Die Exklamativpronomina /ʧe/ چه und /æʤæb/ عجب sind Determinativphrasen, mit denen ein Erstaunen ausgedrückt wird. Diese Rolle können im Persischen auch einige determinativierten Adpositionen übernehmen.
| Inhaltsverzeichnis |
|---|
a. Nominale Exklamativphrase
Nominale Determinansphrasen mit Exklamativpronomina haben im Persischen folgende Eigenschaften:
- Sie sind stets indefinit und werden in der Regel mit dem enklitischen Artikel /-i/ verwendet.
- Sie stehen immer in der 3. Person.
- Ihr Numerus entspricht dem ihrer Determinativfokusse.
Zum Beispiel:
چه گنج‌ها که نهادند و دیگری بر داشت!
چه رنج‌ها که کشیدند و دیگری آسود!
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
به فرمان رسیدم به کوهِ سپند
چه کوهی! به سانِ سپهرِ بلند
Firdausi (10. – 11. Jh. n. Chr.)
دزدیِ بوسه عجب دزدیِ خوش عاقبتی‌ست!
که اگر باز ستانند، دو چندان گردد
Saeb Täbrisi (17. Jh. n. Chr.)
Bei der Exklamativphrase /ʧe-ɣædr/ (/ʧe-ɣædær/) چقدر ist das Exklamativpronomen /ʧe/ چه in den moderneren
Idiomen grammatikalisiert worden und wird von den meisten Sprechern als Proklitikon empfunden:
چقدر حرف می‌زنی!
b. Adjektivale Exklamativphrase
Exklamativpronomina können als Determinativphrasen auch zur Graduierung von Adjektivphrasen eingesetzt werden:
چه خوب‌ست تشریفِ شاهِ ختن
وز آن خوب‌تر خرقه‌یِ خویش‌تن
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
چه نیکو گفت با جمشید دستور
که: «با نادان نه شیون باد، نه سور!»
Fakhroddin Asad Gorgani (11. Jh. n. Chr.)
چه ناخوش بود دوستی با کسی
که مایه ندارد زِ دانش بسی
Daqiqi (10. Jh. n. Chr.)
عجب مهربان بود بر مرزبان!
دلِ مرزبان هم بدو مهربان
Nisami Gandjavi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
c. Determinativierte Adpositionen als Exklamativpronomina
Folgende Adpositionen, die sonst Vokative bilden, können vor allem in archaischen Idiomen des Persischen determinativiert werden und als Exklamativpronomina Adjektiv- oder Nominalphrasen begleiten:
- Die enklitische Postposition /-ɒ/:
صبح آهِ آتشین زِ جگر بر کشید و گفت:
«دردا که کارهایِ خراسان خراب شد!»
Khaqani (12. Jh. n. Chr.)
خوشا شیراز و وضعِ بی‌مثال‌ش!
خداوندا! نگهدار از زوال‌ش!
Hafes (14. Jh. n. Chr.)
دریغا که بر خوانِ الوانِ عمر
دمی خورده بودیم و گفتند: «بس!»
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
بسا که مست در این خانه بودم و شادان!
چنان که جاهِ من افزون بُد از امیر و ملوک
Rudaki (9. – 10. Jh. n. Chr.)
بسا که خندان کرده‌ست چرخ گریان را!
بسا که گریان کرده‌ست نیز خندان را!
Nasser Chosrau (11. Jh. n. Chr.)
- Die Zirkumposition /æj ~ -ɒ/:
ای خوشا دولتِ آن مست که در پایِ حریف
سر و دستار نداند که کدام اندازد!
Hafes (14. Jh. n. Chr.)
- Die Präposition /æj/ ای:
من بانـگ بر کشیدم و گفتم که: «ای دریغ!
اسلامیان به کعبه و ما در کلیسیا»
Khaqani (12. Jh. n. Chr.)
Dabei fallen folgende Punkte auf:
- Das Adjektiv /bæs/ بس kann in archaischen Idiomen determinativiert werden und wie die Zählnumeralia Nominalphrasen als Determinantien begleiten (siehe 5•b.):
کارِ بی‌علم بار و بر ندهد
تخمِ بی‌مغز بس ثمر ندهد
Sanai (11. – 12. Jh. n. Chr.)
Auch an dieser Stelle kann /bæs/ بس (schon vor der Determinativierung) zum Determinativfokus von Exklamativpronomina werden:
ای بسا ابلیسِ آدم‌رو که هست!
پس به هر دستی نشاید داد دست
Rumi (13. Jh. n. Chr.)
خنده‌یِ جامِ می و زلفِ گره‌گیرِ نگار
ای بسا توبه که چون توبه‌یِ حافظ بشکست!
Hafes (14. Jh. n. Chr.)
بسا عقلِ زورآورِ چیردست
که سودایِ عشق‌ش کند زیردست!
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
بسا تلخ‌عیشان و تلخی‌چشان
که آیند در حلّه دامن‌کشان
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
غرّه مشو بدآن که جهان‌ت عزیز کرد!
ای بس عزیزکرده‌یِ خود را که کرد خوار
Omara Marvzi (10. Jh. n. Chr.)
ای بس شهِ پیل‌افکن که‌افکنـد به شه پیلی
شترنجیِ تقدیرش در مات‌گهِ حرمان
Khaqani (12. Jh. n. Chr.)
Die entstandene Determinansphrase kann sogar (wie jede andere Nominalphrase) zum Determinativfokus der determinativierten enklitischen Postposition /-ɒ/ werden:
بس اندک‌سپاها که روزِ نبرد
زِ بسیار لشگر بر آورد گرد
Assadi Tusi (11. Jh. n. Chr.)
ای بس کسا که از پیِ این زیردامنی
نیفه‌فروکشیده و برچیده‌دامن‌ند
Suzani Samarqandi (12. Jh. n. Chr.)
- Wie die oberen Beispiele zeigen, erscheinen solche Exklamativphrasen (je nachdem, ob es sich um Adjektiv- oder Nominalphrasen handelt) häufig als Prädikative oder Subjekte. Dabei ist zu beachten, dass das kopulative Prädikat (= ein Suppletiv-Verb oder eine Verbalphrase vom Infinitiv /budæn/ بودن) immer getilgt wird.
Der Einsatz dieser Exklamativphrasen beschränkt sich aber nicht auf die Rollen Prädikativ und Subjekt, wie man in folgenden Beispielen sehen kann:
بسا روزگارا که سختی برَد (als direktes Objekt)
پسر، چون پدر نازُکَ‌ش پرورَد
Saadi (12. – 13. Jh. n. Chr.)
بزرگا مردا که این پسرم بود! که پادشاهی چون محمود این جهان بدو داد و پادشاهی چون مسعود آن جهان. (als Modifikator der Qualitativkomposition, [NP[APbozorg-ɒ] [NPmærd-ɒ]])
Abolfazl Beyhaqi (10. – 11. Jh. n. Chr.)