposition /æz/ از mit der Epenthese /æ/ (auch für Possessivpronomina im Plural):
۱. Person ۲. Person ۳. Person Singular /æz-æm/ ازم /æz-æt/ ازت /æz-æʃ/ ازش Plural /æz-æmɒn/ ازمان /æz-ætɒn/ ازتان /æz-æʃɒn/ ازشان می‌خواستم یک چیزی ازت بپرسم.
Sadeq Hedajat (20. Jh. n. Chr.)
اگر ازمان بر آمد، کاری بکنیم.
Jalal Al-e Ahmad (20. Jh. n. Chr.)
- Die Präposition /bɒ/ با mit der Epenthese /hɒ/:
۱. Person ۲. Person ۳. Person Singular /bɒ-hɒm/ باهام /bɒ-hɒt/ باهات /bɒ-hɒʃ/ باهاش Plural /bɒ-hɒmɒn/ باهامان /bɒ-hɒtɒn/ باهاتان /bɒ-hɒʃɒn/ باهاشان - Die Präposition /bæ/ به mit der Epenthese /he/:
۱. Person ۲. Person ۳. Person Singular /be-hem/ به‌م /be-het/ به‌ت /be-heʃ/ به‌ش Plural /be-hemɒn/ به‌مان /be-hetɒn/ به‌تان /be-heʃɒn/ به‌شان به‌ش گفتم.
Jalal Al-e Ahmad (20. Jh. n. Chr.)
- Die Präposition /æz/ از mit der Epenthese /æ/ (auch für Possessivpronomina im Plural):
b. Anwendung
Possessivpronomina können im Persischen folgende definite Nominalphrasen substituieren:
- Den Modifikator von asyndetischen Possessivgenitivphrasen nach dem Muster [NP[NPNominalphrase] [NPPossessivpronomen]] (siehe 15•d. Topikalisierung):
عشوه‌ای از لبِ شیرینِ تو دل خواست به جان
به شکرخند لب‌ت /læb-æt/ گفت: «مزادی طلبیم!»
Hafes (14. Jh. n. Chr.)
نصف‌ش /nesf-æʃ/ را خورد.
بعضی‌شان /bæʔz-i-ʃɒn/ موافق نبودند.
از فرنگی‌ها، ایتالیایی‌هاشان /itɒliɒihɒ-ʃɒn/ را بیشتر دوست دارم.
- Folgende Objekte:
- Das direkte Objekt (siehe 15•۳•a•a.):
حافظ از معتقدان‌ست، گرامی دارش /dɒr-æʃ/!
زآن که بخشایشِ سد روحِ مکرّم با اوست
Hafes (14. Jh. n. Chr.)
اگر تا شهر به همان حـال می‌آوردندت /mi-ɒværdænd-æt/، چه می‌کردی؟!
Jalal Al-e Ahmad (20. Jh. n. Chr.)
- Das Benefaktivobjekt (siehe 15•۳•b.):
راه را نشـان‌م /neʃɒn-æm/ داد.
- Das Respektivobjekt (siehe 15•۳•e.):
رفتم، که مباد بی تو خوش یک نفس‌م
وز گردشِ روزگار این داغ بس‌‌م /bæs-æm/
Azraqi Herati (11. Jh. n. Chr.)
- Das Possessivobjekt (siehe 15•۳•f.):
نوزده سال‌م /nuzdæh sɒl-æm/ بود که ایران را ترک کردم.
بنال بلبل، اگر با من‌ت /mæn-æt/ سرِ یاری‌ست!
که ما دو عاشقِ زاریم و کارِ ما زاری‌ست
Hafes (14. Jh. n. Chr.)
Es ist zu beachten, dass Possessivpronomina als Objekte nur folgende Positionen im Satz einnehmen können:
- Direkt nach dem Prädikat:
این درد می‌آزاردم /mi-ɒzɒræd-æm/.
کی‌خسرو بعد از آن درگاهِ ایزدی گرفت‌ش /gereft-æʃ/ و از پادشاهی دست بداشت.
Balami (10. Jh. n. Chr.)
سپس ملک ایشان را بفرمود تا به سرایی اندر باز داشت‌شان /dɒʃt-eʃɒn/.
Zitat von Mohammad Javad Mashkur (20. Jh. n. Chr.)
- Direkt nach dem Prädikativ:
زیادی لوس‌ش /lus-æʃ/ کرده‌اند.
- Direkt nach der Verbpartikel des Prädikats:
آن مداد را از رویِ میز برش /bær-æʃ/ دار!
- o Aus metrischen Gründen können sie jedoch auch an andere Positionen einnehmen:
دورست سرِ آب از این بادیه، هش دار!
تا غولِ بیابان نفریبد به سراب‌ت /særɒb-æt/
Hafes (14. Jh. n. Chr.)
خواب‌م /xɒb-æm/ بشد از دیده در این فکر جگرسوز
که: «آغوشِ که شد منزلِ آسایش و خواب‌ت؟»
Hafes (14. Jh. n. Chr.)
چنین که صومعه آلوده شد زِ خونِ دل‌م
گرش /gær-æʃ/ به باده بشویید حق به دستِ شماست
Hafes (14. Jh. n. Chr.)
دردستانی کن و درمان‌دهی!
تات /tɒ-t/ رسانند به فرمان‌دهی
Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
Siehe auch 6•۱•۱•b. Topikalisierung in Numeralphrasen.
- Das direkte Objekt (siehe 15•۳•a•a.):
- In der Umgangssprache den Adpositionalfokus der Präpositionen /æz/, /bɒ/, /be/ und /dær/ (siehe 11•c., 11•e., 11•k. und 11•n.).
Vor allem in archaischen Idiomen begegnet man dem Fall, dass Possessivpronomina zu verbalen Flexionssuffixen grammatikalisiert werden (siehe 13•d.):
اگر شایستی، همه به یک بار برفتمانی (۱. Person Plural) تا زود به خدمتِ شاه رسیدمانی (۱. Person Plural) و این بندیان را با خود ببردیمی.
Aus dem Werk „Samak Ajjar“ von Faramarz Khodadad (12. Jh. n. Chr.)
اگر بایستی، چون شما را ناسپاسی معلـوم شد، غوغا نکردتانی (۲. Person Plural).
Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)