۷•۳. Reflexiv- und Intensivpronomen

In den meisten indoeuropäischen Sprachen werden für Reflexiv- und Intensivpronomina weitgehend dieselben Phrasen benutzt, obwohl beide semantisch unterschieden werden müssen:

  1. Das Reflexivpronomen wird im Persischen dann verwendet, wenn das Subjekt des Satzes an einer anderen Stelle der Aussage in veränderter Rolle wieder aufgegriffen wird. Reflexivpronomina sind immer definite Nominalphrasen:

    فغان! که آن مهِ نامهربانِ مهرگسل

    به ترکِ صحبتِ یارانِ خود /xod/ چه آسان گفت!

    Hafes (14. Jh. n. Chr.)

    Zu diesem Zweck konnten in archaischen Idiomen auch Personalpronomina anstelle von Reflexivpronomina eingesetzt werden:

    ندانم گناهِ من ای شهریار

    که کرده‌ستم اندر همه روزگار

    Daqiqi (10. Jh. n. Chr.)

  2. Intensivpronomina werden zur Betonung oder zur Fokussierung auf eine Entität verwendet. Im Persischen lassen sich folgende Kategorien von Intensivpronomina unterscheiden:
    • Definite Nominalphrasen:

      خودم /xod-æm/ کردم که لعنت بر خودم /xod-æm/ باد!

    • Das proklitische Determinans /hæm-/:

      همو /hæm-u/ آفریننده‌یِ مور و پیل

      زِ خاشاکِ ناچیز و دریایِ نیل

      Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

Inhaltsverzeichnis

a. Nominale Reflexiv- und Intensivpronomina

Die Grundformen der nominalen Reflexiv- und Intensivpronomina lauten im Persischen:

  • /xod/ خود
  • /xiʃ/ خویش
  • /xiʃ-tæn/ خویش‌تن (Possessivkompositum)

Diese Pronomina können in jedem Numerus und jeder Person stehen, und werden auf folgende Arten eingesetzt:

  1. In einfacher Form:
    • Als Reflexivpronomina:

      باید خود (۱. Person Plural) را از این برنامه کنار بکشیم.

      او به خود (۳. Person Singular) بد نمی‌گذراند.

      دستِ لشکریان از رعایا چه در ولایتِ خود (۲. Person Plural) و چه در ولایتِ بیگانه و دشمن کوتاه دارید!

      Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

      از خود (۲. Person Plural) به هر چه کنی راضی مشو تا مردم‌ت دشمن نگیرند.

      Saad-ad-Din Varavini (13. Jh. n. Chr.)

      بدو گفت مزدور با آن خدیش:

      «مکن بد به کس گر نخواهی به خویش (۲. Person Singular) !»

      Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

      جهان‌دیده‌ای گفت‌ش:«ای بلهوس!

      تو را خود غمِ خویش‌تن (۲. Person Singular) بود و بس»

      Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

      این بود که خویش‌تن (۱. Person Singular) را شناختم.

      Saeed Nafisi (19. – 20. Jh. n. Chr.)

      خس و خاشاک را با خویش‌تن (۳. Person Singular) می‌برد.

      Abdolhossein Zarrinkoob (20. Jh. n. Chr.)

      Wenn es sich beim Prädikat des Satzes um einen Infinitus handelt (siehe 12•۱•d.), hat das Reflexivpronomen (genau wie das Prädikat) weder Numerus noch Person:

      ما آزموده‌ایم در این شهر بختِ خویش

      بیرون کشید باید از این ورطه رختِ خویش

      Hafes (14. Jh. n. Chr.)

    • Als Intensivpronomina:

      خود (۳. Person Singular) بر آورد و باز ویران کرد

      خود (۳. Person Singular) ترازید و باز خود (۳. Person Singular) بفسرد

      Manoutchehri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

      جهان‌دار با گوی و چوگان و تیر

      به میدان خرامید خود (۳. Person Singular) با وزیر

      Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

      ترکِ دنیا به مردم آموزند

      خویش‌تن (۳. Person Plural) سیم و غلّه اندوزند

      Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

      تو چه ارمغانی آری که به دوستان فرستی؟!

      چه از این به ارمغانی که تو خویش‌تن (۲. Person Singular) بیایی؟!

      Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  2. In den modernen Idiomen herrscht die Tendenz vor, den Numerus und die Person der Reflexiv- und Intensivpronomina zum Ausdruck zu bringen. Dafür wird das Pronomen von seiner Referenz begleitet, und zwar als Modifikator einer Possessivgenitivphrase:
    • Als Reflexivpronomina. Dabei erscheint die Referenz ausschließlich als Possessivpronomen:

      باید خودمان /xod-emɒn/ (1. Person Plural) را از این برنامه کنار بکشیم.

      او به خودش /xod-æʃ/ (۳. Person Singular) بد نمی‌گذراند.

    • Als Intensivpronomina:

      خودِ تو /xod-e to/ (2. Person Singular) هم از این موضوع ناراحت‌ی.

      تو آب‌نبات‌ها را بر دار، من خودِ جعبه /xod-e ʤæʔbe/ (3. Person Singular) را!

      خودِ ما /xod-e mɒ/ (۱. Person Plural) باعث این دردِ سر شدیم.

      Das Reflexiv- und Intensivpronomen /xod/ خود kann auch mit dem Suffix /-hɒ/ pluralisiert werden (= /xodhɒ/ خودها):

      ببین این‌ها با خودهاشان /xodhɒ-ʃɒn/ چه کرده‌اند! (Reflexivpronomen)

      همه‌یِ این‌ها را خودهاتان /xodhɒ-tɒn/ در عالمِ ذر قبول کرده‌اید. (Intensivpronomen)

      Ali-Akbar Dehkhoda (19. – 20. Jh. n. Chr.)

    • Intensivpronomina können ihre Referenzen zusätzlich als Appositionen begleiten:

      بیمارستانِ ما پنج ساختمان دارد، و هر ساختمان خودش از چند بخش تشکیل شده.

      او خودش می‌تواند کفش‌ش را بپوشد.

      تو بندگی چو گدایان به شرطِ مزد مکن!

      که خواجه خود روشِ بنده‌پروری داند

      Hafes (14. Jh. n. Chr.)

      تو چه ارمغانی آری که به دوستان فرستی؟!

      چه از این به ارمغانی که تو خویش‌تن بیایی؟!

      Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

b. Das determinative Intensivpronomen /hæm-/

Eine Besonderheit iranischer Sprachen ist der Einsatz des proklitischen Determinans’ /hæm-/ هم als Intensivpronomen. Auf diese Art wird der Determinativfokus betont oder darauf fokussiert.

Dieses Intensivpronomen ist nicht produktiv und kommt im Persischen nur in folgenden Determinansphrasen vor:

  • Nominalphrasen:
    • /hæm-to/ هم‌تو (= [NP[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [NPPersonalpronomen /to/ تو]]):

      یارِ تو باید که بخرّد تو را

      هم‌تو خودی خیره خریدارِ خویش

      Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

    • /hæm-u/ همو (= [NP[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [NPPersonalpronomen /u/ او]]):

      همو کلاهِ سری می‌دهد به تاجوران

      که از کلاهِ سلاطین به پای‌ش افزارست

      Amir Khusro Dahlavi (13. – 14. Jh. n. Chr.)

    • /hæm-uj/ هموی (= [NP[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [NPPersonalpronomen /uj/ اوی]])
    • /hæm-væj/ هم‌وی (= [NP[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [NPPersonalpronomen /væj/ وی]]):

      گفت: «به جان و سرِ خداوند سوگند که هم‌وی اندر آن بیاندیشید و دانست که خطاست آن را پاره کرد.»

      Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  • Determinativphrasen:
    • /hæm-in/ همین (= [DetP[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [DetPDemonstrativpronomen /in/ این]]):

      که فرمان‌دهِ هفت شهرِ زمین

      همین یک تن آمد ز شاهان، همین!

      Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    • /hæm-ɒn/ همان (= [DetP[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [DetPDemonstrativpronomen /ɒn/ آن]]):

      یکی گرز زد ترک را بر هباک

      که‌از اسب اندر آمد همان گه به خاک

      Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    • Zusammen mit dem proklitischen Demonstrativpronomen /em-/ in /hæm-em-ruz/ هم‌امروز, /hæm-em-ʃæb/ هم‌امشب und /hæm-em-sɒl/ هم‌امسال in der Umgangssprache.
  • Adverbphrasen:
    • /hæm-æknun/ هم‌اکنون (= [AdvP[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [AdvP/æknun/ اکنون]]):

      سرد و تاریک شد ای پور سپیده‌دمِ دین

      خُرُهِ عرش هم‌اکنون بکند بانـگِ نماز

      Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

    • /hæm-inæk/ هم‌اینک (= [AdvP[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [AdvP/inæk/ اینک]])
    • /hæm-idun/ هم‌ایدون (= [AdvP[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [Advp/idun/ ایدون]]):

      ز گردنده‌گردون نداری خبر

      که اخگرت ریزد هم‌ایدون به سر

      Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    • /hæm-ælʔɒn/ هم‌الآن (= [AdvP[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [AdvP/ælʔɒn/ الآن]])
  • Zusammengesetzte Präpositionen:
    • /hæm-ʧo/ هم‌چو (= [P[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [PPräposition /ʧo/ چو]]):

      سیاوش مرا هم‌چو فرزند بود

      که با فرّ و با برز و اورند بود

      Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    • /hæm-ʧon/ هم‌چون (= [P[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [PPräposition /ʧon/ چون]]):

      یکی بیشه‌ای دید هم‌چون بهشت

      که گفتی سپهر اندر او لاله کشت

      Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    • /hæm-ʧun/ هم‌چون (= [P[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [PPräposition /ʧun/ چون]]):

      جهان این‌ست و چون این بود تا بود

      و هم‌چون این بود اینند بارا

      Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

  • Nomina Agentis des Infinitivs /mɒnestæn/ مانستن (in der Bedeutung “sich ähneln”), jedoch mit Elision eines Konsonanten /m/:
    • /hæmɒnænd/ همانند (= [AP[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [APNomen Agentis /mɒnænd/ مانند]]):

      زِ کارآزموده گزیده مهان

      همانندِ تو نیست اندر جهان

      Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    • /hæmɒnændæ/ هماننده (= [AP[Dproklitisches Intensivpronomen /hæm-/] [APNomen Agentis /mɒnændæ/ ماننده]]):

      هماننده‌یِ شهریار اردشیر

      فزاینده و فرّخ و دل‌پذیر

      Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  • Das Modalverb /mɒn-ɒ/ مانا (aus dem Infinitiv /mɒnestæn/ مانستن) kann in der 3. Person Singular (mit dem Akzentualadverbial /-ɒ/) auch mit diesem Intensivpronomen betont werden (siehe 18•۲•e•a•e.). Auch dabei wird ein Konsonant /m/ elidiert (= /hæmɒn-ɒ/ همانا):

    سپاهی و جنگی و شهری سوار

    همانا که بودند سیسد هزار

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

c. Weitere determinative Intensivpronomina

Einige determinative Intensivpronomina werden seltener verwendet (siehe 11•q. und Qualifikativpronomen):

  1. Das determinative Intensivpronomen /in/ این in der Determinansphrase /in ʧon in/ (/in ʧun in/) این چنین، این چونین (= [P[DIntensivpronomen /in/ این] [PPAdpositionalphrase /ʧon in/ (/ʧun in/) چنین، چونین]]):

    شد از خون راه‌راه آخر تنِ خاکستری‌پوش‌م

    شهیدان را لباسِ کربلایی این چنین باید

    Mohammad Saeed Ashraf (17. Jh. n. Chr.)

    بپرسید از بریدانِ جهان‌گرد

    که: «در گیتی که دیده‌ست این چنین مرد؟»

    Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    گر فزونی نپذیرد جز کاهنده

    چه همی بایدت این چونین افزونی؟!

    Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

  2. Das determinative Intensivpronomen /ɒn/ آن in der Determinansphrase /ɒn ʧon ɒn/ (/ɒn ʧun ɒn/) آن چنان، آن چونان (= [P[DIntensivpronomen /ɒn/ آن] [PPAdpositionalphrase /ʧon ɒn/ (/ʧun ɒn/) چنان، چونان]]):

    زِ قلـب آن چنان سویِ دشمن بتاخت

    که از هیبت‌ش شیرِ نر آب تاخت

    Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

    زِ سیری مباش آن چنان شادکام

    که از هیضه زهری در افتد به جام

    Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

Schreibe einen Kommentar