دستورِ زبانِ پارسی

Adposition (category symbol: P) is a grammatical morpheme that accompanies other phrases to modify their grammatical role. The accompanied phrase is called adpositional focus.

The following phrases can be used as adpositional focuses in Persian:

• Noun phrases: [_PP[_Pbe] [_Ntehrɒn]] به تهران
• Adverb phrases: [_PP[_Ptɒ] [_Advkonun]] تا کنون
• Adjectival phrase: [_PP[_P/æj/] [_Adæriɣ] [_P-ɒ]] ای دریغا
• Adpositional phrases: [_PP[_Ptɒ] [_PPbe soræjjɒ]] تا به ثریّا
• Inflectional phrases: [_PP[_Ptɒ] [_IPpedær-æʃ bidɒr ʃod]] تا پدرش بیدار شد

According to their relative position to the adpositional focus, adpositions can be classified as follows:

• A preposition is set in front of its focus: [_PP[_Pæz] [_Nʃomɒ]] از شما
• A postposition follows its focus: [_PP[_Nʃæb] [_Prɒ]] شب را
• A circumposition only appears in archaic idioms, and consists of two segments which surround the focus to act as a single adposition: [_PP[_Pbe] [_Ndærjɒ] [_Pdær]] به دریا در

Adpositions (like determinative phrases) cannot become sentence constituents. Many linguists are of the opinion that adpositions are generated by the grammaticalization of adverbs.

Although by definition adpositions are morphemes, intensive determiner phrases /hæm-ʧo/ هم‌چو and /hæm-ʧon/ (/hæm-ʧun/) هم‌چون also count amongst them because they are already grammaticalized and are not understood to be combined by most speakers.

a. Adpositional Phrases

An adpositional phrase (category symbol: PP) is generated by combining an adposition with its focus.

Adpositional phrases are predominantly used as sentence constituents in the following roles:

1. As Objects: /kæfʃ-æʃ rɒ/ کفش‌ش را, /be pedær-æʃ/ به پدرش
2. As adverbials: /æz xiɒbɒn/ از خیابان, /tɒ sobh/ تا صبح
3. As vocatives: /jɒr-ɒ/ یارا, /æj bærɒdær/ ای برادر
4. In archaic idioms, as predicative complements (see 15•۵.):

   عدو را نباید به کوچک شمرد

   که کوهِ کلان دیدم از سنگِ خرد

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

   هیچ کس را تو استوار مدار!

   کارِ خود کن! کسی به یار مدار!

   Sanai (11^th and 12^th Century AD)

Aside from their role as sentence constituents, adpositional adverbials (and objects) are applied as constituents of noun and adjectival phrases:

• As simple attributes: جامی از بلور, سبزی‌پلو با ماهیِ کپور, شش در چهار, خیلی از دوستان‌مان, بزرگ‌تر از دیگران, خود را باختن, بر باد رفته

  بر همگان گر زِ فلک زهر ببارد همه شب

  من شکر اندر شکر اندر شکر اندر شکرم!

  Rumi (13^th Century AD)

• As modifiers of qualitative genitive (see 10•۱•c.): عشقِ به میهن, برابرِ با سوم اکتبر
• As modifiers of exocentric qualitative composition (see 10•c•b.): سر در گم, گوش به فرمان
• As conjuncts of copulative composition (see 9•b.): جور وا جور, سر به سر, سر تا پا

b. The Preposition /mær/ مر, the Postposition /rɒ/ را and the Circumposition /mær ~ rɒ/

These adpositions (except the postposition /rɒ/ را) are obsolete in modern idioms of Persian. Adpositional phrases with these adpositions have the following applications:

1. The direct object (see 15•۳•a•a.):

   ملوکِ پیشین مر این نعمت به سعی اندوخته‌اند.

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

   غلامی را بخرید و او را تربیتِ بسیار کرد.

   Owfi (12^th and 13^th Century AD)

   بی‌هنران مر هنرمندان را نتوانند که ببینند، هم‌چُنان که سگانِ بازاری مر سگِ صید را مشغله بر آرند و پیش‌آمدن نیارند.

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

2. The benefactive object (see 15•۳•b.):

   سوداییانِ عالمِ پندار را بگو:

   «سرمایه کم کنید! که سود و زیان یکی‌ست»

   Hafez (14^th Century AD)

   پسرم را چشم زده‌اند.

3. The temporative adverbial (see 15•۴•b.):

   ششم ماه را روی بر تافتند

   سویِ باده و بزم بشتافتند

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   شب‌ها را کار می‌کرد.

4. In archaic idioms, also the following applications:
   • The separative object (see 15•۳•c.):

     غرورِ حسن اجازت مگر نداد ای گل!

     که پرسشـی نکنی عندلیبِ شیدا را؟!

     Hafez (14^th Century AD)

   • The respective object (see 15•۳•e.):

     امّتی را یک نبی بس، ملّتی را یک کتاب

     عالمی را یک ملِک بس، لشکری را یک امیر

     Mu’izzi (11^th and 12^th Century AD)

   • The possessive object (see 15•۳•f.):

     فقرِ ظاهر مبین! که حافظ را

     سینه گنجینه‌یِ محبّتِ توست

     Hafez (14^th Century AD)

   • The final adverbial (see 15•۴•l.):

     خود تو آماده بُدی برخاسته

     جنگِ او را خویش‌تن آراسته

     Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

---

If the personal pronoun /mæn/ من becomes the adpositional focus of the postposition /rɒ/ را, it can be altered into the proclitical allomorph [mæ-]:

با دل‌آرامی مرا /mæ-rɒ/ خاطر خوش‌ست

که‌از دل‌م یک‌باره برد آرام را

Hafez (14^th Century AD)

Owing to metrical conformation, in this position the personal pronoun /væj/ وی can alter into the proclitical allomorph [væ-]:

هر آن چیز که‌آید همی در شمار

سزد گر نخوانی وَرا /væ-rɒ/ پای‌دار

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

هشیوار دیوانه خواند وَرا /væ-rɒ/

همان خویش بیگانه خواند وَرا /væ-rɒ/

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

In addition, one can note the proclitical allomorph [i-] (instead of the demonstrative pronoun /in/ این) in the adpositional phrase /i-rɒ/ ایرا. In this case, this demonstrative pronoun is applied as a placeholder of content clause (see 18•۲•f. Grammaticalized Content Clause as Causal Clause):

زِ بهرِ چیزِ بی‌حاصل نرنجی به بود، ایرا /i-rɒ/

بسی بهتر سویِ دانا زِ مردِ ژاژخا ابکم

Nasir Khusraw (11^th Century AD)

c. The Prepositions /æz/ از and /ze/ زِ and the Circumpositions /æz ~ rɒ/ and /ze ~ rɒ/

These adpositions (except the preposition /æz/ از) are no longer productive in modern idioms of Persian.

The preposition /ze/ زِ is normally used according to metrical conformation:

در هوای‌ت بی‌قرارم روز و شب

سر زِ کوی‌ت بر ندارم روز و شب

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

همه موبدان را زِ لشکر بخواند

به چربی چه مایه سخن‌ها براند!

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

Adpositional phrases with these adpositions have the following applications:

1. The separative object (see 15•۳•c.):

   قرار و خواب زِ حافظ طمع مدار ای دوست!

   قرار چی‌ست؟! صبوری کدام؟! خواب کجا؟!

   Hafez (14^th Century AD)

2. The origative adverbial (see 15•۴•c.):

   بشد چارشنبه هم از بامداد

   بدین باغ که امروز باشیم شاد

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   مهر دیدم بامدادان چون بتافت

   از خراسان سویِ خاور می‌شتافت

   Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

3. The causal adverbial (see 15•۴•k.):

   از قضا را بود عالی‌منظری

   بر سرِ منظر نشسته دختری

   Attar Nishapuri (12^th and 13^th Century AD)

   گر چه اندوهِ تو و بیمِ تو از کاستن‌ست

   ای فزوده! ز چرا چاره نیابی تو زِ کاست

   Nasir Khusraw (11^th Century AD)

4. In archaic idioms, the directive adverbial (see 15•۴•d.):

   فرسته چو از پیشِ ایوان رسید

   زمین بوسه داد، آفرین گسترید

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

5. Also in archaic idioms, the modal adverbial (see 15•۴•g.):

   یک غریبی خانه می‌جست از شتاب

   دوستی بردش سویِ خانه‌ی خراب

   Rumi (13^th Century AD)

---

The following points are notable regarding these adpositions:

• Possessive pronouns can become adpositional focuses of the preposition /æz/ از in colloquial speech (see 7•۲•a.):

  می‌خواستم یک چیزی ازت بپرسم.

  Sadeq Hedajat (20^th Century AD)

  اگر ازمان بر آمد، کاری بکنیم.

  Jalal Al-e Ahmad (20^th Century AD)

• The vowel /e/ can be elided from the preposition /ze/ زِ, if its focus begins with a vowel. In this case, the preposition is used proclitically (see the adpositional phrase /z-i-rɒ/ زیرا):

  ای صنم! گر من بمیرم ناچشیده زآن لبان /z-ɒn læbɒn/

  دادِ من از تو بخواهد دادگر روزِ حسیب

  Saadi (12^th and 13^th Century AD)

  ز انـدازه /z-ændɒze/ بیرون تشنه‌ام، ساقی بیار آن جام را!

  اوّل مرا سیرآب کن، وآن گه بده اصحاب را!

  Saadi (12^th and 13^th Century AD)

  زین سو /z-in su/ کشان سویِ خوشان، زآن سو /z-ɒn su/ کشان با ناخوشان

  یا بگذرد یا بشکند کشتی در این گرداب‌ها

  Rumi (13^th Century AD)

  دوش رفتم به کویِ باده‌فروش

  زآتشِ عشق /z-ɒtæʃ-e eʃɣ/ دل به جوش و خروش

  Hatef Esfahani (17^th and 18^th Century AD)

• Examining related languages, various experts suggest the assumption that /ʤoz/ جز is generated in Persian from /ʤodɒ æz/ جدا از by means of elision; consequently, /ʤoz/ جز is not a preposition. Grammatical evidence for this hypothesis can be found in the occurence that phrases with /ʤoz/ جز can appear as conjuncts of copulative coordination with noun phrases:

  دانست باید این و جز این، زیرا

  دانسته به بود زِ ندانسته

  Nasir Khusraw (11^th Century AD)

  پوشیده بر وی مشرفان داشت از مردم، چون غلام و فرّاش و پیرزنان و مطربان و جز ایشان.

  Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

  Thus in these examples /ʤoz in/ جز این and /ʤoz iʃɒn/ جز ایشان are not adpositional phrases, but rather noun phrases with attributes /æz in/ از این and /æz iʃɒn/ از ایشان.

  However, /ʤoz/ جز is so deeply grammaticalized in Persian that it can be understood as a noun phrase (comparable with the nominal differential pronoun /ɣæjr/ غیر), and in turn attributed by an origative adverbial:

  و در مجلس چند قول آن روز بشنود از من و جز از من.

  Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

  زِ گیتی یکی کنج ما را بس‌ست

  که تختِ مهی را جز از ما کس‌ست

  Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

  As with the case of the differential pronoun /ɣæjr/ غیر, such phrases are often applied as exceptional adverbials (see 15•۴•m.). In this case, they can appear with or without preposition /be/ به:

  مرا از تو فرخنج جز درد نیست

  چو من سوخته در جهان مرد نیست

  Asadi Tusi (11^th Century AD)

  نفرمود ما را به جز راستی

  که دیو آورد کژّی و کاستی

  Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

  بدین دوده اکنون کدام‌ست مه

  جز از تو پسندیده و روزبه؟!

  Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

  شاهی که بر او هیچ ملک چیر نباشد

  شاهی که شکارش به جز از شیر نباشد

  Manuchehri (10^th and 11^th Century AD)

d. The Circumpositions /æz ~ dær/ and /æz ~ ændær/

These circumpositions are obsolete in modern idioms of Persian.

Adpositional phrases with these circumpositions are used as local origative adverbials (see 15•۴•c.):

وز درخت اندر گواهی خواهد اوی

تو بدآن گاه از درخت اندر بگوی!

Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

e. The Circumposition /æz ~ færɒz/

This circumposition is obsolete in modern idioms of Persian. Adpositional phrases with this circumposition are used as temporal origative adverbial (see 15•۴•c.):

وآن که به شادی یکی قدح بخورد زوی

رنج نبیند از آن فراز و نه احزان

Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

تا جهان بود از سرِ آدم فراز

کس نبود از راهِ دانش بی‌نیاز

Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

گر نبودم به مرادِ دل او دیّ و پریر

به مرادِ دل او باشم از امروز فراز

Farrukhi Sistani (10^th and 11^th Century AD)

f. The Preposition /bæ/ به

(See also 19•b•a. Grammaticalization to the Prefix /be-/.)

Adpositional phrases with this preposition have the following applications:

1. The benefactive object (see 15•۳•b.):

   چه قیامت‌ست جانا که به عاشقان نمودی!

   رخِ هم‌چو ماهِ تابان، دلِ هم‌چو سنگِ خارا!

   Hafez (14^th Century AD)

2. The temporative adverbial (see 15•۴•b.):

   دهقان به سحرگاهان که‌از خانه بر آید

   نه هیچ بیارامد و نه هیچ بپاید

   Manuchehri (10^th and 11^th Century AD)

3. The locative adverbial (see 15•۴•a.):

   همو کلاهِ سری می‌دهد به تاجوران

   که از کلاهِ سلاطین به پای‌ش افزارست

   Amir Khusro Dahlavi (13^th and 14^th Century AD)

4. The directive adverbial (see 15•۴•d.):

   چو زین کرانه شهِ شرق دست برد به تیر

   بر آن کرانه نماند از مخالفان دیّار

   Farrukhi Sistani (10^th and 11^th Century AD)

5. The instrumental adverbial (see 15•۴•i.):

   همه شب در این امیدم که نسیمِ صبح‌گاهی

   به پیامِ آشنایی بنوازد آشنا را

   Hafez (14^th Century AD)

   به خلق و لطف توان کرد صیدِ اهلِ نظر

   به دام و دانه نگیرند مرغِ دانا را

   Hafez (14^th Century AD)

6. The modal adverbial (see 15•۴•g.):

   نفس آن روز بر آرم به خوشی از تهِ دل

   که دلِ سوخته در بزمِ تو مجمر گردد

   Salman Savaji (14^th Century AD)

7. The quantificative adverbial (see 15•۴•g.):

   آسمان گو: «مفروش این عظمت! که‌اندر عشق

   خرمنِ مه به جویی، خوشه‌یِ پروین به دو جو!»

   Hafez (14^th Century AD)

8. In archaic idioms, also the following applications:
   • The junctive object (see 15•۳•d.):

     دام من نیست به آهویِ تو لایق، بگذار

     تا به دامِ سرِ زلفِ تو شکارِ تو کنم!

     Saeb Tabrizi (17^th Century AD)

   • The predicative complement (see 15•۵.):

     عدو را نباید به کوچک شمرد

     که کوهِ کلان دیدم از سنگِ خرد

     Saadi (12^th and 13^th Century AD)

---

The following points are notable regarding the preposition /bæ/ به:

• This preposition originates from the Middle Persian /pæð/, and can alternate (as a relict of that language) to the form /bæd/ بد in front of personal or demonstrative pronouns which begin with a vowel:

  بدو /bæ/ + /u/ = /bæd u/

  بدوی /bæ/ + /uj/ = /bæd uj/

  بدیشان /bæ/ + /iʃɒn/ = /bæd iʃɒn/

  بدوشان /bæ/ + /uʃɒn/ = /bæd uʃɒn/

  بدآن /bæ/ + /ɒn/ = /bæd ɒn/

  بدین /bæ/ + /in/ = /bæd in/

  مردی جلدسخن‌گوی از معتمدانِ خویش بدو فرستاد.

  Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

  زاهد، از ما به سلامت بگذر! که‌این میِ لعل

  دل و دین می‌برد از دست بدآن سان که مپرس

  Hafez (14^th Century AD)

  چو ایران نباشد تنِ من مباد!

  بدین بوم و بر زنده یک تن مباد!

  Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

  جهان را فزوده بدو آبِ روی

  فروزان شده تختِ شاهی بدوی

  Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

  بدیشان چنین گفت رستم که: «من

  بدین کین نهادم دل و جان و تن»

  Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

• Possessive pronouns can become adpositional focuses of the preposition /be/ به in colloquial speech. In this case, the epenthesis /he/ is used (see 7•۲•a.):

  به‌ش گفتم.

  Jalal Al-e Ahmad (20^th Century AD)

• The final vowel can be elided from this preposition owing to metrical conformation, if its focus begins with a vowel. In this case, the preposition is used proclitically:

  بیامد سیه‌دیو با ترس و باک

  همی به‌آسمان /b-ɒsmɒn/ بر پراکند خاک

  Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

g. The Prepositions /færɒ/ فرا, /fɒ/ فا, /hɒ/ ها and /zi/ زی

These prepositions are obsolete in modern idioms of Persian, but adpositional phrases with them have the following applications in archaic idioms:

1. The benefactive object (see 15•۳•b.):

   فرمان‌بردار نباشد که فرا پادشاه تواند گفت: «کن!» و «مکن!»

   Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

   جادویِ کمپیر از غصه بمرد

   روی و مویِ زشت فا مالک سپرد

   Rumi (13^th Century AD)

   نرمک او را یکی سلام زدم

   کرد زی من نگه به چشم آغیل

   Hakkak Marghzi (10^th Century AD)

2. The directive adverbial (see 15•۴•d.):

   رفت و نهانی‌ش فرا خانه برد

   بَدره‌یِ دینار به صوفی سپرد

   Nazari Ghohestani (13^th and 14^th Century AD)

   وز آن جا سپه برد زی زنگبار

   بشد تا جزیری به دریا کنار

   Asadi Tusi (11^th Century AD)

See also the article of Dr. Ali Ashraf Sadeghi (in مجلهء زبانشناسی, ۳۳^rd issue, page 5), and the article of Dr. Iran Kalbasi (in مجلهء زبانشناسی, ۴۱^st and 42^nd issue, page 57) about the preposition /hɒ/ ها.

h. The Prepositions /bɒz/ باز and /vɒ/ وا

(See also 19•a. Grammaticalization to the Prefixes /bɒz-/ and /vɒ-/.)

Adpositional phrases with these prepositions are applied as directive adverbials (see 15•۴•d.):

همی تا باز مرو آیی همه راه

نیاسایی زِ رفتن گاه و بی‌گاه

Fakhroddin Asad Gorgani (11^th Century AD)

چو از خاور بر آمد ماهِ تابان

شهنشه باز مرو آمد شتابان

Fakhroddin Asad Gorgani (11^th Century AD)

کبوتر چون پرید از پس چه نالی؟!

که وا برج آید ار باشد حلالی

Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

که بسیار ناید برِ اندکی

یکی وا سد آید، نه سد وا یکی

Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

رستمان را ترس و غم وا پیش برد

هم زِ ترس آن بددل اندر خویش مرد

Rumi (13^th Century AD)

These prepositions are practically obsolete in modern idioms of Persian. Nevertheless, they can be noted in a few examples: /bɒz pæs kæʃidæn/ باز پس کشیدن, /vɒ pæs ræftæn/ وا پس رفتن, /ʤur vɒ jɒr/ جور وا جور, /ræng vɒ ræng/ رنگ وا رنگ

i. The Prepositions /bær/ بر and /æbær/ ابر and the Circumpositions /bær ~ bær/ and /bæ ~ bær/

All of these adpositions (except the preposition /bær/ بر) are obsolete in modern idioms of Persian.

Adpositional phrases with this preposition have the following applications:

1. The benefactive object (see 15•۳•b.):

   به دردِ دل آوخ که بریان شوند!

   چه بر حـالِ من زار گریان شوند

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   ای سلسله‌یِ مُشک فکنده به قمر بر!

   خندیده لبِ پرشکرِ تو به شکر بر

   Masud Saad Salman (11^th and 12^th Century AD)

2. The locative adverbial (see 15•۴•a.):

   این همه نقشِ عجب بر در و دیوارِ وجود

   هر که فکرت نکند نقش بود بر دیوار

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

   به ره بر یکی پیش‌م آمد جوان

   به تک در پِیَ‌ش گوسفندی دوان

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

3. The directive adverbial (see 15•۴•d.):

   هم‌ایدون جهان بر تو سازم سیاه

   ابر خاک آرم تو را این کلاه

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   نهـاد افسرش بر سرِ خاک بر

   همی خواند نفرین به ضحّاک بر

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

4. In archaic idioms, also with the following applications:
   • The respective object (see 15•۳•e.):

     مگر رنجِ سرما بر او بس نبود

     که جورِ سپهر انتظارش فزود؟!

     Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   • The temporative adverbial (see 15•۴•b.):

     بمرد اندر رمضان بر دویست و پنجاه و پنج.

     From the book “Modjmal Ottavarikh va alghesas” (۱۲^th Century AD)

   • The quantificative adverbial (see 15•۴•g.):

     سه شهرند بر کرانه‌یِ رودِ چاچ نهاده، از خوارزم بر ده منزل.

     From the book “Hodud Olalam” (۱۰^th Century AD)

   • The final adverbial (see 15•۴•l.):

     ای غافل از شمار! چه پنداری؟!

     که‌ت خالق آفرید نه بر کاری؟!

     Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

j. The Circumpositions /æz ~ bær/ and /ze ~ bær/

These circumpositions are obsolete in modern idioms of Persian. The circumposition /ze ~ bær/ is used only according to metrical conformation.

Adpositional phrases with these circumpositions are used as benefactive objects (see 15•۳•b.):

به جم گفت شه: ای جهان‌شهریار!

زِ من بنده بر بدگمانی مدار!

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

k. The Prepositions /dær/ در and /ændær/ اندر

The preposition /ændær/ اندر is a heritage of Middle Persian that is obsolete in modern idioms of Persian, and to a large extent has been replaced by the allomorph [dær] در, which became prominent after the Saminid age (11^th Century AD).

Adpositional phrases with these prepositions have the following applications:

1. The temporative adverbial (see 15•۴•b.):

   به مغلظه سوگند خورم که هر چه در خشم فرمان دهم تا روز آن را امضا نکنند.

   Abolfazl Beyhaqi (10^th and 11^th Century AD)

   بمرد اندر رمضان بر دویست و پنجاه و پنج.

   From the book “Modjmal Ottavarikh va alghesas” (۱۲^th Century AD)

2. The locative adverbial (see 15•۴•a.):

   گل در بر و می در کف و معشوقه به کام‌ست

   سلطانِ جهان‌م به چنین روز غلام‌ست

   Hafez (14^th Century AD)

   اندر دلِ من هزار خورشید بتافت

   آخر به کمال ذرّه‌ای راه نیافت

   Avicenna (10^th and 11^th Century AD)

3. The directive adverbial (see 15•۴•d.):

   نمودی چهره در آیینه تا سوزی دلِ زاهد

   به دل‌سوزی چرا در آب می‌رانی مسلمان را؟!

   Assefi (16^th Century AD)

   همان خشم و پیکار باز آورد

   بدین غم تن اندر گداز آورد

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

4. In archaic idioms, the benefactive object (see 15•۳•b.):

   از توام، ای شهره‌قمر! در من و در خود بنگر!

   که‌از اثرِ خنده‌یِ تو گلشنِ خندنده شدم

   Rumi (13^th Century AD)

   زِ تو آیتی در من آموختن

   زِ من دیو را دیده بردوختن

   Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

---

Possessive pronouns can become adpositional focuses of the preposition /dær/ در in colloquial speech (see 7•۲•a.):

ابتدا دو عامل را ضرب می‌کنیم، سپس پرانتز را درش اثر می‌دهیم.

l. The Postpositions /dær/ در and /ændær/ اندر and the Circumpositions /dær ~ dær/, /bæ ~ dær/, /bæ ~ dærun/, /bæ ~ ændær/, /bæ ~ ændærun/ and /bær ~ ændær/

These adpositions are obsolete in modern idioms of Persian. Adpositional phrases with them have the following applications:

1. The locative adverbial (see 15•۴•a.):

   گه ببینی خواب در خود را دو نیم

   تو درست‌ی چون بخیزی، نی سقیم

   Rumi (13^th Century AD)

   سیاوخش‌ست پنداری میانِ شهر و کوی اندر

   فریدون‌ست پنداری میانِ دَرع و خوی اندر

   Daqiqi (10^th Century AD)

   گردِ گلِ سرخ اندر خطی بکشیدی

   تا خلقِ جهان را بفکندی به خلالوش

   Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

   سمن‌بر وِیس لرزان گشت چون بید

   چو در آبِ ر‌وان در عکسِ خورشید

   Fakhroddin Asad Gorgani (11^th Century AD)

   طاعت‌ش موجبِ قربت‌ست و به شکر اندرش مزیدِ نعمت.

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

   به آتش درون بر مثالِ سمندر

   به آب اندرون بر مثالِ نهنگان

   Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

   به دریا در منافع بی‌شمارست

   اگر خواهی سلامت، بر کنارست

   Saadi (12^th and 13^th Century AD)

2. The directive adverbial (see 15•۴•d.):

   این بگفت و گریه در شد های‌های

   اشک غلتـان بر رخِ او جای‌جای

   Rumi (13^th Century AD)

   شنیده‌ام به حکایت که مردِ مشک‌فروش

   نهان کند جگرِ سوخته به مشک اندر

   Mu’izzi (11^th and 12^th Century AD)

   همه راستی کن!، که از راستی

   نیاید به کار اندرون کاستی

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   پوپک دیدم به حوالیِ سرخس

   بانگک بر برده بر ابر اندرا

   Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

It is considerable that the proclitical allomorph [i-] (instead of the demonstrative pronoun /in/ این) in the adpositional phrase is used in the postpositional phrases /i-dær/ ایدر and its intensive form /hæm-i-dær/ هم‌ایدر (with the meaning “this place” or “this moment”):

حاصل آید یک زمان از آسمان

می‌رود، می‌آید ایدر کافران

Nasir Khusraw (11^th Century AD)

هم‌ایدر مرا پشت‌گرمی بدوست

که هم پهلوان‌ست و هم شاه‌دوست

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

ایدر‌ست آن که همی خوانند او را طوبی

ایدر‌ست آن که همی خوانند او را کوثر

Farrukhi Sistani (10^th and 11^th Century AD)

نباید مر تو را مرزِ خراسان

هم‌ایدر باش دل‌شاد و تن‌آسان!

Fakhroddin Asad Gorgani (11^th Century AD)

---

Adpositions like /dær/ در and /ændær/ اندر which can be applied not only as prepositions but also as postpositions are called ambipositions.

m. The Preposition /tɒ/ تا

Adpositional phrases with this preposition are applied as limitative adverbials (see 15•۴•e.):

به نام و کنیت‌ت آراسته بادا

ستایش‌گاهِ شعر و خطبه تا حشر

Onsuri (10^th and 11^th Century AD)

از آن باغ تا جایِ پرمود شاه

تنِ بی‌سران بُد فتاده به راه

Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

n. The Prepositions /bɒ/ با and /æbɒ/ ابا

(See also 19•a. Grammaticalization to the Prefixes /bɒ-/ and /æbɒ-/.)

The preposition /æbɒ/ ابا is obsolete in modern idioms of Persian.

Adpositional phrases with this preposition have the following applications:

1. The junctive object (see 15•۳•d.):

   با ورقِ آس و گنجفه آشناتر بود تا با ورقِ درس و کتاب.

   Mohammad-Ali Jamalzadeh (19^th and 20^th Century AD)

   جوانی‌ش را خویِ خوش یار بود

   ابا بد همیشه به پیکار بود

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

2. The instrumental adverbial (see 15•۴•i.):

   یکی با چشم دل بنگر در این زندانِ خاموشان

   که این جا سد هزاران کس ندیمانِ ندم بینی

   Sanai (11^th and 12^th Century AD)

3. The comitative adverbial (see 15•۴•j.):

   ز بهرِ طلایه یکی کینه‌توز

   فرستاد با لشکری رزم‌یوز

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   سویِ شاهِ هپتال شد ناگهان

   ابا لشکر و گنج و چندی مهان

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

4. The modal adverbial (see 15•۴•h.):

   گرامی خرامید با خشمِ تیز

   دل از کینه‌یِ خستگان پُرسِتیز

   Daqiqi (10^th Century AD)

5. The concessive adverbial (see 15•۴•o.):

   با این همه نگشتی هرگز فریفته

   چون دیگران به گربه در انبانِ روزگار

   Anvari (12^th Century AD)

6. In archaic idioms, the directive adverbial (see 15•۴•d.):

   عنان بگردانید و با پیل نشست.

   Ravandi (12^th and 13^th Century AD)

---

Possessive pronouns can become adpositional focuses of the preposition /bɒ/ با in colloquial speech. In this case, the epenthesis /hɒ/ is used (see 7•۲•a.).

o. The Prepositions /bi/ بی, /æbeː/ ابی and /bedune/ بدونِ

(See also 19•a. Grammaticalization to the Prefixes /bi-/ and /æbeː-/.)

The preposition /æbeː/ ابی is obsolete in modern idioms of Persian.

Adpositional phrases with these prepositions have the following applications:

1. The instrumental adverbial (see 15•۴•i.):

   همه زار با شاه گریان شدند

   ابی آتش از درد بریان شدند

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   مغنّی! مدار از غنا دست باز!

   که این کار بی ساز نآید به ساز

   Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

2. The comitative adverbial (see 15•۴•j.):

   بی همگان به سر شود، بی تو به سر نمی‌شود

   داغِ تو دارد این دل‌م، جایِ دگر نمی‌شود

   Rumi (13^th Century AD)

   ابی تو مبادا جهان یک زمان!

   نه اورنگِ شاهی، نه تاجِ کیان

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   رولوسیون بدونِ اولوسیون یک چیزی‌ست که خیالِ آن هم نمی‌تواند در کلّه داخل شود.

   Mohammad-Ali Jamalzadeh (19^th and 20^th Century AD)

---

The preposition /bedune/ بدونِ does not appear in the classical Persian literature, and seems to be used in this language since the 19^th Century AD. It is probably the issue of the grammaticalization and modification of the meaning of /be dun-e/ به دونِ with the meaning “to someone or something less (minor) than …” or “to someone or something besides …”, are used in the following examples:

چاکرانِ او به دونِ حق فرو نآرند سر

بندگانِ او قدم بر اولی و اخری زنند

Fakhroddin Iraqi (13^th Century AD)

مردی که به راهِ عشق جان فرساید

آن به که به دونِ یارِ خود نگراید

Sanai (11^th and 12^th Century AD)

گر کرده بدی تو آزمونِ دلِ من

دل بسته نداری تو به دونِ دلِ من

Sanai (11^th and 12^th Century AD)

وآن چه باشد به دونِ این اسباب

اضطراری‌ست نامِ آن، در یاب!

Jami (15^th Century AD)

p. The Prepositions /mægær/ مگر and /ellɒ/ الاّ

Adpositional phrases with these prepositions act as exceptional adverbials (see 15•۴•m.):

پزشکان بماندند حیران در این

مگر فیلسوفی زِ یونان‌زمین

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

جان جامه نپوشد مگر از بافته حکمت

مر حکمت را معنی پودست و سخن تار

Nasir Khusraw (11^th Century AD)

کارش الاّ می و شکار نبود

با دگر کارهاش کار نبود

Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

اگر پهلوان‌یّ و گر تیغ‌زن

نخواهی به در بردن الاّ کفن

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

q. The Prepositions /ʧo/ چو and /ʧon/ (/ʧun/) چون and their Intensive Forms /hæm-ʧo/ هم‌چو and /hæm-ʧon/ (/hæm-ʧun/) هم‌چون

The prepositions /hæm-ʧo/ هم‌چو and /hæm-ʧon/ (/hæm-ʧun/) هم‌چون are originally intensive determiner phrases (= [_DetP[_Dproclitical intensive pronoun /hæm-/] [_DetPpreposition /ʧo/ چو]] and [_DetP[_Dproclitical intensive pronoun /hæm-/] [_DetPpreposition /ʧon/ (/ʧun/) چون]]).

Adpositional phrases with these prepositions are used as modal adverbials (see 15•۴•h.):

سالارِ سپاهان چو ملک شد به سپاهان

بر شد به هوا هم‌چو یکی مرغِ هوایی

Manuchehri (10^th and 11^th Century AD)

یاری گزیدم از همه مردم پری‌نژاد

زآن شد به پیشِ چشمِ من امروز چون پری

Daqiqi (10^th Century AD)

هم‌چو گل‌برگِ طری هست وجودِ تو لطیف

هم‌چو سروِ چمنِ خلد سراپایِ تو خوش

Hafez (14^th Century AD)

دگر با ما مگو ای بادِ گل‌بوی

که هم‌چون بلبل‌م دیوانه کردی

Saadi (12^th and 13^th Century AD)

هر که بگویدت: «زِ مَه ابر چگونه وا شود؟»

باز گشا گره‌گره بندِ قبـا که: «هم‌چون این!»

Rumi (13^th Century AD)

---

The following points are relevant if the demonstrative pronouns /ɒn/ آن or /in/ این are used as adpositional focuses of these prepositions:

1. These prepositional phrases are grammaticalized in modern idioms of Persian and are not understood by most speakers as prepositional phrases. They are normally pronounced /ʧenɒn/ چنان, /hæm-ʧenɒn/ هم‌چنان, /ʧenin/ چنین and /hæm-ʧenin/ هم‌چنین.
2. The prepositional phrase /ʧon ɒn/ (/ʧun ɒn/) چنان، چونان can be intensify by means of the intensive pronoun /ɒn/ آن:

   زِ قلب آن چنان سویِ دشمن بتاخت

   که از هیبت‌ش شیرِ نر آب تاخت

   Rudaki (9^th and 10^th Century AD)

   زِ سیری مباش آن چنان شادکام

   که از هیضه زهری در افتد به جام

   Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

3. Similarly, one can intensified the prepositional phrase /ʧon in/ (/ʧun in/) چنین، چونین using the intensive pronoun /in/ این:

   شد از خون راه‌راه آخر تنِ خاکستری‌پوش‌م

   شهیدان را لباسِ کربلایی این چنین باید

   Mohammad Saeed Ashraf (17^th Century AD)

   بپرسید از بریدانِ جهان‌گرد

   که: «در گیتی که دیده‌ست این چنین مرد؟»

   Nezami Gandjavi (12^th and 13^th Century AD)

   گر فزونی نپذیرد جز کاهنده

   چه همی بایدت این چونین افزونی؟!

   Nasir Khusraw (11^th Century AD)

r. The Prepositions /æj/ ای and /æjɒ/ ایا, the enclitical Postposition /-ɒ/ and the Circumposition /æj ~ -ɒ/

All of these adpositions (except the preposition /æj/ ای) are no longer productive in modern idioms of Persian.

These adpositions have the following applications:

1. Adpositional phrases with these adpositions appear in speech as vocatives (see 15•۶.):

   ای برادر! تو همه اندیشه‌ای

   مابقی خود استخوان و ریشـه‌ای

   Rumi (13^th Century AD)

   ایا شاه‌محمودِ کشورگشای!

   زِ کس گر نترسی بترس از خدای!

   Ferdowsi (10^th and 11^th Century AD)

   تا برده‌ای دل را گرو، شد کشتِ جان‌م در درو

   اوّل تو ای دردا برو! آخر تو درمانا بیا!

   Rumi (13^th Century AD)

   Obviously, these adpositions are generated by the grammaticalization of adverbs /ɒj/ آی and /ɒhɒj/ آهای, which appear in speech as invocative adverbials:

   آی آدم‌ها که بر ساحل نشسته شاد و خندان‌ید!

   Nima Yooshij (19^th and 20^th Century AD)

   However, these invocative adverbials do not need any prepositional focuses, although they are set often in front of vocatives.

2. In addition, these adpositions can be determinativized to exclamative pronouns in archaic idioms (see 7•۱۵•c.):

   من بانـگ بر کشیدم و گفتم که: «ای دریغ!

   اسلامیان به کعبه و ما در کلیسیا»

   Khaqani (12^th Century AD)

   صبح آهِ آتشین زِ جگر بر کشید و گفت:

   «دردا که کارهایِ خراسان خراب شد!»

   Khaqani (12^th Century AD)

   ای خوشا دولتِ آن مست که در پایِ حریف

   سر و دستار نداند که کدام اندازد!

   Hafez (14^th Century AD)

   Phrases generated in this manner are not adpositional phrases because these exclamative pronouns (like other determinative phrases) do not modify the phrase type; they generate new adjectival phrases from adjectival phrases, and new noun phrases from noun phrases, as shown in the examples above.

   These examples additionally show that if such exclamative phrases are used in speech as predicative complements or subjects, the predicate (= a verb from the infinitive /budæn/ بودن) should always be deleted.

---

If the enclitical postposition /-ɒ/ leans on a morph having an allomorph that ends with a consonant /j/, this latter allomorph will be used (see 20•۲•a. The Suffix /-ɒn/):

خدایا [xodɒ] + /-ɒ/ → /xodɒj-ɒ/

زیبارویا [zibɒ-ru] + /-ɒ/ → /zibɒ-ruj-ɒ/

خداجویا [xodɒ-ʤu] + /-ɒ/ → /xodɒ-ʤuj-ɒ/

Counter-example:

آهوا /ɒhu/ + /-ɒ/ → /ɒhu-ɒ/

s. The Preposition /jɒ/ یا

Adpositional phrases with this preposition act as vocatives (see 15•۶.):

به جز «یا دوست» حرفی بر سرِ راه‌ش نمی‌گویم

تکلّف بر طرف اشرف گدایی این چنین باشد

Mohammad Saeed Ashraf (17^th Century AD)

بر زد دو بالِ خود را بر هم

از چی‌ست آن؟ ندانم یا رب!

Masud Saad Salman (11^th and 12^th Century AD)