۷•۷. Interrogativpronomen

Interrogativpronomina werden in Konstituenteninterrogativen verwendet, um nach einer Entität oder nach ihrer Modalität zu fragen.

Inhaltsverzeichnis

a. Das Interrogativpronomen /ʧe/ (/ʧi/) چه، چی

Das Interrogativpronomen /ʧe/ چه kann als Determinans Nominalphrasen begleiten.

Bei solchen interrogativen Determinansphrasen sind folgende Punkte zu beachten:

  1. Sie sind immer indefinit.
  2. Sie stehen immer in der 3. Person.
  3. Ihr Numerus entspricht dem ihrer Determinativfokusse.
  4. Sie können in einfacher Form oder mit dem enklitischen Artikel /-i/ verwendet werden.

Zum Beispiel:

سربازان چه کسانی /ʧe kæsɒn-i/ را دستگیر کرده‌اند؟

با چه چیزی /ʧe ʧiz-i/ می‌توان او را فریب داد؟

چه فایده /ʧe fɒjede/ دارد که همه‌یِ پول‌مان را خرج کنیم؟

Es scheint, dass folgende interrogative Determinansphrasen immer in einfacher Form (ohne den enklitischen Artikel /-i/) verwendet werden. Dabei ist das Interrogativpronomen /ʧe/ چه in der modernen Sprache grammatikalisiert worden und wird von den meisten Sprechern als Proklitikon empfunden:

  • /ʧe-ɣædr/ (/ʧe-ɣædær/) چقدر:

    سیر یک روز طعنه زد به پیاز

    که: «تو مسکین چقدر /ʧe-ɣædr/ بدبویی»

    Parvin E’tesami (20. Jh. n. Chr.)

    تا شبِ او را چقدر /ʧe-ɣædær/ قدر هست

    زهره‌یِ شب‌سنجِ ترازو به دست

    Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  • /ʧe-gunæ/ چگونه:

    مَهی گذشت که بر دستِ من نیامد می

    چگونه باشم از این پارساتر و بهتر؟!

    Farrokhi Sistani (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  • /ʧe-sɒn/ چه سان، چسان:

    مر مرا شکّر چه سان وعده کنی

    گرْت سنگ‌ست ای پسر در آستین؟!

    Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)

  • /ʧe-tævr/ چطور:

    برادرتان چطور با شما تماس گرفت؟

  • /ʧe-ʤur/ چه جور:

    او را چه جور راضی کردی؟

  • /ʧe-kɒr/ چه کار, wenn es zum direkten Objekt von Verben der Infinitive /kærdæn/ کردن und /dɒʃtæn/ داشتن wird:

    جواب داد که: «من ملک الموت‌م.» گفت: «چه کار کنی؟» گفت: «جانِ تو بر کنم.».

    Abueshagh Nischapuri (11. Jh. n. Chr.)

    گنجی که چنین حصار دارد

    نقّاب در او چه کار دارد؟

    Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    Folglich kann /ʧe-kɒr/ چه کار auch als Subjekt zusammen mit Possessivobjekten erscheinen:

    با دوات و قلم و شعر چه کار‌ست تو را؟

    خیز و بر دار تش و دستره و بیل و پشنگ!

    Eskafi Ghasnavi (11. Jh. n. Chr.)

    ماه را با زُفتی و زاری چه کار؟

    در پیِ خورشید پوید سایه‌وار

    Rumi (13. Jh. n. Chr.)

Wenn sich eine solche interrogative Determinansphrase nicht auf Menschen, Zeiträume und Plätze bezieht, kann ihr Determinativfokus (aus obviativer Redundanz) getilgt werden. In diesem Fall wird das Interrogativpronomen /ʧe/ (/ʧi/) چه، چی substantiviert, da es die einzige Konstituente der Determinansphrase darstellt:

داری چه می‌خوانی؟

از جانِ من چی می‌خواهی؟

دنبالِ چه می‌گردی؟

برایِ چی با او دعوا کردی؟

رقیب‌م سرزنش‌ها کرد که: «از این باب رخ بر تاب!»

چه افتاد این سرِ ما را که خاکِ در نمی‌ارزد؟

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

Wenn sich dieses Interrogativpronomen auf mehrere Entitäten bezieht, muss es pluralisiert werden. Dadurch entsteht das Interrogativpronomen /ʧehɒ/ (/ʧihɒ/) چه‌ها، چی‌ها (gebildet durch das Anbinden des Suffixes /-hɒ/ an das Interrogativpronomen /ʧe/ (/ʧi/) چه، چی):

گردون زِ شفق چه‌ها گرفته؟

زالی بر مو حنا گرفته

Zolali Khansari (17. Jh. n. Chr.)

صبا! بگو که چه‌ها بر سرم در این غمِ عشق

زِ آتشِ دلِ سوزان و دودِ آه رسید

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

چی‌ها خریدی؟

Einen weiteren Fall von Grammatikalisierung stellt der enklitische Einsatz der Postposition /rɒ/ را in der Postpositionalphrase /ʧe-rɒ/ چرا (= [PP[NPInterrogativpronomen /ʧe/ چه] [PPostposition /rɒ/ را]]) dar. Diese Postpositionalphrase war ursprünglich ein Finaladverbial (= “für was? wozu?”), das auch zur Substitution von Kausaladverbialen verwendet kann (siehe auch 18•۲•f. Grammatikalisierter Inhaltssatz als Kausalsatz):

هم به زیرِ لگدت هم‌چو هبا کردم

بی‌گنه بودی، این جرم چرا کردم؟

Manoutchehri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

اگر محوّلِ حـالِ جهانیان نه قضاست

چرا مجاریِ احوال بر خلافِ رضاست؟

Anvari (12. Jh. n. Chr.)

In archaischen Idiomen kann das Interrogativpronomen /ʧe/ چه auch ohne die Postposition /rɒ/ را Final- und Kausaladverbiale substituieren:

ساقی! غمِ فردایِ حریفان چه خوری؟!

پیش آر پیاله را! که شب می‌گذرد

Omar Chajjam (11. – 12. Jh. n. Chr.)

چه بنـدی دل اندر سرایِ سپنج؟!

چه نازی به گنج و چه نالی زِ رنج؟!

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

b. Das Interrogativpronomen /ke/ (/ki/) که، کی

/ke/ (/ki/) که، کی ist ein nominales Interrogativpronomen, das indefinite Nominalphrasen substituiert, die sich auf Personen beziehen.

Es ist selbst indefinit und steht in der 3. Person Singular:

که داند چو در بنـدِ حق نیستی

اگر بی‌وضو در نماز ایستی؟!

Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

که گفتت: «برو دستِ رستم ببند!»؟

نبندد مرا دست چرخِ بلند

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

بده! تا بگویم به آوازِ نی

که جمشید کی بود و کاووس کی!

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

Wenn sich dieses Interrogativpronomen auf mehrere Personen bezieht, muss es pluralisiert werden. In diesem Fall entstehen folgende Interrogativpronomina:

  • /kihɒ/ کی‌ها (gebildet durch das Anbinden des Suffixes /-hɒ/ an das Interrogativpronomen /ki/ کی).
  • /kiɒn/ کیان (gebildet durch das Anbinden des Suffixes /-ɒn/ an das Interrogativpronomen /ki/ کی):

    خون می‌رود از جسمِ اسیرانِ کمندش

    یک روز نپرسد که: «کیان‌ند و کدامان؟»

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

c. Das Interrogativpronomen /koʤɒ/ کجا

/koʤɒ/ کجا ist ein nominales Interrogativpronomen, das indefinite Nominalphrasen substituiert, die sich auf Plätze beziehen.

Es ist selbst indefinit und steht in der 3. Person Singular:

هنر نمی‌خرد ایّام و بیش از این‌م نیست

کجا روم به تجارت بدین کساد‌متاع؟!

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

نگه کن که ما از کجا رفته‌ایم

نه مست‌یم و بر آرزو خفته‌ایم

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

Wenn sich dieses Interrogativpronomen auf mehrere Plätze bezieht, muss es pluralisiert werden. In deisem Fall entsteht das Interrogativpronomen /koʤɒhɒ/ کجاها (gebildet durch das Anbinden des Suffixes /-hɒ/ an das Interrogativpronomen /koʤɒ/ کجا):

دل درونِ سینه و ما رو به صحرا می‌رویم

کعبه‌یِ مقصد کجا و ما کجاها می‌رویم!

Saeb Täbrisi (17. Jh. n. Chr.)

d. Das Interrogativpronomen /kæj/ کی

/kæj/ کی ist ein nominales Interrogativpronomen, das indefinite Nominalphrasen substituiert, die sich auf Zeiträume beziehen.

Es ist selbst indefinit und steht in der 3. Person Singular:

همی گفتم که: «کی باشد که خرّم روزگار آید؟

جهان از سر جوان گردد، بهارِ غم‌گسار آید؟»

Farrokhi Sistani (10. – 11. Jh. n. Chr.)

گفتم: «کی‌‌م دهان و لب‌ت کام‌ران کنند؟»

گفتا: «به چشم! هر چه تو گویی چنان کنند»

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

Wenn sich dieses Interrogativpronomen auf mehrere Zeiträume bezieht, muss es pluralisiert werden. Auf diese Weise entsteht das Interrogativpronomen /kæjhɒ/ کی‌ها (gebildet durch das Anbinden des Suffixes /-hɒ/ an das Interrogativpronomen /kæj/ کی):

تو کی‌ها به باغ سر می‌زنی؟

e. Das Interrogativpronomen /kodɒm/ کدام

Das Interrogativpronomen /kodɒm/ کدام kann als Determinans Nominalphrasen begleiten.

Bei solchen interrogativen Determinansphrasen sind folgende Punkte zu beachten:

  1. Sie beziehen sich auf Elemente einer definiten Menge.
  2. Sie sind immer indefinit, obwohl sie ohne den enklitischen Artikel /-i/ verwendet werden.
  3. Sie stehen immer in der 3. Person.
  4. Ihr Numerus entspricht dem ihrer Determinativfokusse.

Zum Beispiel:

کدام لباس‌ها /kodɒm lebɒshɒ/ را فروختی؟

کدام آهن‌دل‌ش /kodɒm ɒhæn-del/ آموخت این آیینِ عیّاری؟

که‌از اوّل چون برون آمد رهِ شب‌زنده‌داران زد

Hafes (14. Jh. n. Chr.)

Ähnlich wie Ordinalzahlen kann dieses Interrogativpronomen auch mit folgenden Suffixen erscheinen. Die entstandenen Suffixalgebilde haben dieselbe Funktion wie das Interrogativpronomen /kodɒm/ کدام:

  • Das Suffix /-in/ (= /kodɒmin/ کدامین):

    کدامین برادرت /kodɒmin bærɒdær-æt/ را بیشتر از همه دوست داری؟

    آن شبِ قدری که گویند اهلِ خلوت امشب‌ست

    یا رب! این تأثیرِ دولت از کدامین کوکب /kodɒmin kævkæb/ است؟

    Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  • In archaischen Idiomen das Suffix /-i/ (= /kodɒmi/ کدامی):

    چو روزِ زندگانی با سر آید

    بداند که‌از کدامی در /kodɒmi dær/ در آید

    Amir Khusro Dahlavi (13. – 14. Jh. n. Chr.)

Der Determinativfokus solcher interrogativen Determinansphrasen kann (aus proximater oder obviativer Redundanz) getilgt werden. In diesem Fall ist das Interrogativpronomen substantiviert, da es die einzige Konstituente der Determinansphrase darstellt:

تو زین چار گوهر کدام‌ی؟ بگوی!

دل‌م را رهِ شادمانی بجوی!

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

کدامین پسند آیدش زین دو راه؟

به فرمان رود هم بر آن ره سپاه

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

Wenn sich ein solches substantiviertes Interrogativpronomen auf mehrere Entitäten bezieht, muss es pluralisiert werden. Dadurch entstehen folgende Interrogativpronomina:

  • /kodɒmhɒ/ کدام‌ها (gebildet durch das Anbinden des Suffixes /-hɒ/ an das Interrogativpronomen /kodɒm/ کدام):

    از این کلاه‌ها کدام‌ها را بیشتر دوست داری؟

  • /kodɒminhɒ/ کدامین‌ها (gebildet durch das Anbinden des Suffixes /-hɒ/ an das Interrogativpronomen /kodɒmin/ کدامین):

    نمی‌توان به آسانی باز شناخت که از این دوبیتی‌ها کدامین‌ها از بابا طاهرست.

  • /kodɒmɒn/ کدامان für Animate (gebildet durch das Anbinden des Suffixes /-ɒn/ an das Interrogativpronomen /kodɒm/ کدام):

    خون می‌رود از جسمِ اسیرانِ کمندش

    یک روز نپرسد که: «کیان‌ند و کدامان؟»

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

Andererseits kann durch den Einsatz folgender nominaler Interrogativpronomina betont werden, dass es sich um eine einzige Entität handelt (siehe 7•۱۱.):

  • Die Determinansphrase /kodɒm jek/ کدام یک (= [NP[DetPInterrogativpronomen /kodɒm/ کدام] [NPKardinalzahl /jek/ یک]]):

    از کدام یک یاری بخواهم؟

  • Die Determinansphrase /kodɒmin jek/ کدامین یک (= [NP[DetPInterrogativpronomen /kodɒmin/ کدامین] [NPKardinalzahl /jek/ یک]]):

    کدامین یک از کشورهایِ آسیا بیشترین جمعِیّت را دارد؟

f. Das Interrogativpronomen /ʧænd/ چند

  1. Das Interrogativpronomen /ʧænd/ چند kann als Determinans oder Substantiv Zählnumeralien substituieren:

    این فروشگاه روزی چند تا کتاب می‌فروشد؟

    چند کشور عضوِ سازمانِ اوپک هستند؟

    ساعت چند‌ست؟

  2. Außerdem wurde dieses Interrogativpronomen in archaischen Idiomen als Adverb zum Fragen nach Imperfektivadverbialen verwendet:

    چند خرامیّ و تکبّر کنی؟

    دولتِ پارینه تصوّر کنی؟

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

    در هوا چند معلّق زنی و جلوه کنی؟

    ای کبوتر نگران باش! که شاهین آمد

    Hafes (14. Jh. n. Chr.)

    چند پری چون مگسی بهرِ قوت

    در دهنِ این تنه‌یِ عنکبوت؟

    Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

g. Das Interrogativpronomen /ʧun/ چون

/ʧun/ چون ist ein Adverb, das Modaladverbiale oder Prädikative substituiert, die die Modalität aufzeigen:

از او پرسیدند که: «آن چه بود که دیروز می‌خوردی؟ و خویش‌تن را چون می‌دیدی؟»

Omar Chajjam (11. – 12. Jh. n. Chr.)

تو پای به راه در نه و هیچ مپرس!

هم‌راه بگویدت که چون باید رفت

Attar Nischapuri (12. – 13. Jh. n. Chr.)

چون‌ست حـالِ بستان، ای بادِ نوبهاری؟

که‌از بلبلان بر آمد فریادِ بی‌قراری

Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

Dieses Interrogativpronomen ist obsolet geworden, und wird in modernen Idiomen nicht mehr verwendet.

Schreibe einen Kommentar