دستورِ زبانِ پارسی

Differentialpronomina beziehen sich im Persischen auf die Teilmengen einer Obermenge, die von einer Entität unterschieden werden, die bereits in einem anderen Zusammenhang erwähnt wurde (proximate Deixis) oder dem Angesprochenen anderweitig bekannt ist (obviative Deixis). Diese Entität wird in dieser Website als Differentialreferenz bezeichnet.

a. Adjektivale Differentialpronomina

In den meisten indoeuropäischen Sprachen zählen Differentialpronomina zu den Adjektivphrasen, obwohl sie naturgemäß keine Graduierung erlauben (immer im Positiv stehen) und eher die logischen Voraussetzungen von Determinativphrasen erfüllen:

• /digær/ دیگر:

  آتشِ هجران‌ت را هیزم من‌م

  وآتشِ دیگرت /ɒtæʃ-e digær/ را هیزم بده!

  Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

  ناحیتی از ناحیتی دیگر /nɒhiæt-i digær/ به سه چیز جدا شود.

  Aus dem Werk Hodud Olalam (10. Jh. n. Chr.)

  به یک ماه بالا گرفت آن نهال

  فزون زآن که دیگر درختان /digær deræxtɒn/ به سال

  Onsuri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  امیر دیگر روز /digær ruz/ بر نشست و به صحرا آمد.

  Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

• /degær/ دگر:

  گر بود عمر و به می‌خانه رسَم بارِ دگر /bɒr-e degær/

  به جز از خدمتِ رندان نکنم کارِ دگر /kɒr-e degær/

  Hafes (14. Jh. n. Chr.)

  و اگر دگر بار /degær bɒr/ این آواز شنوی، بر جای بایست!

  Abolfotuh Razi (12. Jh. n. Chr.)

  بزیاد آن مَلِکِ راد! که در دولتِ او

  نبود حاجت هرگز به کسانِ دگرم /kæsɒn-e degær/

  Farrokhi Sistani (10. – 11. Jh. n. Chr.)

• In archaischen Idiomen auch /digærom/ دیگرم (gebildet durch das Anbinden des Suffixes /-om/ an das Differentialpronomen /digær/ دیگر):

  دیگرم روز /digærom ruz/ صباح که گذشتند دیدند آن درختِ انجیر خشک شده بود از بیخ.

  Aus dem Werk „Übersetzung des Diatessarons“ (۱۳. Jh. n. Chr.)

Adjektivale Differentialpronomina können auch an Eigennamen angehängt werden. Solche Qualitativgenitivphrasen beziehen sich auf Entitäten, die eine gewisse Menge an Gemeinsamkeiten mit dem Träger des jeweiligen Eigennamens aufweisen (siehe 3•۲•b.):

گمانم که تو رستمِ دیگر /rostæm-e digær/ ی

به مردیّ و گُردیّ و فرمان‌بری

Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

شاعر و مهتردل‌ست و زیرک و والا

رودکیِّ دیگر /rudæki-jje digær/ است و نصرِ بـن احمد

Manoutchehri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

و امیر طاهر که شیرِ باریک خوانند ماند، دیگرم رستمِ دستان /digærom rostæm-e dæstɒn/ بر آمد و عالم همه از او رنگ گرفت.

Aus dem Werk „Tarikh Sistan“ (۱۱. Jh. n. Chr.)

b. Nominale Differentialpronomina

Differentialpronomina können in folgenden Formen als indefinite Nominalphrasen eingesetzt werden:

1. In archaischen Idiomen können die o.g. Differentialpronomina wie andere Adjektivphrasen substantiviert werden:

   یکی شاد و دیگر پر از درد و رنج

   چنین‌ست رسمِ سرایِ سپنج

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   یکی از شما گر کنم من گزین

   دگر گردد از من پر از درد و کین

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   نسبتِ نخستین مؤلّف شود از نسبتِ یکی از آن دو به میانه و از نسبتِ میانه به دیگرم.

   Biruni (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   Wenn sich ein solches substantiviertes Differentialpronomen auf mehrere Entitäten bezieht, wird es sowohl in archaischen als auch in modernen Idiomen in pluralisierter Form verwendet. Somit entstehen folgende Differentialpronomina:

   • /digærhɒ/ دیگرها und /degærhɒ/ دگرها (gebildet durch das Anbinden des Suffixes /-hɒ/ an die Differentialpronomina /digær/ دیگر und /degær/ دگر):

     چه دانی از بلاغت‌ها؟! چه خوانی از سخاوت‌ها؟!

     که یزدان‌ش نداده‌ست آن و سد چندان و دیگرها

     Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

     کنون رزمِ سهراب و رستم شنو!

     دگرها شنیده‌ستی، این هم شنو!

     Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   • /digærɒn/ دیگران und /degærɒn/ دگران (gebildet durch das Anbinden des Suffixes /-ɒn/ an die Differentialpronomina /digær/ دیگر und /degær/ دگر):

     تو نزادیّ و دیگران زادند

     تو خداییّ و دیگران بادند

     Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

     ای که بر پشتِ زمینی! همه وقت آنِ تو نیست

     دیگران در شکمِ مادر و پشتِ پدرند

     Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

     هنوز چشم‌ش نگران‌ست که مُلک‌ش با دگران‌ست.

     Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

2. Es gibt außerdem Differentialpronomina, die ausschließlich als Nominalphrasen erscheinen:
   • Die substantivierten Adjektivphrasen /digæri/ دیگری und /degæri/ دگری (= gebildet durch das Anbinden des Suffixes /-i/ an die Differentialpronomina /digær/ دیگر und /degær/ دگر) stehen im Singular:

     تو به خودت تکیه کن، نه به دیگری!

     خدا را دادِ من بستان از او، ای شحنه‌یِ مجلس!

     که می با دیگری خورده‌ست و با من سر گران دارد

     Hafes (14. Jh. n. Chr.)

     بیمِ آن‌ست که جایِ تو بگیرد دگری

     آگه‌ت کردم و گفتم سخنِ بازپسین

     Farrokhi Sistani (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   • /mærdom/ مردم im Plural:

     چرا مزاحمِ مردم می‌شوی؟

     چه حرف‌هایی که مردم نمی‌زنند!

     نگاه‌هایِ مردم آدم را می‌کشد!

     تا تو مردم را ستایی در بلایی با همه

     چون تو را مردم ستایند آن بلا بدتر بود

     Khaqani (12. Jh. n. Chr.)

     می‌خورد خون دل‌م مردمکِ دیده، سزاست!

     که چرا دل به جگرگوشه‌یِ مردم دادم

     Hafes (14. Jh. n. Chr.)

   • /ɣæjr/ غیر (und /ɣæjreh/ غیره) im Singular und /æɣjɒr/ اغیار im Plural:

     تو آن نکرده‌ای از فعـلِ خیر با من و غیر

     که دستِ فضل کند دامنِ امید رها

     Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

     بزرگی رساند به محتاج خیر

     که ترسد که محتاج گردد به غیر

     Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

     همه از دست غیر ناله کنند

     سعدی از دست خویش‌تن فریاد

     Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

     خانه دربسته دار بر اغیار

     تا در او این غریب مهمان‌ست

     Khaqani (12. Jh. n. Chr.)

     دل عاشقِ خاص آمد زاغیار نیندیشد

     زری که خلاص آمد از نار نیندیشد

     Khaqani (12. Jh. n. Chr.)

     Die Differentialreferenz kann das Differentialpronomen /ɣæjr/ غیر auf zwei verschiedene Arten attribuieren:

     1. als Modifikator des Possessivgenitivs:

        به جز ابرویِ تو محرابِ دلِ حافظ نیست

        طاعتِ غیرِ تو در مذهبِ ما نتوان کرد

        Hafes (14. Jh. n. Chr.)

        سعدی! بشوی لوحِ دل از نقشِ غیرِ دوست

        علمی که ره به حق ننماید ضلالت‌ست

        Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

        جهد کن تا ترکِ غیرِ حق کنی

        دل از این دنیایِ فانی بر کَنی

        Rumi (13. Jh. n. Chr.)

        Interessant ist, dass hier auch Adjektivphrasen als Attribute erscheinen können. In diesem Fall ist die Possessivgenitivphrase ebenfalls eine Adjektivphrase und stellt die negative Form des Modifikators dar (siehe 4•c•b. und 10•۴•c): /ɣæjr-e ɒddi/ غیرِ عادّی, /ɣæjr-e mostaɣim/ غیرِ مستقیم

     2. Als Origativadverbial (vergleiche /ʤoz/ جز):

        ناپسندیده‌ست پیشِ اهلِ دل

        هر که غیر از فسق را پی می‌زند

        Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

     Eine prominente Anwendung dieser Phrasen stellen Exzeptionaladverbiale dar (siehe 15•۴•m.). Dabei erscheinen sie mit oder ohne die Präposition /be/:

     طرفه کورِ دوربینِ تیزچشم

     لیک از اشتر نبیند غیرِ پشم

     Rumi (13. Jh. n. Chr.)

     نمِ چشم آب‌رویِ من ببرد از بس که می‌گریم

     چرا گریم؟! که‌از آن حاصل به غیر از نم نمی‌بینم

     Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

   • In der Umgangssprache auch /bæɣijjæ/ بقیّه im Plural:

     زحمت‌ش را ما می‌کشیم، سودش را بقیّه می‌برند!

Nominale Differentialpronomina werden durch das Demonstrativpronomen /ɒn/ آن definit (siehe 6•۱•d.):

او مرا بر شتری نشاند و از دستِ آن دیگر /ɒn digær/ تازیانه خورده‌ام.

Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

هر دو یک گوهرند، لیک به طبع

این بیفسرد و آن دگر /ɒn degær/ بگداخت

Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)

تاجوران تاجورش خوانده‌اند

وآن دگران /ɒn degærɒn/ آن دگرش /ɒn degær/ خوانده‌اند

Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)