دستورِ زبانِ پارسی

Flexionssuffixe werden zur Bestimmung der grammatischen Kategorien von Stämmen eingesetzt (siehe 2•b•b.).

Verbale Flexionssuffixe, die im Aufbau von Verbalphrasen als konjugierende Konstituenten dienen, werden ausführlich in Kapitel 13•d. behandelt. Im vorliegenden Kapitel werden weitere persische Flexionssuffixe erörtert.

a. Flexionssuffixe für den Numerus

Im Persischen kann eine Nominalphrase durch das Anbinden der beiden folgenden Flexionssuffixe in den Plural überführt werden (= Pluralisierung):

• Das Flexionssuffix /-hɒ/ ist das allgemeine Suffix für die Pluralisierung und kann sowohl für Animate als auch für Inanimate verwendet werden:

  از پسرها /pesærhɒ/ همه ناله بر لب

  ناله‌یِ تو همه از پدرها /pedærhɒ/

  Nima Youschidsch (19. – 20. Jh. n. Chr.)

  در همه‌یِ این داستان‌ها /dɒstɒnhɒ/، قهرمانانِ شاعر، سرشت‌ها /sereʃthɒ/ و نهـادهایِ /næhɒdhɒ/ مناسب دارند.

  Abdolhossein Zarrinkoob (20. Jh. n. Chr.)

  شرق سوایِ کالاهایِ /kɒlɒhɒ/ مادّی و آن چه موزه‌ها /muzehɒ/ و کارخانه‌ها /kɒr-xɒnæhɒ/ را راه می‌برد، از معنویّات هم کالایِ فراوان دارد.

  Jalal Al-e Ahmad (20. Jh. n. Chr.)

  بنایِ تاریخِ گذشتـه‌یِ ما به دوشِ پل‌ها /polhɒ/ و ستون‌ها /sotunhɒ/ و دیوارها /diværhɒ/ و خانه‌ها /xɒnæhɒ/ و بازارها /bɒzɒrhɒ/ نیست.

  Jalal Al-e Ahmad (20. Jh. n. Chr.)

  صدایِ دانه‌ای را که بر کبوترها /kæbutærhɒ/ پاشیدند شنیدم.

  Mohammad Hejazi (20. Jh. n. Chr.)

• Das Flexionssuffix /-ɒn/ wird dagegen nur zur Pluralisierung folgender Nominalphrasen eingesetzt (siehe auch 20•d. Das Derivationssuffix /-ɒn/):

  • Nominalphrasen, die sich auf Animate beziehen:

    دائم هندوان /henduɒn/ را به ترکان /torkɒn/ مالیدی و ترکان را به هندوان.

    Onsor ol-Moali (11. Jh. n. Chr.)

    جانِ گرگان /gorgɒn/ و سگان /sægɒn/ از هم جداست

    متّحد جان‌هایِ شیرانِ /ʃirɒn/ خداست

    Rumi (13. Jh. n. Chr.)

    باد در سایه‌یِ درختان‌ش /deræxtɒn/

    گسترانیده فرشِ بوقلمون

    Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

  • Folgende Körperteile, die paarweise oder symmetrisch vorkommen:

    • /bɒzu/ + /-ɒn/ → /bɒzuɒn/ بازوان
    • /pæhlu/ + /-ɒn/ → /pæhluɒn/ پهلوان
    • /ʧeʃm/ + /-ɒn/ → /ʧeʃmɒn/ چشمان
    • /dæst/ + /-ɒn/ → /dæstɒn/ دستان
    • /ræg/ + /-ɒn/ → /rægɒn/ رگان
    • /rudæ/ + /-ɒn/ → /rudægɒn/ رودگان
    • /zɒnu/ + /-ɒn/ → /zɒnuɒn/ زانوان
    • /zolf/ + /-ɒn/ → /zolfɒn/ زلفان
    • /zolfæk/ + /-ɒn/ → /zolfækɒn/ زلفکان
    • /seblæt/ + /seblætɒn/ سبلتان
    • /gisu/ + /-ɒn/ → /gisuɒn/ گیسوان
    • /mærdom/ + /-ɒn/ → /mærdomɒn/ مردمان
    • /moʒæ/ + /-ɒn/ → /moʒgɒn/ مژگان
    • /nɒxon/ + /-ɒn/ → /nɒxonɒn/ ناخنان

    مگر که‌این غمان بر دل‌ت کم شود

    سرِ تیرِ مژگان‌ت /moʒgɒn/ بی‌نم شود

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    به ابروان /æbruɒn/ چو کمان‌ی، به زلفکان /zolfækɒn/ چو کمند

    لبان‌ت /læbɒn/ ساده‌عقیق و رخان‌ت /roxɒn/ تازه‌پرند

    Ghatran (11. Jh. n. Chr.)

    بهارِ نصرت و مجدیّ و اخلاق‌ت ریاحین‌ها

    بهشتِ حکمت و جودیّ و انگشتان‌ت /ængoʃtɒn/ کوثرها

    Manoutchehri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  • Substantive, die mit den Suffixen /-bɒr/, /-sɒr/, /-zɒr/ oder /-gɒr/ enden:

    • /ʤujbɒr/ + /-ɒn/ → /ʤujbɒrɒn/ جویباران
    • /kuhsɒr/ + /-ɒn/ → /kuhsɒrɒn/ کوهساران
    • /lɒlezɒr/ + /-ɒn/ → /lɒlezɒrɒn/ لاله‌زاران

    فراوان زِ گنجِ پدر بر خورد

    بسی روزگاران /ruzgɒrɒn/ به بد نسپرد

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

  • Folgende Substantive:

    • /ɒxʃiʤ/ + /-ɒn/ → /ɒxʃiʤɒn/ آخشیجان
    • /ɒzær/ + /-ɒn/ → /ɒzærɒn/ آذران
    • /æxtær/ + /-ɒn/ → /æxtærɒn/ اختران
    • /ænduh/ + /-ɒn/ → /ænduhɒn/ اندوهان
    • /ændiʃæ/ + /-ɒn/ → /ændiʃægɒn/ اندیشگان
    • /pellæ/ + /-ɒn/ → /pellækɒn/ پلّکان
    • /xɒl/ + /-ɒn/ → /xɒlɒn/ خالان
    • /dærd/ + /-ɒn/ → /dærdɒn/ دردان
    • /ruz/ + /-ɒn/ → /ruzɒn/ روزان
    • /sɒl/ + /-ɒn/ → /sɒliɒn/ سالیان
    • /setɒræ/ + /-ɒn/ → /setɒrægɒn/ ستارگان
    • /soxæn/ + /-ɒn/ → /soxænɒn/ سخنان
    • /sowgænd/ + /-ɒn/ → /sowgændɒn/ سوگندان
    • /sæjjɒræ/ + /-ɒn/ → /sæjjɒrægɒn/ سیّارگان
    • /ʃæb/ + /-ɒn/ → /ʃæbɒn/ شبان
    • /ɣɒr/ + /-ɒn/ → /ɣɒrɒn/ غاران
    • /ɣæm/ + /-ɒn/ → /ɣæmɒn/ غمان
    • /ɣæmzæ/ + /-ɒn/ → /ɣæmzægɒn/ غمزگان
    • /keʃvær/ + /-ɒn/ → /keʃværɒn/ کشوران
    • /gonɒh/ + /-ɒn/ → /gonɒhɒn/ گناهان
    • /gonbæd/ + /-ɒn/ → /gonbædɒn/ گنبدان
    • /gowhær/ + /-ɒn/ → /gowhærɒn/ گوهران
    • /mɒh/ + /-ɒn/ → /mɒhiɒn/ ماهیان
    • /vɒʒæ/ + /-ɒn/ → /vɒʒægɒn/ واژگان
    • /hezɒr/ + /-ɒn/ → /hezɒrɒn/ هزاران
    • /hæft/ + /-ɒn/ → /hæftɒn/ هفتان

    پراکند گردِ جهان موبدان

    نهـاد از برِ آذران گنبدان

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    درِ کاخ بر خویش‌تن بر ببست

    از اندیشگان شد به کردار مست

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    همه ساله بختِ تو پیروز باد!

    شبانِ سیه بر تو چون روز باد!

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    فغان از آن دو سیه‌زلف و غمزگان! که همی

    بدین زِ ره ببریّ و بدآن زِ ره ببری

    Onsuri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    بدو گفت: «پای‌ت به زین اندر آر!

    همه کشوران را به دین اندر آر!»

    Daqiqi (10. Jh. n. Chr.)

    بر آن بی‌بهاچرمِ آهن‌گران

    بر آویختی نو به نو گوهران

    Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    رضا مرد را از اندوهان برهاند.

    Hujwiri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

    پس از پسِ عیسی، هفتی از هفتان بگذشت.

    Hujwiri (10. – 11. Jh. n. Chr.)

Im Persischen kommen beim Hinzufügen des pluralisierenden Suffixes /-ɒn/ folgende Sandhis vor:

1. Wenn dieses Suffix nach dem Vokal /ɒ/ platziert wird, muss der Konsonant /j/ als Epenthese vorangestellt werden:

   /xodɒ/ + /-ɒn/ → /xodɒjɒn/ خدایان

   /tærsɒ/ + /-ɒn/ → /tærsɒjɒn/ ترسایان

   /dɒnɒ/ + /-ɒn/ → /dɒnɒjɒn/ دانایان

   پارسایانِ /pɒrsɒjɒn/ روی در مخلوق

   پشت بر قبله می‌کنند نماز

   Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)

   Bis zum 12. Jh. n. Chr. war es allerdings nicht obligatorisch, diesen Konsonanten einzusetzen:

   این پای‌گاهِ داناآن /dɒnɒɒn/ و نیک‌مردان و پارساآن /pɒrsɒɒn/ است.

   Jowzjani (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   Der finale Vokal /ɒ/ im Neupersischen entstammt der Phonemfolge /ɒk/ im Mittelpersischen. Diese Phonemfolge wurde in den späteren Phasen des Mittelpersischen zu /ɒj/ oder /ɒg/ umgewandelt (die Schreibweise von /j/ und /g/ ist im Mittelpersischen gleich). Das einzige Substantiv, das im Persischen auf die Phonemfolge hinweist, ist /niɒ/ نیا, das mit diesem Suffix und den Epenthesen /k/ und /g/ die Substantive /niɒkɒn/ نیاکان und /niɒgɒn/ نیاگان bildet. Auch das Substantiv /niɒk/ نیاک wurde im Persischen verwendet:

   ایا شاهی که مُلکِ تو قدیم‌ست!

   نیاک‌ت برد باک از اژدهاکا

   Daqiqi (10. Jh. n. Chr.)

2. Sollte der Stamm ein Morph mit dem Vokal /u/ sein, das ein Allomorph auf den Konsonanten /j/ hat, wird dieses Allomorph eingesetzt (siehe 11•r. Die enklitische Postposition /-ɒ/):

   [zibɒ-ru] + /-ɒn/ → /zibɒ-rujɒn/ زیبارویان

   [xodɒ-ʤu] + /-ɒn/ → /xodɒ-ʤujɒn/ خداجویان

   Gegenbeispiele sind Stämme, in denen der Vokal /u/ der mittelpersischen Phonemfolge /uk/ entstammt:

   /ɒhu/ + /-ɒn/ → /ɒhuɒn/ آهوان

   /æbru/ + /-ɒn/ → /æbruɒn/ ابروان

   /zɒnu/ + /-ɒn/ → /zɒnuɒn/ زانوان

   /gisu/ + /-ɒn/ → /gisuɒn/ گیسوان

   چنین گفت پس بانویِ بانوان /bɒnuɒn/

   پرستنده‌ای را که‌از ایدون دوان

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

3. Nach den Vokalen /a/ und /e/ muss die Epenthese /g/ platziert werden:

   /binændæ/ + /-ɒn/ → /binændægɒn/ بینندگان

   /færzɒnæ/ + /-ɒn/ → /færzɒnægɒn/ فرزانگان

   Obwohl diese Regel auf das Mittelpersische zurückreicht, wird sie auch bei Stämmen anderer Herkunft verwendet:

   /xɒssæ/ + /-ɒn/ → /xɒssægɒn/ خاصّگان

   /sæjjɒræ/ + /-ɒn/ → /sæjjɒrægɒn/ سیّارگان

   /ʃæhnæ/ + /-ɒn/ → /ʃæhnægɒn/ شحنگان

   /mæʃʃɒtæ/ + /-ɒn/ → /mæʃʃɒtægɒn/ مشّاطگان

   ماییم نظارگانِ /næzɒrægɒn/ غمناک

   زین حقّه‌یِ سبز و مهره‌یِ خاک

   Khaqani (12. Jh. n. Chr.)

   Folgende Sonderformen stechen im Persischen hervor:

   • Das Substantiv /pellæ/ پلّه benutzt die Epenthese /k/, um dieses Suffix anzunehmen: /pellækɒn/ پلّکان
   • Aus dem Substantiv /moʒæ/ مژه und diesem Suffix entsteht durch Elision das Substantiv /moʒgɒn/ مژگان:

     چه غم از تابشِ حورشیدِ قیامت دارد

     آن که در سایه‌یِ مژگانِ تو در خواب رود؟!

     Saeb Täbrisi (17. Jh. n. Chr.)

4. Die Substantive /mɒh/ ماه bzw. /sɒl/ سال werden mit diesem Suffix und der Epenthese /i/ in /mɒhiɒn/ ماهیان bzw. /sɒliɒn/ سالیان umgewandelt:

   زمانه بر این نیز چندی بگشت

   بر این کار بر، سالیان بر گذشت

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

   گذشتـه بر او سالیان هفت‌سد

   پدید آوریدش بسی نیک و بد

   Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

b. Flexionssuffixe für die Komparation

Diese Flexionssuffixe werden in persischen Adjektivphrasen zur Komparation verwendet:

• Adjektivphrasen im Positiv können mit Hilfe des Flexionssufffixes /-tær/ in den Komparativ überführt werden: /bolændtær/ بلندتر, /ɒgɒhtær/ آگاه‌تر, /væfɒ-dɒrtær/ وفادارتر

  Es gibt jedoch auch – vor allem in den archaischen Idiomen des Persischen – Adjektivphrasen, die ohne das Flexionssufffix /-tær/ in Komparativ stehen, nämlich /æfzun/ افزون, /fozun/ فزون, /beh/ به, /biʃ/ بیش, /ziɒdæ/ زیاده, /kæm/ کم, /keh/ که und /meh/ مه.

  Auch diese Adjektivphrasen werden meist vom Flexionssufffix /-tær/ begleitet: /æfzuntær/ افزون‌تر, /fozuntær/ فرون‌تر, /behtær/ بهتر, /biʃtær/ بیشتر, /ziɒdætær/ زیاده‌تر, /kæmtær/ کمتر, /kehtær/ کهتر und /mehtær/ مهتر

• Der Superlativ hat im Persischen folgenden Aufbau:
  1. Aus Adjektivphrasen im Komparativ, mit dem Flexionssufffix /-in/ (siehe auch 20•e. Das Derivationssuffix /-in/): /bolændtærin/ بلندترین, /ɒgɒhtærin/ آگاه‌ترین, /væfɒ-dɒrtærin/ وفادارترین, /behin/ بهین, /kæmin/ کمین
  2. Seltener auch aus Adjektivphrasen im Positiv, mit den Flexionssuffixen /-æst/, /-est/, /-æʃt/ und /-eʃt/ (siehe auch 20•i. Das Derivationssuffix /-eʃt/). Diese Suffixe sind in den modernen Idiomen des Persischen nicht mehr produktiv: /mehest/ (/mæhæst/) مهست, /beheʃt/ بهشت

     نخستین سرِ نامه گفت از مهست /mæhæst/

     شهنشاه کسرایِ یزدان‌پرست

     Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)

c. Flexionssuffixe für die Transitivität

Bei persischen Präsenspartizipien kann es sich um Affixalgebilde handeln. Diese Möglichkeit wird genutzt, um die Transitivität des Partizips zu ändern (= valentische Derivation, siehe 12•۲•a•b.):

1. Aus intransitiven Präsenspartizipien können durch das Anbinden des Flexionssuffixes /-ɒn/ neue transitive Präsenspartizipien gebildet werden:
   

   Bei dieser Modifikation wird das Subjekt des intransitiven Verbs zum direkten Objekt des transitiven Verbs:

   او به خانه بر گشت. ⇆ پدرم او را به خانه بر گرداند.

   Selten wird dazu das Flexionssuffix /-ɒn/ an intransitive Präteritumpartizipien angehängt:

   

2. Das Flexionssuffix /-ɒn/ bildet aus transitiven Präsenspartizipien neue kausative Präsenspartizipien:
   

   Bei dieser Modifikation wird das Subjekt des transitiven Verbs zum Benefaktivobjekt des kausativen Verbs:

   او لباس‌ش را پوشید. ⇆ برادران‌ش لباس‌ش را به او پوشاندند.

3. Das Flexionssuffixes /-æn/ wird zur Derivation neuer intransitiver Präsenspartizipien aus transitiven Präsenspartizipien verwendet:
   

   Bei dieser Modifikation wird das direkte Objekt des transitiven Verbs zum Subjekt des intransitiven Verbs:

   روزگار اندوه‌م را افزود. ⇆ اندوه‌م افزایند.

Folgende phonologische Aspekte müssen bei der valentischen Derivation von Präsenspartizipien beachtet werden:

• Präsenspartizipien, die mit einem Vokal enden, besitzen auch Allomorphe, die um den Konsonanten /j/ erweitert sind (siehe 12•۲•a•a.). Wenn ein solches Präsenspartizip von den Flexionssuffixen /-ɒn/ oder /-æn/ begleitet wird, kommt nur dieses Allomorph mit dem Konsonanten /j/ zum Einsatz:
  
• Zwischen manchen einsilbigen Präsenspartizipien und dem Flexionssuffix /-ɒn/ kann die Epenthese /ɒj/ verwendet werden:
  
• Die finalen Phoneme mancher Präsenspartizipien können beim Anbinden des Flexionssuffixes /-ɒn/ elidiert werden: