دستورِ زبانِ پارسی

بنِ نقلی بنی‌ست که در ساختمانِ بندِ فعلیِ پیش‌وازِ حالِ گزارشی به کار می‌رود. این بن از افزودنِ پس‌وندِ /-æ/ به بنِ گذشته پدید می‌آید (نگاه کنید به جستارِ ۲۰×آ.).

آ. کاربرد

بنِ نقلی در زبانِ پارسی کاربردهایِ زیر را دارد:

• از بنِ نقلی می‌توان در گویشِ تاجیکی با پس‌وندِ /-i/ بنِ گمانی ساخت (نگاه کنید به جستارِ ۱۲×۵.).
• به عنوانِ سازه در ساختارِ بندِ فعلی:
  1. بنِ نقلی در نقشِ گزاره ↓
  2. بندِ فعلیِ گذشته‌یِ گزارشیِ پیش‌رو (با بنِ نقلیِ /istɒdæ/، نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۱×ت.)
  3. بندِ فعلیِ حالِ گزارشیِ پیش‌رو (با بنِ نقلیِ /istɒdæ/، نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۱×ت.)
  4. بندِ فعلیِ پیش‌وازِ گذشته‌یِ گزارشی (نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۱×ج.)
  5. بندِ فعلیِ پیش‌وازِ حالِ گزارشی (نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۱×ج.)
  6. بندِ فعلیِ گذشته‌یِ بازگوییِ جهشی (نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۲.)
  7. بندِ فعلیِ گذشته‌یِ بازگوییِ روان (نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۲.)
  8. بندِ فعلیِ گذشته‌یِ بازگوییِ پیش‌رو (با بنِ نقلیِ /dɒʃtæ/، نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۲.)
  9. بندِ فعلیِ گذشته‌یِ بازگوییِ پیش‌رو (با بن‌هایِ نقلیِ /budæ/ و /istɒdæ/، نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۲.)
  10. بندِ فعلیِ پیش‌وازِ گذشته‌یِ بازگویی (نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۲.)
  11. بندِ فعلیِ حالِ التزامیِ (ساده) (نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۳×آ.)
  12. بندِ فعلیِ حالِ التزامیِ پیش‌رو (با بنِ نقلیِ /istɒdæ/، نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۳×ب.)
  13. بندِ فعلیِ پیش‌وازِ حالِ التزامی (نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۳×پ.)
  14. بندِ فعلیِ آینده‌یِ التزامیِ پیش‌رو (با بنِ نقلیِ /istɒdæ/، نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۳×ث.)
  15. بندِ فعلیِ پیش‌وازِ آینده‌یِ التزامی (نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۳×ث.)
  16. بندِ فعلیِ حالِ گمانیِ پیش‌رو (نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۴.)
  17. فعلِ تردیدیِ پیش‌رو (با بنِ نقلیِ /istɒdæ/، نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۵×ب.)
  18. بندِ فعلیِ پیش‌وازِ گذشته و پیش‌وازِ حالِ تردیدی (نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۵×پ.)
  19. فعلِ درخواستی (نگاه کنید به جستارِ ۱۴×۶.)
• بنِ نقلیِ اسم‌شده‌یِ دیده /didæ/ (= «چشم») اسمِ ابزارِ کنش‌ست:

  سد ره‌ت «لن ترانی» ار گویند

  باز می‌دار دیده بر دیدار!

  هاتفِ اصفهانی (سده‌یِ دوازدهم خورشیدی)

• با صفت‌شدنِ بن‌هایِ نقلیِ متعدّی می‌توان صفتِ کنش‌پذیر ساخت: کشته /koʃtæ/، نوشته /neveʃtæ/، بریده /boridæ/
• بن‌هایِ نقلیِ لازم می‌توانند از راهِ صفت‌شدن تبدیل به صفتِ کنش‌گرِ نقلی گردند: رفته /ræftæ/، مرده /mordæ/، نشسته /neʃæstæ/
• در گویشِ تاجیکی، صفتِ کنش‌گرِ پیش‌رو با الگویِ ا[_VPا[_Vا[_APبنِ نقلی] [_Vبنِ گمانیِ /istɒdægi/]]] به دست می‌آیند (نگاه کنید به جستارِ ۴×۲×آ×پ.):

  ماشینِ رفته ایستادگی /ræftæ istɒdægi/ ناگهان از حرکت باز ماند.

ب. بنِ نقلی در نقشِ گزاره

برایِ هم‌پایگیِ زنجیره‌ایِ دو جمله که نهادشان مشترک باشد و پشتِ سرِ هم رخ داده باشند می‌توان گزاره‌یِ نخستین هم‌وند را به چهره‌یِ بنِ نقلی آورد (نگاه کنید به جستارِ ۱۷×آ.) و هم‌پایگی را با ساختِ بی‌میانجی به کار برد:

پیرمرد فریادی کشیده، آناً مرد.

مجتبی مینوی (سده‌یِ سیزدهم و چهاردهم خورشیدی)

وقایعِ عمده‌یِ آن سال را بعضی‌ها در یک کتاب نوشته، انتشار می‌دهند.

علی‌اکبرِ دهخدا (سده‌یِ سیزدهم و چهاردهم خورشیدی)

آب بعد از این که به این حوض‌ها می‌رسید از آن‌ها جاری شده، بیرون می‌آمد.

مجتبی مینوی (سده‌یِ سیزدهم و چهاردهم خورشیدی)

در این جای‌گاه، نمودهایِ گزاره‌ایِ بنِ نقلی برابر با نمودهایِ گزاره‌یِ هم‌وندِ دوم می‌باشد.